Büyük L. ABECE a. (türk yazı dizgesinin ilk üç harfi a, b ve c'nin birleşmesinden oluşan sözc.[Eşanl. ALFABE J.1. Saymaca bir s...
Büyük L.
ABECE a. (türk yazı dizgesinin ilk üç harfi a, b ve c'nin birleşmesinden oluşan sözc.[Eşanl. ALFABE J.1. Saymaca bir sıra içinde dizilen ve bir dilin seslerini yazıya aktarmak için kullanılan yazılı işaretler dizgesi, bu işaretlerin tümü. (Bk. ansikl. böl. Dilbil.) *2. Okuma ve yazma öğreniminde kullanılan abeceyle ilgili ilk detayları-bilgileri içeren kitap. (Bk. ansikl. böl. Eğit.) * Bilş. Bir bilişim sisteminde kullanılan karakterlerin ve kimi zaman bunlara birlikte rol alan kodların tümü.
*Graf. sant. Çelik çubuklar üzerine kabartma olarak kazılmış zımba ekibi.(Ta- kım, abecenin tüm harflerinin yanı sıra, metinlerin oluşturulması için lüzumlu sayıları ve çeşitli işaretleri de ihtiva eder.).*Bu zımbaların izini taşıyan dişi matrislerin tümü.
* iletiş. Telgraf ya da veri abecesi, abece telgrafı kodu ya da bir veriler kodu tarafınca oluşturulan uzlaşmalı eşleme. (Eşleme alfasayısal karakter takımıyla kod birleşimleri kümesi ya da bu karakterleri gösteren işaret öğeleri grubu içinde kurulur.) [Eşanl. ALFASAYISAL KOD.) (Bk. ansikl. böl.)
* Müz. Abece notası, bir müzik ıskalasındaki yedi sesi abecenin ilk yedi harfiyle belirtme sistemi. (Bk. ansikl. böl.) *ANSİKL. Dilbil.ideografi yazısından abece yazışına geçiş uzun bir evrimin sonucudur. ilkinde, yazı işareti, biçimbirimi ya da bir sözcüğün tümünü (birinci eklemleme birimi) karşılarken, öbüründe sesbi- rimini ya da sesbirimler dizisini, şu demek oluyor ki anlamdan yoksun bir ikinci eklemleme birimini karşılar. Demek ki, burada sözko- nusu olan, söyleyişi, söylenişi, temel sayılan bazı seslere indirgemek için girişilen mühim bir soyutlama çabasıdır. Gerçi hiyeroglif ve çiviyazısına dayanan yazı sistemlerinde kavramsal değerlerinin yanı sıra sesçil kıymet taşıyan işaretlere de (hece, ünsüz) yer veriliyordu. Mesela çi- viyazısında, bilhassa asur-babil yazısında hece varlığı 500 işareti aşıyordu. Bununla beraber, mısırlı ve mezopotamyalı yazıcılar, sesçil kıymetli bu işaretleri kafi bulmadıkları benzer biçimde sistemli bir şekilde kullanamadılar. Bu tutuculuk kuşkusuz toplumsal nedenlere bağlıydı. Merkezileşmiş büyük imparatorlukların yazıcıları, dış dünyayla sınırı olan ilişkileri olan, ayrıcalıklı, seçkin bir topluluk oluşturuyordu; uzun çabalar sonunda yönetimi, bilim ve dini tekellerine almışlardı. Abece yazısının, genelleştikten sonrasında bile, hıristiyanlık çağına kadar kullanılan hiyeroglif ve çivıyazı- larının yerini alamadığı unutulmamalıdır.
Abece yazısının, Suriye-Filistin bölgesinde, İ.Ö. XVII. ve XIV. yy.'larda, eski yazının güzelliğini umursamayan ve kullanışlı, rahat bir yazı sistemine gereksinim duyan tecim sitelerinde oluştuğu sanılır. Kimi yazı girişimleri (Babil'de bulunan metinler) işaretlerini mısır hiyerogliflerinden, kimi de mezopotamya çiviyazısından almışlardır: Ugarit'te bulunan ve XIV., XII. yy.'lardan kalma otuz kadar işareti içeren abeceler bu türdendir. Sonraları, İ.Ö. 1100 yıllarına doğru, tüm Batı abecelerinin direkt atası olan 22 harflik yeni bir abece, fenike abecesi ortaya çıktı. Ahiram kralının mezarındaki yazılardan da anlaşılacağı benzer biçimde, fenike abecesinin Babil'de hazırlandığı kuşkusuzdu. Tüm bu abecelerde hecenin meşhur öğeleri hesaba katılmadan yalnızca ünsüzleri kaydediliyordu. Bu sistem, meşhur tema'sının, sözcüğün cümle içinde oynadığı role bakılırsa evvelinde belirlenmesi sebebiyle, sözcüklerin çoğunlukla üç ünsüz sesten oluştuğu sami dillerine uyabilirdi. Fenikeliler yazılarını tüm akdeniz havzasına, VIII. yy.'da Kıbrıs ve Kartaca'ya, VII. yy.'da Malta'ya, sonraları kartaca kolonileri yardımıyla Şimal Afrika, Sardunya ve ispan- ya'ya yaydılar.
Abece, ortaya çıktıktan derhal sonrasında ayrımlaşmaya, Suriye-Filistin bölgesinde yaşayan ya da bu bölgeyle ilişkileri olan halkların konuşmuş olduğu değişik sami dillerine bakılırsa çeşitlenmeye başladı. Nitekim, 1. binyılın başından bu yana, değişik abece yazıları saptanmaktadır; 29 ünsüz harf içeren Cenup-Afrika abecesine İ.Ö. X. yy.'dan hıristiyanlık çağına kadar uzanan dönemde rastlanmıştır ve bu abece, Et- yopya hece yazısının membaı olmuştur (İ.S. IV. yy.); eski ibranice abecesi İ.Ö. VI. yy.'a kadar kullanılmıştı ve hıristiyanlık çağının başlangıcından kalma paralar üstünde yine ortaya çıktı.
Şam krallığında, fenike yazı sistemin-
den kalkarak İ.Ö. IX. yy.'da hazırlanan aram abecesi çeşitli abecelere oldu, aramcayla beraber Asur imapatorluğu- nun her tarafına yayıldı, Akamanışlar yönetiminde yaygınlaşarak çiviyazısının yerini aldı. Bu abecelerin değişik uyarlamaları sonucunda da kare biçiminde İbrani yazısı (İ.Ö. III. yy.) ileride arapçaya dönüşecek olan nabatça (İ.Ö li. yy.) bunun yanı şıra da palmyra ve Süryani abeceleri (İ.Ö. I. yy. i.S. I. yy.) dünyaya geldi. Bunlar İran ve orta asya yazılarının membaıdır: peh- levi abecesi, avesta abecesi, sogd abecesi (i.S. I. yy.), manici yazısı (IV. yy.),kendisi de moğol (XIV. yy.) ve mançu (XVII. yy.) yazılarının kökeninde olan uygur abecesi (IX. yy ). Ermeni ve gürcü abeceleri, (V. yy.) harflerinin biçimini pehlevi abecesinden ve ünlüleri yazma fikrini Yunanlılardan almıştır. Arap abecesinin, tüm Hindistan yazılarının landığı brah- minin modeli olması da ihtimaller içindedir.
Fenike abecesinden gelen (Kadmos miti) ve kullanımı İ.Ö. IX. yy.'ın başlarına kadar uzanan eski yunan abecesi yazıda ünlülere de yer vermesi bakımından mühim bir ilerleme sayılır: Yunanlılar iki dil arasındaki ortak sesler için fenike abecesindeki işaretleri benimsemekle kalmadılar, kendi dillerinde karşılığı olmayan başka işaretleri de dillerine uyarladılar. Birçok antik abecenin (iberya yarımadası, Anadolu), kipti (İ S. II. yy.) ve got (VI. yy.) abecelerinin ve çeşitli modern abecenin (rus, bulgar, sırp vb.) kökeninde bulunan kiril abecesinin dayandığı glagol yagsınrfr membaı sözü edilen bu yunan abecesidir. Latin abecesi de, Etrüskler vesilesiyle eski yunancadan dünyaya gelmiştir. Soluklu ünsüzü olmadığından latin abecesi kimi simgeleri ıatmış(lt;t>, e, x),F'yi göstermek için digammayı ve V'nin simgesi olarak upsi- lonu (7) kullanmıştır. Roma,kilisesi tarafınca benimsenen, imparatorluğum çöküşünden sonrasında da yaşayan ve tüm dünyaya yayılan latin abecesi, ufak değişimlerle ve ayırıcı işaretlerin eklenmesiyle türk yazılarının (1928'de Mustafa Kemal Atatürk devrimi) ve vietnam yazılarının (quöc-ngu) latin harflerine dönüştürülmesinde, zenci Afrika'nın hemen hemen yazılmamış dilleri için yazı sistemleri ya da çevriyazı sistemleri (çince için pinyin) oluşturulmasında kullanılmış, son olarak da internasyonal fonetik abecesinin temelini oluşturmuştur.
Latin asıllı türk abecesi oluşturulurken latin abecesinde bulunan sadece türkçeye uymayan kimi sesier atıldı. Türkçeye özgü kimi sesler için de (ç,ğ, ı.ö.ş benzer biçimde) yeni biçimler bulunmuş oldu. Böylece yeni bir türk abecesi oluşturuldu. (-> TüRKÇE.)
* Eğit. Türk okullarında latin asıllı türk abecesinin kullanılması, Ulusal eğitim bakanlığı bünyesinde kurulan bir encümenin emekleri sonunda ilk abecenin hazırlanmasıyla ve 1 kasım 1928'de çıkarılan yasayla gerçekleşti.
* iletiş.iletimde en çok kullanılan telgraf yada veri abeceleri,Internasyonal telekomünikasyon bırliği'nce (UTB), bunlardan biri de Internasyonal normalizasyon örgütü'nce normlaştırılmıştır.
Değişken uzunlukta işaret öğelerinden yararlanan ve güvenlik sebebiyle en azından yer değiştiren servislerde kullanılan mors* abecesi haricinde, UTB, başlıca özellikleri aşağıda verilen momentli* beş kod abecesini normiaştırmıştır.
*Müz. Eski Yunanlılar, diatonik, kromatik, anormonik denilen müzik dizilerinin seslerini kati şekilde belirtmek için abeceye dayalı bir notalama sistemi yarattılar. Bu sistem Martianus Capella ve Boe- tius tarafınca tekrardan kullanıldı (VI. yy.), fakat isidoroıde Sevilla'nın (VII. yy.) abece sistemini bildiğini gösteren kanıt yoktur. Boetius ya da onu yorumlayanlardan biri sesölçer (monocorde) denilen aletle saptanmış sesleri belirtmek için harfleri kullandı; Örtaçağ'ın kuramcı keşişleri de bu yöntemi benimsediler; org borularını ve diatonik ıskalanın notalarını latin abecesi harfleriyle göstermeyi sürdürdüler, ilk şekilde A harfi bizim ut (do) notasına karşılıktı; amaX. yy.'dan başlayarak, Odon de Cluny'nin kitabında A, bizim la notamıza karşılık düştü. Guido d'Arezzo ile beraber (XI. yy.) harflerin, yerlerini dizek üstüne konan işaretlere bırakmaya ve bildiğimiz nota adlarını almaya başladığı görüldü: ut, re, mi vb. Abece harfleri tümüyle ortadan kalkmadı; kimi süre çizgisiz neuma'ların yanı sıra kullanıldı ve onların açıklanmasını sağlamış oldu, portede "notaların" yerlerinde göründü (XI. yy.'dan XIV. yy.'a kadar). Sonrasında tablatu- ralarda yer aldı; sonunda germen ve İngiliz devletlerinde, çağdaş ıskalanın notalarına adlarını verdi.
Abece
isim, dil bilgisi (a:be:ce)
- Alfabe.
mecaz Başlangıç, ilk dönem:"Duygularının bilmecesini filan çözmüş değildir. O duyguların abecesinde takılıp kalmıştır."- S. İleri.
Birleşik Sözler
- Abece sırası
Sebep: Moderaör Eklemesi
YORUMLAR