Uzayda insanoğlu iyi mi yaşar? Astronotlar uzaya çıktıklarında ne yaparlar? Astronotlar uzayda iyi mi yaşar? Bir uzay aracının p...
Uzayda insanoğlu iyi mi yaşar?
Astronotlar uzaya çıktıklarında ne yaparlar?
Astronotlar uzaya çıktıklarında ne yaparlar?
Astronotlar uzayda iyi mi yaşar?
Bir uzay aracının pilotu ya da teknik ve bilimsel donanımının sorumlusu olarak uzay yolculuğuna çıkan kişilere astronot denir. “Yıldız gezgini†anlamındaki bu sözcüğün Rusça'daki karşılığı ise “evren gezgini†anlamındaki kozmonoftur. Uzayda seyahat meydana getiren ilk insan, Sovyet kozmonotu Yuri Gagarin oldu. Gagarin 12 Nisan 1961'de çıkmış olduğu bu yolculuğunda, Dünya çevresindeki dolanımını ortalama 90 dakikada tamamlamıştı.
Bir uzay uçuşunun hususi koşullarına insan vücudunun dayanıp dayanmayacağı bilinmediği için, ilk uzay yolculukları astronotlar için bilinmeyen bir tehlikeye atılmak demekti. Oysa bugün insanlı uzay uçuşları neredeyse basit bir seyahat haline gelmiştir. Artık astronotlar tertipli olarak uzay yolculuğuna çıkıyor ve gelip geçici rahatsızlıklar haricinde asla yakınmadan aylarca uzayda kalabiliyorlar. Fakat bu gelişme, uzay yolculuklarının tehlikeli olmaktan çıkmış olduğu anlamına gelmez. Uzay çağının başlamasından bu yana birçok Sovyet ve Amerikan astronotu yaşamını yitirdi. 1986'da, uzay mekiği Challengefm fırlatıldıktan kısa bir süre sonrasında patlaması ve içindeki yedi ABD'li astronotun ölmesi en büyük kazalardan biriydi.
ABD'nin uzaya fırlattığı Mercury, Gemini ve Apollo ile SSCB'nin fırlattığı Vostok benzer biçimde ilk insanlı uzay araçları, komuta ve hizmet modüllerine iki-üç kişinin sadece sığabildiği minik boyutlu uzay araçlarıydı. üstelik bunlar yalnız W kez kullanılabiliyordu. SSCB'de, yakın zamana kadar kozmonotları uzay üssü ile yörünge arasındaki gidiş ve dönüş yolculuklarında taşıyan Soyuz uzay araçları da gene tek bir uçuşluk, minik araçlardı. Fakat Dünya çevresindeki yörüngesine oturtulanSalyut uzay istasyonlarında, kozmonotlara ayrılan bölüm çok daha geniş ve rahattı. Bugün ABD'li astronotlar uzay yolculuklarına uzay mekiği denen bir araçla çıkarlar. Uzay mekiği daha çok uçağı çağrıştıran, delta kanatlı bir yörünge aracıdır ve astronotlar yolculuğun büyük bölümünü evlerindeymiş benzer biçimde rahatça dolaşarak geçirebilirler. Uzay mekikleri tıpkı bir tayyare benzer biçimde yere inebilir ve ilk uzay araçlarından değişik olarak tekrardan kullanılabilir.
Astronotların Seçimi ve Eğitilmesi
İlk uzay uçuşlarında görevlendirilen astronotların bir çok, çekince anında hızla karar verip uygulayabilmek suretiyle eğitilmiş, uçuş deneyimi fazla olan tecrübe etme pilotlarıydı. Zira bilinmeyen bir dünyaya atılan bu ilk adımlarda astronotların seçimi çok önemliydi. Bugün uzay eskisi kadar bilinmeyenle dolu olmadığı için, astronotların kesinlikle uzman pilot olmaları gerekmez. Mesela uzay mekikleriyle meydana getirilen yolculuklara pilot astronotların yanı sıra uçuş deneyimi olmayan bilim ekibi de katılır. Böylece pilotlar aracı yönlendirirken, bilim ekibi de programın öngördüğü bilimsel araştırmaları yürütür.
Astronotlara, uçuş programında üstlenecekleri göreve bağlı olarak belli bir eğitim uygulanır. Mesela pilotların eğitiminde, uzay mekiğindeki tüm koşulların yaratıldığı hususi tecrübe etme araçlarında kalkış ve iniş provalarına ağırlık verilir. “Simülatör†denen bu araçlar gerçek uzay aracının bir maketi gibidir ve uzay mekiğindeki tüm komuta ve denetim aygıtlanyla donatılmıştır. Bilgisayar denetimli olan simülatörde pilot uçuş provası yaparken, önündeki ekrana da uzayda karşılaşacağı görüntüler yansıtılır.
Bilim ekibindeki astronotlar gerçi uçuşla ilgili herhangi bir vazife üstlenmezler, fakat mekiğin iyi mi çalıştığını bilmeleri gerekir. Bu astronotların eğitimi daha çok bir uyduyu uzaya fırlatıp yörüngeye oturtmak ve gözlem aletlerini kullanmak benzer biçimde bilimsel ve teknik uygulamalara yöneliktir.
Bu vazife eğitiminin haricinde, ister uçuş. ister bilim ekibinden olsun tüm astronotlar uzay uçuşuna hazır duruma getirilmek için yoğun bir eğitimden daha geçirilir. En can alıcı noktalardan biri, uzay aracının fırlatılışı esnasında karşılaşacakları şiddetli ivmeye vücutlarını hazırlamaktır. Bu amaçla astronotlar, santrifüj kapsülü denen bir silindirin içine alınır. Bu silindir kendi ekseni çevresinde büyük bir hızla dönerken, bu merkezkaç (santrifüj) kuvvet oldukça yüksek bir ivme yaratır (bak. Merkezkaç Kuvvet). İkinci mühim nokta, yörüngeye oturtuldukları süre yerçekimi kuvvetinden kurtulacak olan astronotları bu “ağırlıksız†ortama hazırlayabilmektir. Bunun için iki yöntem uygulanır. Ilkin hızla yükselen, sonrasında yerçekimininkine eşit bir ivmeyle dalışa geçen bir uçakta astronotlar kısa bir an yerçekiminin haricinde kalabilirler. Astronotları ağırlık bağlanmış dalgıç giysileriyle suya daldırmak da nerede ise aynı etkiyi yaratır.
Yörüngede Yaşam
Dünya çevresindeki bir yörüngede yaşayan astronotların karşılaşacakları sorunların bir çok, bu ortamda yerçekimi olmamasından lanır.
Yeryüzündeyken asla bilincinde bile olmadan kolayca meydana getirilen birçok fiil, mesela yürümek, yiyecek, içmek, uyumak, yerçekimsiz yörüngede beklenmedik problemler yaratır (bak. Yerçekimi). Astronotlar kabinin boşluğunda yüzerek dolaşmak zorunda kalır ve bir yöne ilerlemek için duvarlara tutunarak vücutlarını ileri doğru iterler. Bir masaya oturarak yiyecek yemeleri olanaksızdır, şu sebeple masa, sandalyeler, tabaklar, yiyecekler, kısacası her şey kayarak dört bir yana dağılır. Bu yüzden uzay istasyonundaki her şey sıkıca bir yere bağlanmıştır. Yiyecek paketleri, konser ve kutuları, sini ve çatallar da mıknatısla ya da yapışkan bantlarla bir yere tutturulur. Aracın içinde kırıntı meydana getirecek yiyecekler yiyecek yasaktır, şu sebeple boşlukta yüzerek dağılan kırıntılar her yere girer.
Astronotların bir bardaktan su ya da içki içmesi de olanaksızdır; yerçekimi sıfır olduğunda sıvılar bulundukları kaptan dışarı akamaz. Bu yüzden içeceklerini hususi şırıngalarla ağızlarına püskürtürler. Çoğu zaman suyu uçurulmuş (konsantre) yiyecekler bulundurulduğundan, bu toz halindeki kuru gıdaları yemeden ilkin hususi torbalarının içine su şırıga etmek gerekir. Astronotlar uyuyacakları süre uzay kabininin duvarlarına tutturulmuş uyku tulumlarına girer ve fermuarını çekerek kendilerini güvenceye alırlar.
Yerçekiminin yokluğu insan vücudunu, bilhassa vücut sıvılarını çok etkisinde bırakır. Yolculuğun ilk birkaç gününde, vücut bu yeni ortama uyum sağlayıncaya kadar astronotların çoğunda “uzay çarpması†görülür. Uzayda haftalarca kalanlarda bu alışılmadık ortamın tesirleri çok daha ağırdır. Mesela kemiklerde kalsiyum kaybı olur, yerçekimine karşı koymaya alışmış olan kaslar hızla zayıflamaya adım atar. Kalsiyum kaybının sebebi hemen hemen bilinmiyor, fakat besinlerle ve mineral haplarıyla bu eksiklik giderilebilir. Kas zayıflamasını önlemek için de, astronotların antrenman bisikleti ve yürüyen bant üstünde tertipli olarak egzersiz yapmaları gerekir.
Yerçekimsiz bir ortamda vücut temizliği de başlıbaşına bir sorundur. Astronotlar yıkanmaya niyetlenseler tüm kabinin içi aniden su damlacıklarıyla dolar. Bu yüzden uzayda kısa süre duracak olan astronotların yapacağı tek şey vücutlarını ıslak bir havluyla ovarak temizlemektir. Uzun süre Salyut'ta yaşayan kozmonotlar ise duş lüksünün keyfini çıkarırlar.
Astronotların uzay aracının içinde yaşayabilmesini elde eden “yaşam destek sistemidirâ€. Bu sistem astronotların soluyacağı havayı verir, çıkan karbon dioksiti emer, ek olarak kabinin içindeki ısı, rutubet ve basıncı uygun düzeyde meblağ. Astronotlar bazen uzayda çalışmak için uzay aracının dışına çıkmak zorunda bırakılırlar. O süre hususi bir uzay giysisi giyerek soluyacakları havayı da yanlarında taşımaları gerekir.
Uzay giysisi birkaç kattan oluşan kalınca bir giysidir. En içte suyla soğutulan bir astar, onun üstünde basınçlı bir kıyafet, en dışta da astronotu tehlikeli ışınımlardan ve uzaydaki parçacık sağanaklarından korumuş olan başlıklı bir yalıtım giysisi bulunur. Astronot, soluyacağı havayı ve giysisinde dolaşan soğutma suyunu göbek bağları denen esnek bir boruyla uzay aracındaki ana yaşam destek sisteminden alır. Bazı uzay giysilerinde bu bağlantıya gerek kalmaz; şu sebeple giyside ayrı bir yaşam destek sistemi vardır. Mesela uzay mekiklerinde bu tür giysiler kullanılır.
Uzay mekiğinin astronotları, çeşitli yönlere ateşlenebilen gaz j ederiyle donatılmış insanlı manevre modülleri yardımıyla uzayda serbestçe dolaşabilirler. Bugün yörüngedeki uyduları onarmak için kullanılan bu modülleri bir ihtimal gelecekte uzay limanlarında çalışan astronotlar kullanacaktır.
Astronotların Uzayda Giydirilmiş olduğu Elbise ve Özellikleri
Tepkili tayyare pilotları ve bilhassa astronotlarla kozmonotlar vücutlarını sımsıkı saran hususi bir elbise giyerler. Bu elbise vücutlarındaki kanı doğal haliyle tutmaya yarar, bayılmalarının, ölmelerinin önüne geçer.
Uzay aracının gittikçe artan bir hızla boşluğa doğru yol alması esnasında kozmonotlarla astronotları büyük tehlikeler bekler. Bu tehlikelerden bir tanesi de hız artışı esnasında astronotlarda ağırlıklarının artmasıdır. Bu sırada astronotun damarlarındaki kanın ağırlığı erimiş bir demirin ağırlığına eşit olur, kan vücudun bazı yerlerinden çekilerek başka yerlerde toplanır. Beynin kansız kalması da ölüme neden olur. İşte astronotun vücudunu bir korse benzer biçimde sıkan bu hususi elbise kanı vücutta doğal haliyle tutmaya yarar.
Uzaya çıkan bir astronotun giydirilmiş olduğu hususi elbise, onu uzaya ulaştıran roket ve kapsül kadar önemlidir. Bu hususi elbise olmadan astronotlar uzay boşluğunda, Ay üstünde ya da herhangi bir gezegende yürüyemezler. bir araçtan ötekine geçemezler. Zira uzayda atmosfer olmadığı için astronotlar nefes alamazlar. Nefes almalarnı elde eden bir oksijen tüpü taşısalar bile, bu sefer de atmosfer basıncı olmadığı için kanları fışkırır ve yaşayamazlar. Ek olarak, buz benzer biçimde soğuk, fırın benzer biçimde sıcak bir ortamda, hususi koruyucu olan uzay elbisesini giymek zorundadırlar.
Demek ki, uzay elbiseleri astronotları havasızlıktan, basınçsızlıktan, şiddetli soğuk ve sıcaktanHava tüplü olduğundan nefes almalarını sağlamakta, sun'i basınçla vücutlarını dengede tutmaktadır. Uzay elbiseleri ilkin birazcık sert idi ve taşınması güçtü. Fakat zaman içinde daha esnek ve taşınması daha kolay elbiseler yapılmış oldu. Uzay kabininde astronotun hususi uzay elbisesine ihtiyacı yoktur. Zira sımsıkı kapalı kabinin içi ya saf oksijenle ya da atmosferdeki doğal hava ile doldurulmuştur. Burada bir havacı tulumu giymeleri yeter. Doğal, kabin ağırlıksız bir mekan olduğundan oturdukları yere kemerle bağlanırlar. Bu tulumlar da elektronik aletlerle donatılmıştır. Astronotun kalp atışları ve vücudunun ısısı bu aletlerle her an tespit edilir ve yerdeki denetim merkezinde bulunan hekimler uzaydaki astronotun sıhhat durumunu muayane edebilirler. Fırlatılış esnasında astronotlar kapsül tulumu ile beraber hususi uzay elbiselerini de giyerler. Bir kaza olursa, bu elbiseler onları daha iyi koruyacaktır. Fakat, kalkış başarlı olmuşsa, bir saat kadar sonrasında uzay elbiselerini çıkarabilirler.
15 Kattan oluşan elbise
Uzayda ya da Ay'da yürüyecek astronotun elbisesi her şeyden ilkin müthiş sıcağa karşı dayanıklı olmalıdır. Bunun için astronot iki elbise giyer. Birinci elbisenin içinde (Buna uzay çamaşırı da diyebiliriz) soğuk su akımı elde eden ince tüpler vardır. Vücut etrafına dolanan bu tüplerin içindeki serin su, astronotları sıcaktan korur. Tüpteki suyun ısısı sırt çantasındaki bir aygıt tarafınca durağan(durgun) tutulur. Uzay çamaşırının üstüne giyilen hususi elbise kat kattır. İç kısmı futbol topu benzer biçimde hava ile şişirilmiştir ki bu basıncın normalde kalmasını sağlar. Bunun üstünde tam 15 kat daha vardır. Plastik ve alüminyum tabakalardan meydana getirilen bu katlar tehlikeli radyasyonlara ve minik göktaşlarına karşı astronotları korur. En dışta bir çelik çember bulunur. Elbisenin ikinci mühim kısmı olan başlık, başın rahat hareket edebileceği büyükçe bir kafes gibidir. Başlığın ön kısmı kırılmaz camdan yapılmıştır ve onun da yukarısında bir kask daha vardır. Uzay elbisesinin üçüncü kısmı ayakkabılardır. Elbise benzer biçimde kat kat olan sağlam, kalınca ve ısı geçirmez özellikteki bu ayakkabı daha çok çarığa benzer. Astronotun sırt çantasında, oksijen ve serinletme suyunun dolaşımını elde eden cihazdan başka bir de telsiz aleti vardır. Astronotun Dünya ve uzay kabini ile sürekli bağlantısını bu aygıt sağlar. Bu aygıt onun yalnız konuşmasını değil,sıhhat durumunu da otomatikman yerdeki denetim merkezine bildirir.
Sebep: iç başlık
Çölde yaşayan insanoğlu niçin çadırda yaşar?
Kütle uzayda iyi mi değişmiş olur?
Astronotlar uzayda iyi mi nefes alırlar?
Bu bildiri 'en iyi yanıt' seçilmiştir.
Bir uzay aracının pilotu ya da teknik ve bilimsel donanımının sorumlusu olarak uzay yolculuğuna çıkan kişilere astronot denir. “Yıldız gezgini†anlamındaki bu sözcüğün Rusça'daki karşılığı ise “evren gezgini†anlamındaki kozmonoftur. Uzayda seyahat meydana getiren ilk insan, Sovyet kozmonotu Yuri Gagarin oldu. Gagarin 12 Nisan 1961'de çıkmış olduğu bu yolculuğunda, Dünya çevresindeki dolanımını ortalama 90 dakikada tamamlamıştı.
Bir uzay uçuşunun hususi koşullarına insan vücudunun dayanıp dayanmayacağı bilinmediği için, ilk uzay yolculukları astronotlar için bilinmeyen bir tehlikeye atılmak demekti. Oysa bugün insanlı uzay uçuşları neredeyse basit bir seyahat haline gelmiştir. Artık astronotlar tertipli olarak uzay yolculuğuna çıkıyor ve gelip geçici rahatsızlıklar haricinde asla yakınmadan aylarca uzayda kalabiliyorlar. Fakat bu gelişme, uzay yolculuklarının tehlikeli olmaktan çıkmış olduğu anlamına gelmez. Uzay çağının başlamasından bu yana birçok Sovyet ve Amerikan astronotu yaşamını yitirdi. 1986'da, uzay mekiği Challengefm fırlatıldıktan kısa bir süre sonrasında patlaması ve içindeki yedi ABD'li astronotun ölmesi en büyük kazalardan biriydi.
ABD'nin uzaya fırlattığı Mercury, Gemini ve Apollo ile SSCB'nin fırlattığı Vostok benzer biçimde ilk insanlı uzay araçları, komuta ve hizmet modüllerine iki-üç kişinin sadece sığabildiği minik boyutlu uzay araçlarıydı. üstelik bunlar yalnız W kez kullanılabiliyordu. SSCB'de, yakın zamana kadar kozmonotları uzay üssü ile yörünge arasındaki gidiş ve dönüş yolculuklarında taşıyan Soyuz uzay araçları da gene tek bir uçuşluk, minik araçlardı. Fakat Dünya çevresindeki yörüngesine oturtulanSalyut uzay istasyonlarında, kozmonotlara ayrılan bölüm çok daha geniş ve rahattı. Bugün ABD'li astronotlar uzay yolculuklarına uzay mekiği denen bir araçla çıkarlar. Uzay mekiği daha çok uçağı çağrıştıran, delta kanatlı bir yörünge aracıdır ve astronotlar yolculuğun büyük bölümünü evlerindeymiş benzer biçimde rahatça dolaşarak geçirebilirler. Uzay mekikleri tıpkı bir tayyare benzer biçimde yere inebilir ve ilk uzay araçlarından değişik olarak tekrardan kullanılabilir.
Astronotların Seçimi ve Eğitilmesi
İlk uzay uçuşlarında görevlendirilen astronotların bir çok, çekince anında hızla karar verip uygulayabilmek suretiyle eğitilmiş, uçuş deneyimi fazla olan tecrübe etme pilotlarıydı. Zira bilinmeyen bir dünyaya atılan bu ilk adımlarda astronotların seçimi çok önemliydi. Bugün uzay eskisi kadar bilinmeyenle dolu olmadığı için, astronotların kesinlikle uzman pilot olmaları gerekmez. Mesela uzay mekikleriyle meydana getirilen yolculuklara pilot astronotların yanı sıra uçuş deneyimi olmayan bilim ekibi de katılır. Böylece pilotlar aracı yönlendirirken, bilim ekibi de programın öngördüğü bilimsel araştırmaları yürütür.
Astronotlara, uçuş programında üstlenecekleri göreve bağlı olarak belli bir eğitim uygulanır. Mesela pilotların eğitiminde, uzay mekiğindeki tüm koşulların yaratıldığı hususi tecrübe etme araçlarında kalkış ve iniş provalarına ağırlık verilir. “Simülatör†denen bu araçlar gerçek uzay aracının bir maketi gibidir ve uzay mekiğindeki tüm komuta ve denetim aygıtlanyla donatılmıştır. Bilgisayar denetimli olan simülatörde pilot uçuş provası yaparken, önündeki ekrana da uzayda karşılaşacağı görüntüler yansıtılır.
Bilim ekibindeki astronotlar gerçi uçuşla ilgili herhangi bir vazife üstlenmezler, fakat mekiğin iyi mi çalıştığını bilmeleri gerekir. Bu astronotların eğitimi daha çok bir uyduyu uzaya fırlatıp yörüngeye oturtmak ve gözlem aletlerini kullanmak benzer biçimde bilimsel ve teknik uygulamalara yöneliktir.
Bu vazife eğitiminin haricinde, ister uçuş. ister bilim ekibinden olsun tüm astronotlar uzay uçuşuna hazır duruma getirilmek için yoğun bir eğitimden daha geçirilir. En can alıcı noktalardan biri, uzay aracının fırlatılışı esnasında karşılaşacakları şiddetli ivmeye vücutlarını hazırlamaktır. Bu amaçla astronotlar, santrifüj kapsülü denen bir silindirin içine alınır. Bu silindir kendi ekseni çevresinde büyük bir hızla dönerken, bu merkezkaç (santrifüj) kuvvet oldukça yüksek bir ivme yaratır (bak. Merkezkaç Kuvvet). İkinci mühim nokta, yörüngeye oturtuldukları süre yerçekimi kuvvetinden kurtulacak olan astronotları bu “ağırlıksız†ortama hazırlayabilmektir. Bunun için iki yöntem uygulanır. Ilkin hızla yükselen, sonrasında yerçekimininkine eşit bir ivmeyle dalışa geçen bir uçakta astronotlar kısa bir an yerçekiminin haricinde kalabilirler. Astronotları ağırlık bağlanmış dalgıç giysileriyle suya daldırmak da nerede ise aynı etkiyi yaratır.
Yörüngede Yaşam
Dünya çevresindeki bir yörüngede yaşayan astronotların karşılaşacakları sorunların bir çok, bu ortamda yerçekimi olmamasından lanır.
Yeryüzündeyken asla bilincinde bile olmadan kolayca meydana getirilen birçok fiil, mesela yürümek, yiyecek, içmek, uyumak, yerçekimsiz yörüngede beklenmedik problemler yaratır (bak. Yerçekimi). Astronotlar kabinin boşluğunda yüzerek dolaşmak zorunda kalır ve bir yöne ilerlemek için duvarlara tutunarak vücutlarını ileri doğru iterler. Bir masaya oturarak yiyecek yemeleri olanaksızdır, şu sebeple masa, sandalyeler, tabaklar, yiyecekler, kısacası her şey kayarak dört bir yana dağılır. Bu yüzden uzay istasyonundaki her şey sıkıca bir yere bağlanmıştır. Yiyecek paketleri, konser ve kutuları, sini ve çatallar da mıknatısla ya da yapışkan bantlarla bir yere tutturulur. Aracın içinde kırıntı meydana getirecek yiyecekler yiyecek yasaktır, şu sebeple boşlukta yüzerek dağılan kırıntılar her yere girer.
Astronotların bir bardaktan su ya da içki içmesi de olanaksızdır; yerçekimi sıfır olduğunda sıvılar bulundukları kaptan dışarı akamaz. Bu yüzden içeceklerini hususi şırıngalarla ağızlarına püskürtürler. Çoğu zaman suyu uçurulmuş (konsantre) yiyecekler bulundurulduğundan, bu toz halindeki kuru gıdaları yemeden ilkin hususi torbalarının içine su şırıga etmek gerekir. Astronotlar uyuyacakları süre uzay kabininin duvarlarına tutturulmuş uyku tulumlarına girer ve fermuarını çekerek kendilerini güvenceye alırlar.
Yerçekiminin yokluğu insan vücudunu, bilhassa vücut sıvılarını çok etkisinde bırakır. Yolculuğun ilk birkaç gününde, vücut bu yeni ortama uyum sağlayıncaya kadar astronotların çoğunda “uzay çarpması†görülür. Uzayda haftalarca kalanlarda bu alışılmadık ortamın tesirleri çok daha ağırdır. Mesela kemiklerde kalsiyum kaybı olur, yerçekimine karşı koymaya alışmış olan kaslar hızla zayıflamaya adım atar. Kalsiyum kaybının sebebi hemen hemen bilinmiyor, fakat besinlerle ve mineral haplarıyla bu eksiklik giderilebilir. Kas zayıflamasını önlemek için de, astronotların antrenman bisikleti ve yürüyen bant üstünde tertipli olarak egzersiz yapmaları gerekir.
Yerçekimsiz bir ortamda vücut temizliği de başlıbaşına bir sorundur. Astronotlar yıkanmaya niyetlenseler tüm kabinin içi aniden su damlacıklarıyla dolar. Bu yüzden uzayda kısa süre duracak olan astronotların yapacağı tek şey vücutlarını ıslak bir havluyla ovarak temizlemektir. Uzun süre Salyut'ta yaşayan kozmonotlar ise duş lüksünün keyfini çıkarırlar.
Astronotların uzay aracının içinde yaşayabilmesini elde eden “yaşam destek sistemidirâ€. Bu sistem astronotların soluyacağı havayı verir, çıkan karbon dioksiti emer, ek olarak kabinin içindeki ısı, rutubet ve basıncı uygun düzeyde meblağ. Astronotlar bazen uzayda çalışmak için uzay aracının dışına çıkmak zorunda bırakılırlar. O süre hususi bir uzay giysisi giyerek soluyacakları havayı da yanlarında taşımaları gerekir.
Uzay giysisi birkaç kattan oluşan kalınca bir giysidir. En içte suyla soğutulan bir astar, onun üstünde basınçlı bir kıyafet, en dışta da astronotu tehlikeli ışınımlardan ve uzaydaki parçacık sağanaklarından korumuş olan başlıklı bir yalıtım giysisi bulunur. Astronot, soluyacağı havayı ve giysisinde dolaşan soğutma suyunu göbek bağları denen esnek bir boruyla uzay aracındaki ana yaşam destek sisteminden alır. Bazı uzay giysilerinde bu bağlantıya gerek kalmaz; şu sebeple giyside ayrı bir yaşam destek sistemi vardır. Mesela uzay mekiklerinde bu tür giysiler kullanılır.
Uzay mekiğinin astronotları, çeşitli yönlere ateşlenebilen gaz j ederiyle donatılmış insanlı manevre modülleri yardımıyla uzayda serbestçe dolaşabilirler. Bugün yörüngedeki uyduları onarmak için kullanılan bu modülleri bir ihtimal gelecekte uzay limanlarında çalışan astronotlar kullanacaktır.
Astronotların Uzayda Giydirilmiş olduğu Elbise ve Özellikleri
Tepkili tayyare pilotları ve bilhassa astronotlarla kozmonotlar vücutlarını sımsıkı saran hususi bir elbise giyerler. Bu elbise vücutlarındaki kanı doğal haliyle tutmaya yarar, bayılmalarının, ölmelerinin önüne geçer.
Uzay aracının gittikçe artan bir hızla boşluğa doğru yol alması esnasında kozmonotlarla astronotları büyük tehlikeler bekler. Bu tehlikelerden bir tanesi de hız artışı esnasında astronotlarda ağırlıklarının artmasıdır. Bu sırada astronotun damarlarındaki kanın ağırlığı erimiş bir demirin ağırlığına eşit olur, kan vücudun bazı yerlerinden çekilerek başka yerlerde toplanır. Beynin kansız kalması da ölüme neden olur. İşte astronotun vücudunu bir korse benzer biçimde sıkan bu hususi elbise kanı vücutta doğal haliyle tutmaya yarar.
Uzaya çıkan bir astronotun giydirilmiş olduğu hususi elbise, onu uzaya ulaştıran roket ve kapsül kadar önemlidir. Bu hususi elbise olmadan astronotlar uzay boşluğunda, Ay üstünde ya da herhangi bir gezegende yürüyemezler. bir araçtan ötekine geçemezler. Zira uzayda atmosfer olmadığı için astronotlar nefes alamazlar. Nefes almalarnı elde eden bir oksijen tüpü taşısalar bile, bu sefer de atmosfer basıncı olmadığı için kanları fışkırır ve yaşayamazlar. Ek olarak, buz benzer biçimde soğuk, fırın benzer biçimde sıcak bir ortamda, hususi koruyucu olan uzay elbisesini giymek zorundadırlar.
Demek ki, uzay elbiseleri astronotları havasızlıktan, basınçsızlıktan, şiddetli soğuk ve sıcaktanHava tüplü olduğundan nefes almalarını sağlamakta, sun'i basınçla vücutlarını dengede tutmaktadır. Uzay elbiseleri ilkin birazcık sert idi ve taşınması güçtü. Fakat zaman içinde daha esnek ve taşınması daha kolay elbiseler yapılmış oldu. Uzay kabininde astronotun hususi uzay elbisesine ihtiyacı yoktur. Zira sımsıkı kapalı kabinin içi ya saf oksijenle ya da atmosferdeki doğal hava ile doldurulmuştur. Burada bir havacı tulumu giymeleri yeter. Doğal, kabin ağırlıksız bir mekan olduğundan oturdukları yere kemerle bağlanırlar. Bu tulumlar da elektronik aletlerle donatılmıştır. Astronotun kalp atışları ve vücudunun ısısı bu aletlerle her an tespit edilir ve yerdeki denetim merkezinde bulunan hekimler uzaydaki astronotun sıhhat durumunu muayane edebilirler. Fırlatılış esnasında astronotlar kapsül tulumu ile beraber hususi uzay elbiselerini de giyerler. Bir kaza olursa, bu elbiseler onları daha iyi koruyacaktır. Fakat, kalkış başarlı olmuşsa, bir saat kadar sonrasında uzay elbiselerini çıkarabilirler.
15 Kattan oluşan elbise
Uzayda ya da Ay'da yürüyecek astronotun elbisesi her şeyden ilkin müthiş sıcağa karşı dayanıklı olmalıdır. Bunun için astronot iki elbise giyer. Birinci elbisenin içinde (Buna uzay çamaşırı da diyebiliriz) soğuk su akımı elde eden ince tüpler vardır. Vücut etrafına dolanan bu tüplerin içindeki serin su, astronotları sıcaktan korur. Tüpteki suyun ısısı sırt çantasındaki bir aygıt tarafınca durağan(durgun) tutulur. Uzay çamaşırının üstüne giyilen hususi elbise kat kattır. İç kısmı futbol topu benzer biçimde hava ile şişirilmiştir ki bu basıncın normalde kalmasını sağlar. Bunun üstünde tam 15 kat daha vardır. Plastik ve alüminyum tabakalardan meydana getirilen bu katlar tehlikeli radyasyonlara ve minik göktaşlarına karşı astronotları korur. En dışta bir çelik çember bulunur. Elbisenin ikinci mühim kısmı olan başlık, başın rahat hareket edebileceği büyükçe bir kafes gibidir. Başlığın ön kısmı kırılmaz camdan yapılmıştır ve onun da yukarısında bir kask daha vardır. Uzay elbisesinin üçüncü kısmı ayakkabılardır. Elbise benzer biçimde kat kat olan sağlam, kalınca ve ısı geçirmez özellikteki bu ayakkabı daha çok çarığa benzer. Astronotun sırt çantasında, oksijen ve serinletme suyunun dolaşımını elde eden cihazdan başka bir de telsiz aleti vardır. Astronotun Dünya ve uzay kabini ile sürekli bağlantısını bu aygıt sağlar. Bu aygıt onun yalnız konuşmasını değil,sıhhat durumunu da otomatikman yerdeki denetim merkezine bildirir.
YORUMLAR