Ek-Kök Tahlili Örnekleri: Örnek 1: "Çekoslavakyalılaştıramadıklarımızdan mısınız?" Kelimenin ek kök tahlinini yapabilir misiniz? Y...
Ek-Kök Tahlili Örnekleri:
Örnek 1:
"Çekoslavakyalılaştıramadıklarımızdan mısınız?"
Kelimenin ek kök tahlinini yapabilir misiniz?
Yanıt:
Çekoslovakya: İsimi
-lı: İsimden İsim Y. E.
-laş: İsimden Eylem Y. E.
-tır: Fiilden Eylem Y. E.
-a: Zarf Eylem E.
-ma: Olumsuzluk E. (F.F.Y.E.)
-dık: Ödat Eylem E. (F.İ.Y.E.)
-lar: Çokluk E. (Çekim Eki.)
-ı: Destek ses
-mız: İyelik 1. Çokluk (Çekim Eki)
-dan: Ayrılma hâli (Çekim Eki)
mı: Sual Edatı-Eki
-sınız: İkinci Çokluk Şahıs Eki (Çekim Eki)
Örnek 2:
''Dabaklar şeyhinin arkasında''
burada ''şeyhinin'' ve ''arkasında'' kelimelerini ayırmanızı isterim.
Yanıt:
Şžeyh: İsim kökü
i: 3.tekil iyelik eki
-nin: ilgi vaziyet eki
arka: isim kökü
-sı: 3.tekil iyelik eki
-n: zamir n'si (pronominal n)
-da: bulunma vaziyet eki
Münakaşa:
teşekkür ederim.
bizler örneğin bu arkası kelimesini şu şekilde ayırıyoruz,
Arka-s-ı
s'ye kaynaştırma diyip ı'ya iyelik 3. teklik kişi eki adı verilir. bu ne kadar doğrudur?
Cevap:
bir takım dilbilimciler örn. Muharrem Ergin, kaynaştırma harflerini yalnız "n ve y" kabul eder. O halde arka-sı sözcüğündeki "s" iyelik ekine tabidir. doğrusu arka-m arka-n arka-sı. Demek ki sizin hocanız kaynaştırma harflerini "n,s,y,ş" olarak kabul etmiş. iyelik eklerini de
araba-m araba-n araba-sı örneklerinde olduğu şeklinde 3. tekil şahısta "-ı, -i, -u, -ü ve -sı, -si, -su, -sü" olarak kabul edersek "s" diye bir kaynaştırma harfi olmaz. ama iyelik eklerini (3. tekil şahısta) yalnız "-ı, -i, -u, -ü" olarak kabul edersek o vakit "s" harfini kaynaştırma olarak almamız gerekir.
"ş" harfine erişince üleştirme eklerini "-ar, -er" olarak kabul edersek "ş" kaynaştırma olur. örn. altı-ş-ar
ama üleştirme eklerini "-ar, -er, -şar, -şer" olarak kabul edersek o vakit "ş" diye bir kaynaştırma harfi yoktur. Çünkü "ş" nin
kaynaştırma harfi olarak kullanılabilecek "üleştirme ekleri" haricinde bir kullanımı yoktur.
ümit ederim anlatabildim.
saygılar.
Ek - Kök Mevzusu:
KÖK:
Kök, bir sözcüktür ve bir heceden ya da aniden çok heceden oluşabilir.
Sözcüğün anlamlı en ufak parçası.
Bölünemez.
Türetme ekini almamıştır.örn: var-ım,yok-um
Kapatarak mevcuttur.
Düzgüsel kullanım: Kök+ek
örn:
yap-ım, çek-im
Kökler genel olarak ikiye ayrılır:
a) Isim (isim asil) kökleri:
isim, ödat, zamir, edat , bağlaç, ünlem olan kelimelerin kökleridir.
Örn:
Dağ, güzel, derhal, ben, ile, evet…
b) Fiil (eylem) kökleri:
iş, oluş, hareket bildiren sözcük kökleridir.
Örn:
At-, yaz-, sor- , oku-…
GÖVDE:
Kök+yapım eki=beden
Kökle beden anlamca birbiriyle ilişkili ama karşıladıkları kavramlar,varlıklar değişiktir.
Örn:
var-lık-lı, yok-luk, yok-sul-luk
Ben adamı bu şekilde yoklarım.
Yoklarım var olur mu?
EK:
Kök ya da gövdelere gelmiş olarak ya yeni bir sözcük türetirler ya da sözcüğün tümce içindeki işlerliğini artırırlar.
Ekler tek başlarına bir mana taşımaz ve kullanılmaz.
Yeni sözcükler meydana getiren YAPIM ekleri.
Sözcüğe işlerlik katan ÇEKİM ekleri.
ÇEKİM EKLERİ:
Eklenince tümce içindeki başka sözcüklerle ilişkiye sokar.
Kelimelerin tümce içinde kullanılmalarını sağlar.
Mana değişmez.
Sözcüğe işlerlik kazandırır.
Türü değişmez.
Sözcüğün cümledeki görevini belirler.
Dışarıdaki sözcüğü cümleye çeker.
İSİM ÇEKİM EKLERİ:
(ADLAR KONUSU İÇİNDE GENİŞž BİR BİÇİMDE İŞžLENECEK)
Adların sonlarına gelmiş olarak başka sözcüklere bağlarlar.
Tümce içindeki durumlarını belirten
Adlara tümcede vazife veren ya da anlamını türlü yönlerden belirginleştiren
Yeni isimler türetmeyen eklerdir.
Örn:
Sıra - lar, masa - ya,
FİİL ÇEKİM EKLERİ:
(EYLEMLER KONUSU İÇİNDE GENİŞž BİR BİÇİMDE İŞžLENECEK)
Eylemlere gelen çekim ekleridir.
Eylemden yeni bir fiil türetmezler.
Eylemlere gelen vakit, dilek ve şahıs ekleridir.
Örn:
Yarın gel - ecek - im
vakit eki şahıs eki
Gel - meli - ler
vakit eki şahıs eki
YAPIM EKLERİ:
Sözcüğün anlamını, kimi kez de türünü değiştirirler.
Eklenince yeni sözcükler türetir.
Yeni isimler,eylemler.
Mana değişikliği.
Tür değişikliği.
ADDAN AD
-Isim kökünden ya da gövdesinden yeni isimler türetir.
-Addan isim türetir.
Örn:baş-lık-lı,Türk-çe,eş-siz …
a a a a a a a
Göz-de talebe.
ADDAN EYLEM
-Isim kökünden ya da gövdesinden eylemler türetir.
Örn: oyun-a,taş-la,yeşil-er …
a e a e a e
EYLEMDEN EYLEM
-Fiil kök ya da gövdelerinden eylemler türetir.
Örn:gül-üş,gül-üş-me,kov-ala …
e e e e e e e
EYLEMDEN AD
Fiil kök ya da gövdelerinden isimler türetir.
örn:dur-ak,ağla-mak,yor-gun-luk
e a e a e a a
Kaz-ı emekleri.
TÜREMİŞž (GÖVDE)
Yapım eki almış sözcük
Yapım eki olarak yeni mana kazanmış sözcük
Beden kökle ilgili; ama karışladığı varlık yönünden farklıdır.
Örn:
Uyku,boşluk, kalemlik, yolcu …(türemiş isim)
Olgunlaş-, oyna-, gülüş- … (türemiş fiil)
Yaylı, sulu, … (türemiş ödat)
YORUMLAR