Cümlenin Öğeleri Iyi mi Vardır (Özet) : Bir cümleye yöneltilen sorulara cevap olan sözcük ya da sözcük öbeğine "öge" denir. Her ...
Cümlenin Öğeleri Iyi mi Vardır (Özet) : Bir cümleye yöneltilen sorulara cevap olan sözcük ya da sözcük öbeğine "öge" denir.
Her öge bir probleminin yanıtıdır. Cümlenin öğelerini doğru bulabilmek için bazı kuralları bilmek gerekir. Bu kurallar bilinmezse ögelerin bulunması zorlaşır.
Ögeleri sağlamak için cümlenin bütününe, özne ile yükleme ya da yalnızca yükleme alt taraftaki sorular yöneltilmelidir:
Kim, ne: Özne (yükleme)
Kim, ne: Belirtisiz Nesne (özne ile yükleme sorulur)
Kimi, neyi: Belirtili Nesne
Kime, kimde, kimden: Dolaylı tümleç
Iyi mi, ne vakit, ne kadar, niçin (niçin, niye, ne diye, ne): Zarf tümleci (Yükleme)
Kimin ile, ne ile: Edat tümleci
Meydana getirilen ne, olan ne: Yüklem (Fiil cümleleri) cümleye
Kimdi, neydi, neredeymiş, nasılmış, ne kadardır...: Yüklem (Isim cümleleri) cümleyeCümlenin Öğeleri Iyi mi Vardır (Detay)
1. Bir tümcede ilkin yüklem olan öge bulunmaktadır. Başka ögeler yüklem yardımıyla bulunmaktadır. Yüklemler bir kelimeden ibaret olabileceği şeklinde aniden fazla kelimeden de oluşabilir.
Yüklemi bulduktan sonrasında yükleme tablodaki sorular sorulur ve ortaya başka ögeler çıkar.
2. Bir tümcede ögeleri sağlamak için sorular bir tek yükleme sorulur.
3. Bir tümcede aniden fazla özne, nesne, tümleç ya da yüklem bulunabilir.
Parayı aldı, cebine koydu, oradan uzaklaştı. - Onlar oturdu, bizler çalıştık.
......Yüklem .......yüklem ........... yüklem ..... özne .........özne
4. Bağlaçlar ve ünlemler cümlenin ögesi sayılmazlar.
“Ali ile Mehmet beyaz perdeye gitti.†cümlesinde Ali, Mehmet öznedir; ama ile bağlaç
olduğundan öge değildir.
5. Yüklemler eylem asil da olabilir isim asil da.
Hasan evden demin geldi.(eylem asil yüklem)- Hasan çok çalışkandı. (isim asil yüklem)
6. İsim cümlelerinde özne gerçek öznedir. Masa çok sağlamdı. ("masa" gerçek öznedir)
7. İki değişik özne vardır: Gerçek (açık ya da gizli saklı) özne, sözde özne.
Ayşe mutfağı temizledi- Mutfağı temizledi.(o)- Mutfak temizlendi.
a. tümcede "Ayşe" kelimesi gerçek öznedir.
b. cümledeki "mutfak" kelimesi ise sözde öznedir.
8. Dolaylı tümleç yer tamlayıcısı olarak da adlandırılır.
9. Zarf tümlece zarf tamlayıcısı olarak da adlandırılır.
10. Cümledeki bir öge bir kelimeden oluşacağı şeklinde, kelime öbeğinden de oluşabilir.
Arkadaşımın anası okul müdürüydü. Öğrencilerim çalışkan ve dürüst insanlardı.
Özne ...................... yüklem...............özne ...................yüklem
11. Bir takım tümcelerde yüklem olmayabilir. Bu şekilde cümlelere eksiltili (kesik) tümce denir.
Ama yüklemin ne olduğu verilen kelimelerden anlaşılıyor olması gerekir.
Memura zam-Bu tümcede yüklem ‘geldi, geliyor’ şeklindedir.
Hırsıza suçüstü-Yüklemi ‘yapılmış oldu’ anlamında.
12. ‘Iyi mi?’ sorusunu yükleme sorarsak zarf tümlecini buluruz; isme sorarsak sıfatı buluruz.
Çalışkan insanoğlu işlerini çabucak yaparlar.
Iyi mi insanoğlu? Çözüm çalışkan. Bu kelime sıfattır. Iyi mi yaparlar? Çabucak. Bu kelime
zarftır.
13. Bir tümce bir kelimeden de oluşabilir. “Ödevini yaptın mı?†“Yaptım.â€
“Yaptım†kelimesi cümlenin tek ögesidir.
14.Cümleyi oluşturan kelimelerin tamamı bir ögeyi de oluşturabilir.
Çalışkan, dürüst, efendi bir insandı. Tümcede tek öge vardır: Yüklem.
15. Cümlenin yüklemi değişik türden kelimeler olabilir.
Derslerimiz çok çalıştık. (eylem)
Adam o anda deli gibiydi. (edat)
Bu yazıyı yazan şahıs odur.(zamir)
Elmalar kırmızı kırmızıydı (ikileme)
Sonunda sen de öğretmenin gözüne girdin.(deyim)
Bayrağımızın rengi aldır. (isim)
En önemlisi de bol miktarda kitap okumaktır. (isim eylem)
Hedefinize koşanlar çalışan insanlardır. (ödat)
16-Bir tümcede sözde özne olup olmadığını cümleye “onlar tarafından†sözcükleri ilave edilerek bulunmaktadır. Cümlenin anlamı bozulmuyorsa özne sözde öznedir.
Yollar bugün iyi temizlenmiş. Yollar kelimesi gerçek özne mi sözde özne mi?
Yollar bugün onlar tarafınca iyi temizlenmiş. Tümce bozulmuyor. O vakit özne sözde öznedir.
Kitaplar çok yıpranmış, cümlesine bakalım
Kitaplar onlar tarafınca çok eskimiş, cümlesi yanlış bir cümledir. Özne gerçek öznedir.
17-Hitap kelimeleri öge sayılmazlar.
Ali, buraya gel! Cümlesinde Ali öge değildir. “Gel†yüklemdir, özne ise 2. tekil şahıstır.
18-Gizli saklı özneyi bulmanın yolu yüklemin önüne kişi zamirleri getirmek kanalıyla yapılır.
Görüyorum ki çok başarılısın. (ben) görüyorum, (sen) başarılısın.
19. Yüklemleri gaye, araç, beraberlik, niçin yönlerinden tamamlayan ile, için ilgeçleriyle oluşmuş kelime öbekleri cümlenin ilgeç (edat) tümlecini oluşturur.
Çoçuk okula bisikletle geliyordu. "bisikletle" kelimesi edat tümlecidir.
Sulh için çalışıyoruz. "Sulh için" sözcükleri ,
Başarı göstermiş olmak için çalışmalıyız. "Başarı göstermiş olmak için" sözcük öbekleri edat tümlecini oluşturmaktadır.
YORUMLAR