MAGNEZYUM a. (fr. magnĞsium; magnezya'dan). 1. Makine yapımında kullanılan alışılagelmiş metallerin en hafifi olan beyaz metal....
MAGNEZYUM a. (fr. magnĞsium; magnezya'dan).
1. Makine yapımında kullanılan alışılagelmiş metallerin en hafifi olan beyaz metal. (Simgesi Mg olan kimyasal element.)
2. Magnezyum ışığı, magnezyumun yanması şırasında oluşan parlak ışık.
*-*Ted. Magnezyum tedavisi, magnezyum tuzu içeren ilaçlarla yapılan tedavi. (Eşanl. MAGNEZOTERAPİ.)
*-*Teknol. Magnezyum çimentosu, susuz magnezyum oksidin magnezyum klorür çözeltisiyle karılması sonucu elde edilen ürün. (Magnezyum çimentosu kesintisiz döşeme yüzeyleri oluşturmada, aşındırıcı taşlama taşlarının ya da lif levhaların üretiminde ku- lanılır.) [SOREL ÇİMENTOSU da denir.]
*-*ANSİKL. Magnezyum, 1808'de önce Davy, daha sonra da 1829'da Bussy tarafından katışkılı olarak elde edildi. Magnezyum, gümüş beyazlığında, yassılaşabilen bir katıdır; ama tokluğunun zayıf olması nedeniyle pek fazla sünek değildir. Kuru havadan etkilenmemesine karşın; nemli havada yükseltgenir. ince şerit, tel ya da toz halindeyken, 300 °C'ın üzerindeki sıcaklıklarda parlak bir alevle yanarak mag- nezyayı (MgO) verir. Kütle durumunda, tutuşma sıcaklığı erime sıcaklığının üzerine çıkar. Kızıl derecede azçt ve halojenlerle bileşir; kaynama sıcaklığındaki suyu ayrıştırır, oksitlerin çoğunu indirger, asitleri bozundurur.
Magnezyumun kimyası, genel olarak bu metalin indirgen niteliğine dayanır; uranyum flüorürden (UFâ€) uranyum üretiminde, özellikle bu metalden yararlanılır Elementlerin dönemli sınıflandırılmasında HA kolonunun ilk sırasında yer alır ve aynı kolonda bulunan toprak alkali metallerle yakın benzerlikler taşır.
* Magnezyum bileşikleri. Magnezyumun oksidine (MgO) magnezya' adı verilir.
Magnezyum klorür (MgCI2), deniz suyu ya da carnallitten elde edilir; hidratlı kristaller oluşturur.
Magnezyum sülfat renksiz, küçük iğneler biçiminde hidratlı kristaller meydana getirir; alkali sülfatlarla MgSÖ4, K2S04, 6H20 türünde çifte tuzlar verir.
Magnezyum karbonat (MgCO^ doğada, magnezit ya da özellikle kalsiyum ve magnezyumun çifte karbonat tuzu olan dolomit biçiminde bulunur. Karbonat ısıtıldığında ayrışarak magnezyayı (MgO) verir.
• Magnezyum tuzlarının belirgin özellikleri. Renksiz bir çözelti oluşturan magnezyum tuzlarının acı bir tadı vardır. Alkaliler ve alkali karbonatların etkimesiyle çökelirter. Ayrıca amonyum klorür ile çözünebilen bir fosfat katıldığında, kristalli bir katı olan amonyum-magnezyum-fosfat çökeleğini (NH4MgPo4,6H20) verirler. Magnezyum iyonları, tuzlarında ikideğerlidir
* Organomagnezyum bileşikleri - ORGANOMAGNEZYUM.
*-*Bot. Magnezyum, bitki fizyolojisinde önemli rol oynayan birçok enzimi (fosforilaz, karboksilaz, ATPaz) etkinleştirir, hücre geçirgenliğini ve bölünmesini etkiler. Fitince zengin bazı tohumlarda magnezyum ve fosfor oranları arasında bağıntı vardır. Yüksek oranda magnezyum bulunan topraklarda (serpantin, dolomitti kayalar) bitki örtüsü oldukça seyrektir, ama bazı türler tercihen böyle yerlerde yetişir.
*-*Eczc. Magnezyum bromür, magnezyum silikat ve tiyosülfat gibi bazı tuzlar ko- lagogdur. Karbonat ve trisilikat tuzları an- tiasittiı; mide-bağırsak ülserlerine karşı kullanılır. Magnezyum sitrat, magnezyum sülfat gibi müshildir. Magnezyum klorür, siğil ve papkom gibi bazı iyicil deri urlarının tedavisinde ve antikuagülan olarak tavsiye edilir. Çözeltisi dıştan antiseptik olarak uygulanır, iyodür ve laktat tuzları magnezyum eksikliğinde verilir (bazı tetaniler ve özellikle spazmofili).
*-*Foto. Yanarak flaş ışıklarını oluşturmak üzere, eskiden toz, tel ya da şerit halinde çok kullanılan magnezyumun yerini bugün, büyük ölçüde zirkonyum filamentli ve elektronik flaşlar almıştır.
*-*Metalürj. Magnezyuma doğada özellikle oksit (MgO, magnezya ya da periklaz), yalın karbonat (MgCÖ3; magnezit), magnezyum ve kalsiyum çifte karbonat (MgC03, CaCÖ3; dolomit), magnezyum ve potasyum çifte klorür (MgCI2, KCI, 6H20; carnallit) ya da çeşitli silikatlar (talk, amyant) durumunda rastlanır. Ayrıca tuzlu göl sularında, deniz suyunda klorür ya da sülfat biçiminde bulunur (1 m3 Akdeniz suyu, 1,3 kg magnezyum içerir).
*Magnezyum üretimi. Isıl indirgeme yöntemlerinde magnezyum cevheri yüksek sıcaklıkta, bir indirgen eşliğinde tepkimeye sokulur; indirgen olarak özellikle ferro-silisyum durumunda silisyum kullanılır. Magnezyum ya süblimleşmiş bir katı biçiminde (Pidgeon yöntemi ve değişik uygulamaları) ya da sıvı olarak (Magnetherm yöntemi) elde edilir.
Elektrolitik yöntemlerde, doğrudan cevherden (dolomit, magnezit, deniz suyu, tuzlu göl suları) özütlenen magnezyanın, klorürleyici kavrulması sonunda susuz magnezyum klorür elde edilir. 720-750 °C arasında eriyen klorürün elektrolizi, metalin sıvı olarak katotta toplanmasını sağlar. Anotta geri kazanılan klor, klorürleme işleminde yeniden kullanılır.
Bu yöntemlerden herhangi biriyle elde edilen magnezyum, daha sonra iki yolla arılaştırılır: uzaklaştırılması gereken katışkı maddeleri alkali akışkanlaştırıcılarla ya da bu maddelerle tepkimeye girebilen ürünlerle işleme sokulur ya da havasız ortamda, vakum altında, argon ortamında süblimleştirilerek damıtılır (Chaudron yöntemi).
• Kullanım alanları. Magnezyum, indirgen niteliklerinden dolayı özel metallerin metalürjisinde (magnezotermi) kullanılır. Yük- seltgen ve kükürt giderici etkisi nedeniyle bakır ve bakırlı alaşımların dökümcülüğünde, küresel grafit oluşumunu sağlaması bakımından çelik ve dökme demir metalürjisinde yararlanılır Bu uygulamalarda arı olarak ya da alüminyum, bakır, nikel, silisyum gibi elementlerle alaşım halinde kullanılır. Toz ya da çok ince şerit durumunda kolayca tutuştuğundan aydınlatma fişeklerinin yapımında yararlanılır. Öte yandan mekanik özelliklerini geliştirdiği ve korozyona karşı yüksek bir direnç sağladığı için alüminyum ağırlıklı pek çok alaşımın bileşimine girer. Ayrıca toprak altında kalan çelik yapıların (boruhattı vb.) ka- todik korunmasında tükenen anot olarak kullanılır.
* Alaşımları. Yoğunluğu 2'den düşük olan magnezyum ağırlıklı alaşımların, ağırlık azaltımının büyük önem taşıdığı sanayilerde (havacılık, uzay havacılığı, taşımacılık, taşınabilir takımlar vb.) yaygın bir kullanımı vardır Örneğin, alüminyum alaşımlarıyla aynı direnci gösteren magnezyum ağırlıklı alaşımlar, % 20-25 oranında daha hafiftir.
Magnezyumun en çok kullanılan alaşımları arasında magnezyum-alüminyum -çinko alaşımları (°/o 3-9 alüminyum, % 0,5-3 çinko içerir; -ELEKTRON), magnezyum-manganez alaşımları, magnezyum-zirkonyum alaşımları sayılabilir. Magnez- yum-zirkonyum alaşımları ayrıca çinko, gümüş, toryum, seryum, lantan, praseodimyum, neodimyum vb. gibi elementlerden bir ya da birkaçını içerebilir.
Magnezyum alaşımlarından, kalıba döküldüğünde piston, karter, çark vb. yapımında; haddelendiği, dövüldüğü ya da preste çekildiğinde pervane ve uçak kanatlarını kaplamada kullanılan sacların üretiminde yararlanılır; bu alaşımlar ayrıca kimi mekanik özelliklerini daha da geliştirmek amacıyla homojenleştirildikten sonra bir ısıl menevişleme işleminden geçirilebilir.
Magnezyum-alüminyum-çinko alaşımı tipografi fotogravürde, ayrıca sanayi ciltçiliğinde kitap kapaklarını süslemeye yarayan yaldız plakalarının hazırlanmasında kullanılır.
*-*F(edol. ve Tarım. Magnezyum, toprakta, ya emici bileşiklere yapışık iyonlar halinde ya da killerde olduğu gibi, silikatlı minerallerde ve hatta karbonatlarda (dolomi) bileşen halinde bulunur. Birçok metabolizmada (klorofil, bazı vitaminler vb.) rol oynadığından, bitkiler için çok önemli besleyici bir elementtir. Magnezyum eksikliği az ya da çok göze çarpan belirtiler biçiminde ortaya çıkar (yaprak sarılığı, yaprak dökülmesi vb.). Toprakta bulunan magnezyumun çok az bir bölümü bitki tarafından kullanılabilir durumdadır. Topraktaki “yararlanılabilir magnezya“ya ilişkin klasik test, kullanılabilecek magnezyum rezervinin oranı hakkında genel olarak yeterli bir fikir verir. Toprağın sularla yıkanması yüzünden meydana gelen kayıplar, hektar başına yılda 10-50 kg magnezyum oksittir. Tarım bitkilerinin topraktan çektiği MgO miktarı ise hektar başına 30-60 kg arasındadır. Magnezyum yetersizliği, toprağa iyileştiriciler ya da magnezyumlu gübreler katmakla giderilir. Toprağın, bitkilerin ve gübrelerin içerdiği magnezyum oranları genellikle magnezyum oksit (magnezya) cinsinden ifade edilir.
*-*Tip. Magnezyum bazı patolojik durumlarda (spazmofili, alerji, karaciğer yetmezliği, sinirsel bozukluklar) rol oynamış olabilir. Biyolojik analizdeki teknik gelişmeler sayesinde (atom soğurmalı spektrofotometri) gerçek bir "magnezyum eksikliği" sendromu belirlenmek üzeredir.
1. Makine yapımında kullanılan alışılagelmiş metallerin en hafifi olan beyaz metal. (Simgesi Mg olan kimyasal element.)
2. Magnezyum ışığı, magnezyumun yanması şırasında oluşan parlak ışık.
*-*Ted. Magnezyum tedavisi, magnezyum tuzu içeren ilaçlarla yapılan tedavi. (Eşanl. MAGNEZOTERAPİ.)
*-*Teknol. Magnezyum çimentosu, susuz magnezyum oksidin magnezyum klorür çözeltisiyle karılması sonucu elde edilen ürün. (Magnezyum çimentosu kesintisiz döşeme yüzeyleri oluşturmada, aşındırıcı taşlama taşlarının ya da lif levhaların üretiminde ku- lanılır.) [SOREL ÇİMENTOSU da denir.]
*-*ANSİKL. Magnezyum, 1808'de önce Davy, daha sonra da 1829'da Bussy tarafından katışkılı olarak elde edildi. Magnezyum, gümüş beyazlığında, yassılaşabilen bir katıdır; ama tokluğunun zayıf olması nedeniyle pek fazla sünek değildir. Kuru havadan etkilenmemesine karşın; nemli havada yükseltgenir. ince şerit, tel ya da toz halindeyken, 300 °C'ın üzerindeki sıcaklıklarda parlak bir alevle yanarak mag- nezyayı (MgO) verir. Kütle durumunda, tutuşma sıcaklığı erime sıcaklığının üzerine çıkar. Kızıl derecede azçt ve halojenlerle bileşir; kaynama sıcaklığındaki suyu ayrıştırır, oksitlerin çoğunu indirger, asitleri bozundurur.
Magnezyumun kimyası, genel olarak bu metalin indirgen niteliğine dayanır; uranyum flüorürden (UFâ€) uranyum üretiminde, özellikle bu metalden yararlanılır Elementlerin dönemli sınıflandırılmasında HA kolonunun ilk sırasında yer alır ve aynı kolonda bulunan toprak alkali metallerle yakın benzerlikler taşır.
* Magnezyum bileşikleri. Magnezyumun oksidine (MgO) magnezya' adı verilir.
Magnezyum klorür (MgCI2), deniz suyu ya da carnallitten elde edilir; hidratlı kristaller oluşturur.
Magnezyum sülfat renksiz, küçük iğneler biçiminde hidratlı kristaller meydana getirir; alkali sülfatlarla MgSÖ4, K2S04, 6H20 türünde çifte tuzlar verir.
Magnezyum karbonat (MgCO^ doğada, magnezit ya da özellikle kalsiyum ve magnezyumun çifte karbonat tuzu olan dolomit biçiminde bulunur. Karbonat ısıtıldığında ayrışarak magnezyayı (MgO) verir.
• Magnezyum tuzlarının belirgin özellikleri. Renksiz bir çözelti oluşturan magnezyum tuzlarının acı bir tadı vardır. Alkaliler ve alkali karbonatların etkimesiyle çökelirter. Ayrıca amonyum klorür ile çözünebilen bir fosfat katıldığında, kristalli bir katı olan amonyum-magnezyum-fosfat çökeleğini (NH4MgPo4,6H20) verirler. Magnezyum iyonları, tuzlarında ikideğerlidir
* Organomagnezyum bileşikleri - ORGANOMAGNEZYUM.
*-*Bot. Magnezyum, bitki fizyolojisinde önemli rol oynayan birçok enzimi (fosforilaz, karboksilaz, ATPaz) etkinleştirir, hücre geçirgenliğini ve bölünmesini etkiler. Fitince zengin bazı tohumlarda magnezyum ve fosfor oranları arasında bağıntı vardır. Yüksek oranda magnezyum bulunan topraklarda (serpantin, dolomitti kayalar) bitki örtüsü oldukça seyrektir, ama bazı türler tercihen böyle yerlerde yetişir.
*-*Eczc. Magnezyum bromür, magnezyum silikat ve tiyosülfat gibi bazı tuzlar ko- lagogdur. Karbonat ve trisilikat tuzları an- tiasittiı; mide-bağırsak ülserlerine karşı kullanılır. Magnezyum sitrat, magnezyum sülfat gibi müshildir. Magnezyum klorür, siğil ve papkom gibi bazı iyicil deri urlarının tedavisinde ve antikuagülan olarak tavsiye edilir. Çözeltisi dıştan antiseptik olarak uygulanır, iyodür ve laktat tuzları magnezyum eksikliğinde verilir (bazı tetaniler ve özellikle spazmofili).
*-*Foto. Yanarak flaş ışıklarını oluşturmak üzere, eskiden toz, tel ya da şerit halinde çok kullanılan magnezyumun yerini bugün, büyük ölçüde zirkonyum filamentli ve elektronik flaşlar almıştır.
*-*Metalürj. Magnezyuma doğada özellikle oksit (MgO, magnezya ya da periklaz), yalın karbonat (MgCÖ3; magnezit), magnezyum ve kalsiyum çifte karbonat (MgC03, CaCÖ3; dolomit), magnezyum ve potasyum çifte klorür (MgCI2, KCI, 6H20; carnallit) ya da çeşitli silikatlar (talk, amyant) durumunda rastlanır. Ayrıca tuzlu göl sularında, deniz suyunda klorür ya da sülfat biçiminde bulunur (1 m3 Akdeniz suyu, 1,3 kg magnezyum içerir).
*Magnezyum üretimi. Isıl indirgeme yöntemlerinde magnezyum cevheri yüksek sıcaklıkta, bir indirgen eşliğinde tepkimeye sokulur; indirgen olarak özellikle ferro-silisyum durumunda silisyum kullanılır. Magnezyum ya süblimleşmiş bir katı biçiminde (Pidgeon yöntemi ve değişik uygulamaları) ya da sıvı olarak (Magnetherm yöntemi) elde edilir.
Elektrolitik yöntemlerde, doğrudan cevherden (dolomit, magnezit, deniz suyu, tuzlu göl suları) özütlenen magnezyanın, klorürleyici kavrulması sonunda susuz magnezyum klorür elde edilir. 720-750 °C arasında eriyen klorürün elektrolizi, metalin sıvı olarak katotta toplanmasını sağlar. Anotta geri kazanılan klor, klorürleme işleminde yeniden kullanılır.
Bu yöntemlerden herhangi biriyle elde edilen magnezyum, daha sonra iki yolla arılaştırılır: uzaklaştırılması gereken katışkı maddeleri alkali akışkanlaştırıcılarla ya da bu maddelerle tepkimeye girebilen ürünlerle işleme sokulur ya da havasız ortamda, vakum altında, argon ortamında süblimleştirilerek damıtılır (Chaudron yöntemi).
• Kullanım alanları. Magnezyum, indirgen niteliklerinden dolayı özel metallerin metalürjisinde (magnezotermi) kullanılır. Yük- seltgen ve kükürt giderici etkisi nedeniyle bakır ve bakırlı alaşımların dökümcülüğünde, küresel grafit oluşumunu sağlaması bakımından çelik ve dökme demir metalürjisinde yararlanılır Bu uygulamalarda arı olarak ya da alüminyum, bakır, nikel, silisyum gibi elementlerle alaşım halinde kullanılır. Toz ya da çok ince şerit durumunda kolayca tutuştuğundan aydınlatma fişeklerinin yapımında yararlanılır. Öte yandan mekanik özelliklerini geliştirdiği ve korozyona karşı yüksek bir direnç sağladığı için alüminyum ağırlıklı pek çok alaşımın bileşimine girer. Ayrıca toprak altında kalan çelik yapıların (boruhattı vb.) ka- todik korunmasında tükenen anot olarak kullanılır.
* Alaşımları. Yoğunluğu 2'den düşük olan magnezyum ağırlıklı alaşımların, ağırlık azaltımının büyük önem taşıdığı sanayilerde (havacılık, uzay havacılığı, taşımacılık, taşınabilir takımlar vb.) yaygın bir kullanımı vardır Örneğin, alüminyum alaşımlarıyla aynı direnci gösteren magnezyum ağırlıklı alaşımlar, % 20-25 oranında daha hafiftir.
Magnezyumun en çok kullanılan alaşımları arasında magnezyum-alüminyum -çinko alaşımları (°/o 3-9 alüminyum, % 0,5-3 çinko içerir; -ELEKTRON), magnezyum-manganez alaşımları, magnezyum-zirkonyum alaşımları sayılabilir. Magnez- yum-zirkonyum alaşımları ayrıca çinko, gümüş, toryum, seryum, lantan, praseodimyum, neodimyum vb. gibi elementlerden bir ya da birkaçını içerebilir.
Magnezyum alaşımlarından, kalıba döküldüğünde piston, karter, çark vb. yapımında; haddelendiği, dövüldüğü ya da preste çekildiğinde pervane ve uçak kanatlarını kaplamada kullanılan sacların üretiminde yararlanılır; bu alaşımlar ayrıca kimi mekanik özelliklerini daha da geliştirmek amacıyla homojenleştirildikten sonra bir ısıl menevişleme işleminden geçirilebilir.
Magnezyum-alüminyum-çinko alaşımı tipografi fotogravürde, ayrıca sanayi ciltçiliğinde kitap kapaklarını süslemeye yarayan yaldız plakalarının hazırlanmasında kullanılır.
*-*F(edol. ve Tarım. Magnezyum, toprakta, ya emici bileşiklere yapışık iyonlar halinde ya da killerde olduğu gibi, silikatlı minerallerde ve hatta karbonatlarda (dolomi) bileşen halinde bulunur. Birçok metabolizmada (klorofil, bazı vitaminler vb.) rol oynadığından, bitkiler için çok önemli besleyici bir elementtir. Magnezyum eksikliği az ya da çok göze çarpan belirtiler biçiminde ortaya çıkar (yaprak sarılığı, yaprak dökülmesi vb.). Toprakta bulunan magnezyumun çok az bir bölümü bitki tarafından kullanılabilir durumdadır. Topraktaki “yararlanılabilir magnezya“ya ilişkin klasik test, kullanılabilecek magnezyum rezervinin oranı hakkında genel olarak yeterli bir fikir verir. Toprağın sularla yıkanması yüzünden meydana gelen kayıplar, hektar başına yılda 10-50 kg magnezyum oksittir. Tarım bitkilerinin topraktan çektiği MgO miktarı ise hektar başına 30-60 kg arasındadır. Magnezyum yetersizliği, toprağa iyileştiriciler ya da magnezyumlu gübreler katmakla giderilir. Toprağın, bitkilerin ve gübrelerin içerdiği magnezyum oranları genellikle magnezyum oksit (magnezya) cinsinden ifade edilir.
*-*Tip. Magnezyum bazı patolojik durumlarda (spazmofili, alerji, karaciğer yetmezliği, sinirsel bozukluklar) rol oynamış olabilir. Biyolojik analizdeki teknik gelişmeler sayesinde (atom soğurmalı spektrofotometri) gerçek bir "magnezyum eksikliği" sendromu belirlenmek üzeredir.
Kaynak: Büyük Larousse
Magnezyum nerelerde kullanılır?
Elementler - Magnezyum
Magnezyum hangi besinde bulunur?
YORUMLAR