mazı (I) isim, nebat bilimi Farsça mÂ¥z° 1 . Servigillerden, yaprakları almaşık ve ufak pullar şeklinde, gövdesi düz olan, dipte...
mazı (I)
isim, nebat bilimi Farsça mÂ¥z°
1 . Servigillerden, yaprakları almaşık ve ufak pullar şeklinde, gövdesi düz olan, dipten dallanan bir süs bitkisi (Thuya).
2 . Hayvansal ve bitkisel asalakların bitkilerde oluşturduğu ur.
Mazı Yetiştiriciliği
Mazı (Thuja)
Mazı ve Sıhhat için Yararları
mazı Far. mÂ¥z°
I a. 1. bit. b. Servigillerden, yaprakları almaşık ve ufak pullar şeklinde, gövdesi düz olan, dipten dallanan bir süs bitkisi (Thuya).
2. Hayvansal ve bitkisel asalakların bitkilerde oluşturduğu ur.
Güncel Türkçe Lügat
mazı
(II) a. hlk. Kağnı ve otomobillerde iki tekerleği birbirine bağlayan ağaç dingil.
Güncel Türkçe Lügat
mazı
Selin getirmiş olduğu mil.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
1. Kağnı ve otomobillerde iki tekerleği birbirine bağlayan, kalınca ağaç dingil.
2. Değirmen milinin geçmiş olduğu 50 santimetre. çapında, daire biçimindeki ağaç.
3. Halı tezgâhlarında, arışın ve dokunan halının sarılmış olduğu ağaçlar.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Meşe ağacı ve meyvesi.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
1. Kırmızı mısır.
2. Soğan.
3. Erkekincir.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Camdan ya da taştan yapılmış bilye.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Kağnı ya da otomobil dingili.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Dingil
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Kağnıda aks görevini meydana getiren parça (Kaman)
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı İng. arbor-vitae
Servigiller (Cupressaceae) familyasından, yaprakları karşılıklı ya da çapraz pulsu ve kiremit dizilişli, sürgünleri şişkin, kozalakları dikdörtgenimsi ya da konik, pulları ince ve bükülebilen, her pulda beş kadar tohum olan, yaprak dökmeyen çalı ya da ağaççıklar.
BSTS / Biyoloji Terimleri Sözlüğü 1998
mazı Fr. thuya
(botanik)
BSTS / Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu 1963
mazı
I [mazu]
1. Kağnı dingili. (*Posof, *Susuz -Kars; *İspir -Erzurum; Deliilyas Şarkışla -Sivas; Alcılı Delice -Ankara) [mazu] : (Seydiköy -Kütahya; Beyceğiz, Miri *Fatsa -Ordu)
2. Atarabası dingili. (-Kars)
BSTS / Zanaat Terimleri Sözlüğü 1976
mazı
(II) 1. Kilim tezgahının alt ve üst ağaçları. (Kızılca *Bor -Niğde)
2. İpağcının üst kısmındaki döner ağaç. (Saçıkara *İslahiye -Gaziantep; Kızılca *Bor -Niğde)
BSTS / Zanaat Terimleri Sözlüğü 1976
I a. 1. bit. b. Servigillerden, yaprakları almaşık ve ufak pullar şeklinde, gövdesi düz olan, dipten dallanan bir süs bitkisi (Thuya).
2. Hayvansal ve bitkisel asalakların bitkilerde oluşturduğu ur.
mazı
(II) a. hlk. Kağnı ve otomobillerde iki tekerleği birbirine bağlayan ağaç dingil.
Güncel Türkçe Lügat
mazı
Selin getirmiş olduğu mil.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
1. Kağnı ve otomobillerde iki tekerleği birbirine bağlayan, kalınca ağaç dingil.
2. Değirmen milinin geçmiş olduğu 50 santimetre. çapında, daire biçimindeki ağaç.
3. Halı tezgâhlarında, arışın ve dokunan halının sarılmış olduğu ağaçlar.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Meşe ağacı ve meyvesi.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
1. Kırmızı mısır.
2. Soğan.
3. Erkekincir.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Camdan ya da taştan yapılmış bilye.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Kağnı ya da otomobil dingili.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Dingil
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı
Kağnıda aks görevini meydana getiren parça (Kaman)
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
mazı İng. arbor-vitae
Servigiller (Cupressaceae) familyasından, yaprakları karşılıklı ya da çapraz pulsu ve kiremit dizilişli, sürgünleri şişkin, kozalakları dikdörtgenimsi ya da konik, pulları ince ve bükülebilen, her pulda beş kadar tohum olan, yaprak dökmeyen çalı ya da ağaççıklar.
BSTS / Biyoloji Terimleri Sözlüğü 1998
mazı Fr. thuya
(botanik)
BSTS / Orta Öğretim Terimleri Kılavuzu 1963
mazı
I [mazu]
1. Kağnı dingili. (*Posof, *Susuz -Kars; *İspir -Erzurum; Deliilyas Şarkışla -Sivas; Alcılı Delice -Ankara) [mazu] : (Seydiköy -Kütahya; Beyceğiz, Miri *Fatsa -Ordu)
2. Atarabası dingili. (-Kars)
BSTS / Zanaat Terimleri Sözlüğü 1976
mazı
(II) 1. Kilim tezgahının alt ve üst ağaçları. (Kızılca *Bor -Niğde)
2. İpağcının üst kısmındaki döner ağaç. (Saçıkara *İslahiye -Gaziantep; Kızılca *Bor -Niğde)
BSTS / Zanaat Terimleri Sözlüğü 1976
MAZI a. Şimal ABD'nın garp bölgelerinde yetişen ve odunu için ya da süs ağacı olarak başka ülkelerde de yetiştirilen kozalaklı büyük ağaç. (Bil. a. thuya; servigiller familyası.)
*-*ANSİKL. Mazılar konik tepeli, yapraklaşmış yassı dallı, ufak pulcuklar halinde hepyeşil yapraklı ağaçlardır; çiçekleri bir- evciklidir, şu demek oluyor ki adam ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üstünde bulunmaktadır; genellikle altı ya da sekiz pulcuktan oluşan ufak kozalakları vardır.
Garp mazısı (Thuya occidentalis) Şimal ABD'da bulunmaktadır. Genellikle başka ülkelerde süs ağacı olarak yetiştirilir. Dev mazı (Th. gigantea) 50 m'yi aşabilir. Çok dayanıklı olan kerestesinin bir çok kullanım yeri olduğundan mühim bir orman türü olarak Şimal ABD'nın batısında yetişir. Çok güzel bir süs ağacıdır. Sandalos ya da “Berberistan mazısı" (Thuya articulata ya da Callitris' quadrivalvis [ya da Tetradinis articulata]) Şimal Afrika'da Fas ve Cezayir'de yetişir.
*-*Boyac. Mazının yaprakları suda kaynatılarak yeşil boya elde edilir; pamuk ve yün ipliklerinin boyanmasında kullanılır.
*-*Eczc. Ten hastalıklarında mazı yaprağı tentürü, etbeni ve papilom şeklinde iyicil vejetasyonları gidermek amacıyla mahalli olarak kullanılır. Homeopatide, mazı tentürün- den idrar yolları hastalıklarının tedavisinde yararlanılır.
MAZI a.
1. Böcekler, akarlar (mesela asma uyuzu), ipsisolucanlar, hatta asalak mantarlar ya da bakteriler tarafınca bitkisel dokularda oluşturulan şişlik. (Bu hastalık etkenleri mazıyı değişik tarzlarda yapar, kimisi irkiltici bir sıvı salgılar, kimisi ma- zıyabanarısıgillerde olduğu şeklinde bitkinin dokusuna yumurtalarını doldurur.) [Bk. ansikl. böl ]
2. Mazı yumrusu, tanen membaı olarak aranan yuvarlak meşe mazısı. || Yalancı mazı, Garp Avrupa vatanlarında meşe ağacından toplanan az kaliteli mazıya oralıların verdikleri isim. (Şark kökenli meşelerinkine gerçek mazı elerler.)
*-*Nebat patol. Bitkinin dış dokuları üstünde kabarcıklara yol açan nebat hastalığı. (Mesela patates yumruları üstünde aktinomiset bir mantar olan Streptomyces scabiei' nin yapmış olduğu bayağı mazı ve Spondylodadium atrovirens adlı mantarın niçin olduğu gümüş mazı şeklinde bir sürü mazı çeşidi bulunabilir. Bitkilerde ipsisolucanların daha başka cQantarların niçin olduğu mazı da vardır.)
*-*Bot. Ilk başlarda, bir tek mazıyabana- rısıgillerin meşe yapraklarında meydana getirdikleri urlara mazı denilirken bugün tüm böceklerin yaptıkları benzeri urlara, hatta daha başka şişliklere de mazı denilmektedir.
Mazılar bitkinin çok değişik kısımları (kök, sap, bilhassa yaprak, hatta çiçek) üstünde gelişebilir, boy, şekil, kıvam ve yapı bakımından çok değişik olabilirler. Mazılar, üstünde üredikleri bitkiler için çoğu zaman zararlıdırlar. Aralarından bazıları (zooşesidiler) bilhassa tanence varlıklı olduklarından tıpta (kabız tesiri) ve sanayide (boyacılık, ten sepilemesi) kullanılırlar. Aslolan mazılar, şu demek oluyor ki meşe mazıları bir takım meşe türlerinin yaprakları üstünde oluşur (şark kökenli mazı meşesi [Ouercus inlectoria], pırnal [O. tor], saplı meşe [O. robur]). Böceğin çıkışından ilkin toplanan siyah, yeşil ya da sahici mazılar, böceğin çıkmış olduğu yerde bir deliği olan yalancı ya da ak mazılardan hem daha ağır, hem de tanence daha zengindirler.
Meşelerde, bundan başka, enginar şeklinde (bir tür pullu yaprak demeti), şapka şeklinde (yaprağın alt yüzüne yapışık mercek) mazılara da rastlanabilir. Pi- yemonte ya da macaristan mazısı, saplı meşeden (Q. robur), şark mazıları ise palamut meşesinden (O. aegilops) pelit yüksüklerinin üstünde gelişir.
Bilhassa Hanku'dan ihraç edilen çin ya da japon mazıları aphis cinsi bir yarımka- natlının Fthus semialata'nm yaprakları üstünde meydana getirmiş olduğu mazılardır. Mi- robolan mazıları Myrobalanus citrina' nin yaprakları üstünde gelişir.
*-*Deric. Dericilikte kullanılan belirgin başlı sepileyici mazılar halept İzmir mazılan ya da Ortadoğu'daki bir meşenin (Ouercus infectorıa) genç sürgünleri üstündeki Cynips tinctorıa'dan elde edilmiş mazı cevizidir; bu bitkiler % 35-70 oranında tanen ihtiva ederler. Knoppern'ler, Cynips calicisin Macaristan, Avusturya, Yugoslavya genç meşe palamutlarına etkimesiyle meydana gelirler. Çin mazıları ise Uzakdoğu'daki bir sürü sumak türlerini bir bitin (Aphis chinensis) iğnelemesinden lanır; bu tür durumlar tanen açısından en varlıklı mazılardır (içindeki tanen % 77'ye varabilir). Fas'ta çok kullanılan ve aranılan bir tür olan takaut, bir akarın (Eriophyes thaiae) etkisiyle üreyen ve Fas'ın güneyinde çok bulunan bir ılgının (Tamarix articulata) mazısıdır. Kahverengi tanecikler şeklinde ortaya çıkan takaut % 50'den daha çok tanen içerebilir.
*-*Halk hek. Mazı meşesinin (Ouercus inlectoha) dallarının üstünde mazı sineğinin meydana getirmiş olduğu meşe mazıları, sinek mazıyı delip ayrılmadan ilkin toplanıp fınnlanır. Sineğin mazıyı delip çıkması drogun standardını düşürür. Meşe mazısı 1-2,5 santimetre çapında küre şeklinde, sarırtısı esmer renkte, saplı ya da sapsız, pürtüklü taneler halinde olur. Kokusuz ve buruk lezzetlidir.
Türkiye'de meşe mazıları rengine ve ihtiva ettiği tanen oranına gore sınıflandırılmıştır (TSE 1001).
1. Çivitmazı ya da kara mazı, 15 santimetre çapında olunca toplanır Petrol yeşili rengindedir; üstünde böcek çıkış deliği bulunmaz; tanen oranı minimum % 69 olmalıdır. Bilhassa Güneydoğu Anadolu'da elde edilir.
2. Yeşil mazı, yukarıdaki ne benzer; tanen oranı minimum % 67 olmalıdır.
3. Ak (ak) mazı, Ege bölgesinde elde edilir; nefes sarı renklidir; tanen oranı minimum % 67 olmalıdır.
4. Kırmızı mazı, sarımsı kırmızıdır; üstünde böcek çıkış deliği bulunmaktadır; minimum % 50 tanen içermelidir.
Meşe mazısı Hititler döneminden bu zamana kadar Anadolu'da elde edilip kullanılan ve yabancı ülkelere satılan bir üründür. Osmanlı döneminde bilhassa mühim bir ihraç malı idi (1862 senesinde İngiltere'ye 207 810 kilogram meşe mazısı satılmış olduğu kayıtlıdır). Günümüzde de ihraç edilmektedir. Boya sanayisinde ve ten sepilemesinde kullanılır. Bilhassa baytar hekimlikte meşe mazısından elde edilmiş tannik asit peklik verici olarak kullanılır.
*-*ANSİKL. Mazılar konik tepeli, yapraklaşmış yassı dallı, ufak pulcuklar halinde hepyeşil yapraklı ağaçlardır; çiçekleri bir- evciklidir, şu demek oluyor ki adam ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üstünde bulunmaktadır; genellikle altı ya da sekiz pulcuktan oluşan ufak kozalakları vardır.
Garp mazısı (Thuya occidentalis) Şimal ABD'da bulunmaktadır. Genellikle başka ülkelerde süs ağacı olarak yetiştirilir. Dev mazı (Th. gigantea) 50 m'yi aşabilir. Çok dayanıklı olan kerestesinin bir çok kullanım yeri olduğundan mühim bir orman türü olarak Şimal ABD'nın batısında yetişir. Çok güzel bir süs ağacıdır. Sandalos ya da “Berberistan mazısı" (Thuya articulata ya da Callitris' quadrivalvis [ya da Tetradinis articulata]) Şimal Afrika'da Fas ve Cezayir'de yetişir.
*-*Boyac. Mazının yaprakları suda kaynatılarak yeşil boya elde edilir; pamuk ve yün ipliklerinin boyanmasında kullanılır.
*-*Eczc. Ten hastalıklarında mazı yaprağı tentürü, etbeni ve papilom şeklinde iyicil vejetasyonları gidermek amacıyla mahalli olarak kullanılır. Homeopatide, mazı tentürün- den idrar yolları hastalıklarının tedavisinde yararlanılır.
MAZI a.
1. Böcekler, akarlar (mesela asma uyuzu), ipsisolucanlar, hatta asalak mantarlar ya da bakteriler tarafınca bitkisel dokularda oluşturulan şişlik. (Bu hastalık etkenleri mazıyı değişik tarzlarda yapar, kimisi irkiltici bir sıvı salgılar, kimisi ma- zıyabanarısıgillerde olduğu şeklinde bitkinin dokusuna yumurtalarını doldurur.) [Bk. ansikl. böl ]
2. Mazı yumrusu, tanen membaı olarak aranan yuvarlak meşe mazısı. || Yalancı mazı, Garp Avrupa vatanlarında meşe ağacından toplanan az kaliteli mazıya oralıların verdikleri isim. (Şark kökenli meşelerinkine gerçek mazı elerler.)
*-*Nebat patol. Bitkinin dış dokuları üstünde kabarcıklara yol açan nebat hastalığı. (Mesela patates yumruları üstünde aktinomiset bir mantar olan Streptomyces scabiei' nin yapmış olduğu bayağı mazı ve Spondylodadium atrovirens adlı mantarın niçin olduğu gümüş mazı şeklinde bir sürü mazı çeşidi bulunabilir. Bitkilerde ipsisolucanların daha başka cQantarların niçin olduğu mazı da vardır.)
*-*Bot. Ilk başlarda, bir tek mazıyabana- rısıgillerin meşe yapraklarında meydana getirdikleri urlara mazı denilirken bugün tüm böceklerin yaptıkları benzeri urlara, hatta daha başka şişliklere de mazı denilmektedir.
Mazılar bitkinin çok değişik kısımları (kök, sap, bilhassa yaprak, hatta çiçek) üstünde gelişebilir, boy, şekil, kıvam ve yapı bakımından çok değişik olabilirler. Mazılar, üstünde üredikleri bitkiler için çoğu zaman zararlıdırlar. Aralarından bazıları (zooşesidiler) bilhassa tanence varlıklı olduklarından tıpta (kabız tesiri) ve sanayide (boyacılık, ten sepilemesi) kullanılırlar. Aslolan mazılar, şu demek oluyor ki meşe mazıları bir takım meşe türlerinin yaprakları üstünde oluşur (şark kökenli mazı meşesi [Ouercus inlectoria], pırnal [O. tor], saplı meşe [O. robur]). Böceğin çıkışından ilkin toplanan siyah, yeşil ya da sahici mazılar, böceğin çıkmış olduğu yerde bir deliği olan yalancı ya da ak mazılardan hem daha ağır, hem de tanence daha zengindirler.
Meşelerde, bundan başka, enginar şeklinde (bir tür pullu yaprak demeti), şapka şeklinde (yaprağın alt yüzüne yapışık mercek) mazılara da rastlanabilir. Pi- yemonte ya da macaristan mazısı, saplı meşeden (Q. robur), şark mazıları ise palamut meşesinden (O. aegilops) pelit yüksüklerinin üstünde gelişir.
Bilhassa Hanku'dan ihraç edilen çin ya da japon mazıları aphis cinsi bir yarımka- natlının Fthus semialata'nm yaprakları üstünde meydana getirmiş olduğu mazılardır. Mi- robolan mazıları Myrobalanus citrina' nin yaprakları üstünde gelişir.
*-*Deric. Dericilikte kullanılan belirgin başlı sepileyici mazılar halept İzmir mazılan ya da Ortadoğu'daki bir meşenin (Ouercus infectorıa) genç sürgünleri üstündeki Cynips tinctorıa'dan elde edilmiş mazı cevizidir; bu bitkiler % 35-70 oranında tanen ihtiva ederler. Knoppern'ler, Cynips calicisin Macaristan, Avusturya, Yugoslavya genç meşe palamutlarına etkimesiyle meydana gelirler. Çin mazıları ise Uzakdoğu'daki bir sürü sumak türlerini bir bitin (Aphis chinensis) iğnelemesinden lanır; bu tür durumlar tanen açısından en varlıklı mazılardır (içindeki tanen % 77'ye varabilir). Fas'ta çok kullanılan ve aranılan bir tür olan takaut, bir akarın (Eriophyes thaiae) etkisiyle üreyen ve Fas'ın güneyinde çok bulunan bir ılgının (Tamarix articulata) mazısıdır. Kahverengi tanecikler şeklinde ortaya çıkan takaut % 50'den daha çok tanen içerebilir.
*-*Halk hek. Mazı meşesinin (Ouercus inlectoha) dallarının üstünde mazı sineğinin meydana getirmiş olduğu meşe mazıları, sinek mazıyı delip ayrılmadan ilkin toplanıp fınnlanır. Sineğin mazıyı delip çıkması drogun standardını düşürür. Meşe mazısı 1-2,5 santimetre çapında küre şeklinde, sarırtısı esmer renkte, saplı ya da sapsız, pürtüklü taneler halinde olur. Kokusuz ve buruk lezzetlidir.
Türkiye'de meşe mazıları rengine ve ihtiva ettiği tanen oranına gore sınıflandırılmıştır (TSE 1001).
1. Çivitmazı ya da kara mazı, 15 santimetre çapında olunca toplanır Petrol yeşili rengindedir; üstünde böcek çıkış deliği bulunmaz; tanen oranı minimum % 69 olmalıdır. Bilhassa Güneydoğu Anadolu'da elde edilir.
2. Yeşil mazı, yukarıdaki ne benzer; tanen oranı minimum % 67 olmalıdır.
3. Ak (ak) mazı, Ege bölgesinde elde edilir; nefes sarı renklidir; tanen oranı minimum % 67 olmalıdır.
4. Kırmızı mazı, sarımsı kırmızıdır; üstünde böcek çıkış deliği bulunmaktadır; minimum % 50 tanen içermelidir.
Meşe mazısı Hititler döneminden bu zamana kadar Anadolu'da elde edilip kullanılan ve yabancı ülkelere satılan bir üründür. Osmanlı döneminde bilhassa mühim bir ihraç malı idi (1862 senesinde İngiltere'ye 207 810 kilogram meşe mazısı satılmış olduğu kayıtlıdır). Günümüzde de ihraç edilmektedir. Boya sanayisinde ve ten sepilemesinde kullanılır. Bilhassa baytar hekimlikte meşe mazısından elde edilmiş tannik asit peklik verici olarak kullanılır.
Kaynak: Büyük Larousse
Mazı Yetiştiriciliği
Mazı (Thuja)
Mazı ve Sıhhat için Yararları
YORUMLAR