Divan edebiyatı nazım türlerinden gazel nedir? Gazel özellikleri, örnekleri, açıklaması ve hakkında bilgi. GAZEL Gazel, beyit birimiyle me...
Divan edebiyatı nazım türlerinden gazel nedir? Gazel özellikleri, örnekleri, açıklaması ve hakkında bilgi.
GAZEL
Gazel, beyit birimiyle meydana getirilmiş bir nazım türüdür. İlk beyti Matladır. Şu demek oluyor ki ilk beytin mısraları birbirleriyle kafiyelidir. (Matla diyince, mısraları birbirleriyle kafiyeli olan beyit anlaşılmalıdır).
Matla, mısraları kendi aralarında kafiyeli ilk beyit olmakla birlikte, gazelin tümünün bundan çıkması bakımından da bununla birlikte ehemmiyet taşır. Esasen gazel bu beyitten doğduğu için ona matla denmiştir.
Gazelin diğeri beyitlerinin birinci mısraları kafiyesiz, doğrusu boşta; ikinci mısraları hep birbirleri içinde kafiyelidir.
Gazel, beyit beyit yazılır. Mısralar birbirlerinin arkası sıra sıralanmazlar. Gazel, minimum beş, en o kadar da onbeş beyitten meydana gelir. Fakat dokuz beyitten fazlasıyla gazel pek yazılmamıştır.
Tüm gazellerin mevzusu, sevgi ve şaraptır. Divan şairlerinin duygularını lirik bir ifade içinde ortaya koyan şiirler gazellerdir. Her Divan şairinin divanının belkemiğini gazeller teşkil eder. Çünkü şairin hayal gücü bu şiirlerde belirir.
Gazelde, şairin adının bulunmuş olduğu ve çok kez en sona rastlayan beyite de makta denir. Makta beyti, sondan bir evvelki beyit de olabilir.
Gazelin en güzel ve en kuvvetli beytine beyt-ül-gazel ismi verilir. Buna bazıları da şah-beyit derler. Gazelde iki türlü birlik anlayışı vardır :
a. Beyitler içinde mana birliği olmalıdır,
b. Beyitlerde güç birliği olmalıdır.
Beyitler içinde mana birliği bulunması demek, her beytin aynı mevzu üstünde söylenmiş olması anlamına gelir. Araplar, bu türlü birliğe ehemmiyet vermişlerdir. Fakat Acemler, bu birlikten ayrılmışlar, her beyti ayrı bir şey gösteren bağımsız sözler durumuna getirmişlerdir. Acemlerin tesirinde kalan bizim Divan şairlerimiz de, beyitler içinde, mevzu birliğine ehemmiyet vermemişlerdir. Bu bu şekilde olmakla birlikte, beyitleri içinde mana birliği bulunan gazeller yazmış şairlerimiz yok değildir. Beyitlerdeki mana birliğine yek-âhenk denir.
Beyitlerde güç birliği demek, her beytin beyt-ül-gazel derecesinde kuvvetli ve güzel olması anlamına gelir. Beyitler arasındaki güç ve güzellik birliğine eskiler yek-âvâz derlerdi.
Gazelde bir de nazirecilik vardır.
Üstat şairlerin gazellerini örnek tutarak, aynı ölçü, aynı kafiye ve aynı redifle gazel yazmaya nazirecilik denir.
Bu şekildeki hareket, üstat şairi takdir etme, beğenme anlamında bir saygı ifade ederdi.
Tanzimat edebiyatıyla gazelin iç yapısında bir yenilik görüldü. Mevzu bir tek sevgi ve şaraptan değildir, başka şeylerden de alınmaya başladı. Mesela Namık Kemal, gazellerine vatani duyguları soktu. Abdülhak Hâmit, Recai Zade Ekrem ve sonrakilerde, bu tutumu görüyoruz. Böylelikle gazel soyutluktan kurtarılıp, görünen mevzulara doğru yöneltilmiş oldu. Bunların yanında gazellere, mevzularını belirleyen başlıklar verilmeye başlandı. Şimdi şu gazel örneklerine bakalım :
Fermân-ı aşka cân iledir inkıyadımız
Hükm-i kazaya zerre kadar yok inadımız
Kafa eğmeziz edâniye dünyâ-yi dûn içün
Allâhadır tevekkülümüz i’timâdımız
Bizler müttekâ-yi zer-keş-i câha dayanmazız
Hakkın kemâl-i lûtfunadır istimadımız
Zühd ü salâha eylemeziz iltieâ hele
Tuttu eğerçi âlem-i kevni fesâdımız
Meyden safâ-yi bâtın-i hundur garâz hemân
Erbâb-i zâhir anlayamazlar muradımız
Minnet Hudâya devlet-i dünyâ fenâ bulur
Bâkî kalur sahife-i âlemde âdımız
Baki
YORUMLAR