Ünlü büyük Türk bilgini ve sanatçısı olan Ali Şir Nevai yaşamı ile eserleri hakkında bilgilerin yer almış olduğu sayfamız. Ali Şir Nevai (...
Ünlü büyük Türk bilgini ve sanatçısı olan Ali Şir Nevai yaşamı ile eserleri hakkında bilgilerin yer almış olduğu sayfamız.
Ali Şir Nevai (1441-1501), Çağatay lehçesiyle şiirler yazmış olan büyük Türk bilginidir. Uygur Türklerindendir, Herat’ta doğmuştur. Sultan Hüseyin Baykara’nın sütkardeşi ve çocukluk arkadaşıdır. Dedeleri Barlas Beyleriyle Timur ve oğullarının hizmetlerinde bulunmuşlardır. Kendisi de gençliğinde Horasan Beyi Ebu-l-Kasım Babur’a hizmet etmiştir. Hüseyin Baykara Herat’ı alınca, Ali Şir’i getirtip kendisine mühürdar yapmıştır.
Ali Şir Nevaî zaman içinde Divan beyleri arasına katıldı, vezir olamadıysa da devletin en nüfuzlu adamları sırasına geçti. Fakat Uygur boyundan olduğundan o dönemin saray teşrifatınca resmi törenlerde diğer beylerin alt yanına oturur, fermanlara onlardan sonrasında mühür basardı. Bu ona çok ağır gelmiş ve 1490’da bundan dolayı Divan işini bırakmıştır. Buna karşın tüm mühim işlerde gene ona başvurulurdu. Altmış yaşlarında öldü, sağlığında yaptırdığı türbeye gömüldü.
Ali Şir Nevaî’nin ailece çok büyük bir serveti olduğundan memuriyetinden aylık almazdı. Hatta devlete dahi paraca yardım etmiş olduğu de rivayet edilir. Kendisi devlet adamları ve halk tarafınca pek sevindirilmiş olduğu için öldüğü gün Herat’ta resmi matem tutulmuştu.
Ali Şir edebiyatta Çağatay şairlerinden Lûtfî’nin tesiri altında yetişmiştir. Farsça’dan çok, Türkçe’ye ehemmiyet vermiştir. Eserlerinde Türk ruhunu belirtmeye çalışır, kahramanlarını tam bir Türk kahramanı haline getirirdi. Eserleri içinde en önemlisi «Muhakemet-ül-Lûgateyn» dir. Bu kitapta Türkçe’yi Farsça ile kıyaslar ve Türkçeyi her bakımdan üstün bulur. Onun Hamse’sini, İran Şairi Husrev ve Nizamî’nin hamselerinden üstün bulanlar vardır. Nakşibendi tarikatindan olmakla birlikte tasavvuf inanışını benimsememiş olan Ali Şir bununla beraber güzel yazı yazar, musikiden de anlardı. Edebiyatta, sanatta tesiri uzun vakit sürmüştür.
Eserleri:
Şaşkınlık-ül-Ebrar; İskendername; Behramname; Hamse (Leylâ ile Mecnun ve Ferhat ile Şirin’den meydana gelmiştir); Lisan-üt-Tayr (Feridüddin-i Attar’ın Mantık-üt-Tayr’ma nazire); Meclis-ün-Nefais (Şairler tezkiresi); Hâlât-ı Hasan-ı Erdeşir; Hamset-ül-Mütehayyirîn; Hâlât-ı Pehlevan Muhammed Küştigir_ (dostlarına ait hâtıralar); Münşeat (muammaya ait bir risale); Mizan-ül-Evzan (bir arz risalesi); Tarih-i Mülûk-i Acem (İran Şahlarına ait bir tarih), Muhakemat-ül-Lûgateyn; Mahhûb-ül-KUlûb (Toplum sınıflarına dair); Nesaim-ül-mahabbe min Şemain-il-fütüvve (Camî’den çevirme).
YORUMLAR