Emeklilik Nedir?

Her ülkede, bir insan yaşamın­da belli yaşlar içinde kalan saptanmış bir emek harcama süresi vardır. Bilhassa işçi ya da işgören be...

Her ülkede, bir insan yaşamın­da belli yaşlar içinde kalan saptanmış bir emek harcama süresi vardır. Bilhassa işçi ya da işgören benzer biçimde ücret karşılığı çalışan şahıs bu süreyi doldurduğunda dilerse artık çalışmaz ve işini bırakabilir. Başka türlü söylersek, emek vermeden ücret alma hakkına haiz olur. Bu şekilde bir durumda, daha ilkin çalışırken bağlı olduğu toplumsal güvenlik kuruluşunca kendisine aylık bağlanır. Bu durumdaki kişiye emekli, bu duruma da emeklilik denir.
Emeklilik yaşı ülkeden ülkeye değişimler gösterir. Ek olarak birçok ülkede bayanlar er­keklere bakılırsa daha erken yaşta emekli olurlar. 1986'da İngiltere, Avustralya, Belçika ve Yunanistan'da emeklilik yaşı bayanlar için 55, erkekler için 60 olarak belirlenmiştir. Türki­ye'de 1990'a kadar emeklilik yaşı genel olarak bayanlar için 50, erkekler için ise 55'tir. Sadece hususi durumlarda daha erken yaşta emekli olunmaktadır. Yeni yasal düzenle­meyle Ocak 1990'dan başlarak emek harcama ya­şamına katılacak olanların emekliliği kadın­larda 55, erkeklerde 60 yaş olarak saptan­mıştır.
Emeklilik için, ne kadar süre çalışmış olduğu da önemlidir. Değişik emeklilik kurumlarına bağlı kimseler için değişik emek harcama süreleri saptanmış olmakla beraber genel olarak ka­dınların 20 yıl, adamların ise 25 yıl çalışmış olmaları zorunluluğu vardır. Çalışanlar bu süre içinde toplumsal güvenlik kurumlarına prim öderler. Bu primler emekli aylığının bağlanmasında bir oluşturur.

Emekliliğin yaş ya da emek harcama süresi sınırla­rıyla belirlenişi düzgüsel emek harcama yaşamı için geçerlidir. Fakat emek harcama esnasında herhangi bir nedenle ziyan olmuş ya da bir hastalığa yakalanmış kişiler, sakat kalmaları durumun­da emekli olarak maluliyet (işgörmezlik) aylı­ğı alırlar. Eğer gördükleri zarar ya da hastalık sonucunda ölürlerse bu aylık sağ kalan eşleri­ne ya da çocuklarına ödenir.

Emeklilik ileri endüstri toplumlarının emek harcama yaşamının mecburi ve lüzumlu bir uygulaması­dır. Ortaçağda da emeklilik yerine geçebile­cek uygulamalar vardı. Esnaf birlikleri ve loncalar bu düzenlemeyi yaparlardı. Fakat devletin bu sorumluluğu üstlenmesi ve emek­lilik uygulamasını yasalarla belirlemesi ilk kez17. yüzyılda İngiltere'de başladı. Ondan ön­ceki dönemde çok azca sayıda yaşlı, malul, dul ve yetim yaşamlarına güvenceyle bakabili­yordu.

Osmanlılar'da emeklilik yalnızca üst düzey­deki devlet görevlilerine tanınmış bir hakti. Vezir, serdar, vali, yeniçeri ağası benzer biçimde asker-sivil görevliler ile yüksek düzeydeki saray görevlileri ve şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris benzer biçimde ulema sınıfından olanlar bu haktan yararlanabilirlerdi. Bunlar belirli bir yaş sınırı olmaksızın emekliye ayrıldıklarında kendilerine "arpalık" adında olan emekli maa­şı bağlanırdı. Bir kaza ya da sancağın senelik gelirinin belli bir kısmı niteliğindeki arpa­lıklar yanında direkt devlet hazinesinden ödenen emekli maaşları da vardı. Tanzimat" tan sonrasında bu uygulamalar kaldırılarak yerine bugünküne benzer şekilde bir emeklilik sis­temi getirilmeye çalışıldı. Fakat her devlet dairesi ve kamu kuruluşu niteliğindeki ku­rumlar ayrı birer emekli sandığı kurarak bu işi yürütmeye çalıştılar. Sonraları bu tarz şeyleri birleşÂ­tirme yolunda bazı adımlar atıldı. Mesela 1866'da Askeri Tekaüt Sandığı, 1880'de Mül­ki Tekaüt Sandığı kuruldu. İşçiler için de as­keri fabrikalarda, tersanede, denizyollarında, maden işletmelerinde ayrı emekli sandıkları kuruldu.

II. Meşrutiyet döneminde asker-sivil emek­li sandıklarını birleştirme yolundaki çabalar netice vermedi. Bu durum Cumhuriyet döne­minde de sürdü. Sadece 1949'da Emekli San-dığı'nın kurulmasıyla tüm devlet görevlileri­nin emeklilik işlemleri bir çatı altında topla­nabildi. İşçiler içinse 1937'de yürürlüğe giren iş yasasıyla emeklilik hakkını da içine alan bir toplumsal güvenlik sistemi öngörülmüştü. Sadece 1945'ten sonrasında yavaş yavaş yaygınlaşmaya başlamış olan bu sistem 1950'de İşçi Sigortaları Kurumunun kurulmasıyla belli bir düzene kavuştu. 1965'te yeni Toplumsal Sigortalar Kuru­mu yasasının yürürlüğe girmesiyle de yurt düzeyinde örgütlendi. Bugün Türkiye'de emeklilik hakkını daha da yaygınlaştırmak amacıyla 1971'de kurulmuş Esnaf ve Zanat-kârlar ve Öteki Bağımsız Çalışanlar Toplumsal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) da vardır. BaşÂ­langıçta yalnızca özgür meslek sahipleri için kurulan kurum sonraki yıllarda ev hanımefendileri ile ziraat kesiminde kendi adına çalışan çiftçi­leri de kapsamına aldı. Ek olarak bazı hususi kuruluşlar ile bankaların kendi emekli sandık­ları vardır.

Msxlabs Temel Britannica

Her ülkede, bir insan yaşamın­da belli yaşlar içinde kalan saptanmış bir emek harcama süresi vardır. Bilhassa işçi ya da işgören benzer biçimde ücret karşılığı çalışan şahıs bu süreyi doldurduğunda dilerse artık çalışmaz ve işini bırakabilir. Başka türlü söylersek, emek vermeden ücret alma hakkına haiz olur. Bu şekilde bir durumda, daha ilkin çalışırken bağlı olduğu toplumsal güvenlik kuruluşunca kendisine aylık bağlanır. Bu durumdaki kişiye emekli, bu duruma da emeklilik denir.

Emeklilik yaşı ülkeden ülkeye değişimler gösterir. Ek olarak birçok ülkede bayanlar er­keklere bakılırsa daha erken yaşta emekli olurlar. 1986'da İngiltere, Avustralya, Belçika ve Yunanistan'da emeklilik yaşı bayanlar için 55, erkekler için 60 olarak belirlenmiştir. Türki­ye'de 1990'a kadar emeklilik yaşı genel olarak bayanlar için 50, erkekler için ise 55'tir. Sadece hususi durumlarda daha erken yaşta emekli olunmaktadır. Yeni yasal düzenle­meyle Ocak 1990'dan başlarak emek harcama ya­şamına katılacak olanların emekliliği kadın­larda 55, erkeklerde 60 yaş olarak saptan­mıştır.
Emeklilik için, ne kadar süre çalışmış olduğu da önemlidir. Değişik emeklilik kurumlarına bağlı kimseler için değişik emek harcama süreleri saptanmış olmakla beraber genel olarak ka­dınların 20 yıl, adamların ise 25 yıl çalışmış olmaları zorunluluğu vardır. Çalışanlar bu süre içinde toplumsal güvenlik kurumlarına prim öderler. Bu primler emekli aylığının bağlanmasında bir oluşturur.

Emekliliğin yaş ya da emek harcama süresi sınırla­rıyla belirlenişi düzgüsel emek harcama yaşamı için geçerlidir. Fakat emek harcama esnasında herhangi bir nedenle ziyan olmuş ya da bir hastalığa yakalanmış kişiler, sakat kalmaları durumun­da emekli olarak maluliyet (işgörmezlik) aylı­ğı alırlar. Eğer gördükleri zarar ya da hastalık sonucunda ölürlerse bu aylık sağ kalan eşleri­ne ya da çocuklarına ödenir.

Emeklilik ileri endüstri toplumlarının emek harcama yaşamının mecburi ve lüzumlu bir uygulaması­dır. Ortaçağda da emeklilik yerine geçebile­cek uygulamalar vardı. Esnaf birlikleri ve loncalar bu düzenlemeyi yaparlardı. Fakat devletin bu sorumluluğu üstlenmesi ve emek­lilik uygulamasını yasalarla belirlemesi ilk kez17. yüzyılda İngiltere'de başladı. Ondan ön­ceki dönemde çok azca sayıda yaşlı, malul, dul ve yetim yaşamlarına güvenceyle bakabili­yordu.

Osmanlılar'da emeklilik yalnızca üst düzey­deki devlet görevlilerine tanınmış bir hakti. Vezir, serdar, vali, yeniçeri ağası benzer biçimde asker-sivil görevliler ile yüksek düzeydeki saray görevlileri ve şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris benzer biçimde ulema sınıfından olanlar bu haktan yararlanabilirlerdi. Bunlar belirli bir yaş sınırı olmaksızın emekliye ayrıldıklarında kendilerine "arpalık" adında olan emekli maa­şı bağlanırdı. Bir kaza ya da sancağın senelik gelirinin belli bir kısmı niteliğindeki arpa­lıklar yanında direkt devlet hazinesinden ödenen emekli maaşları da vardı. Tanzimat" tan sonrasında bu uygulamalar kaldırılarak yerine bugünküne benzer şekilde bir emeklilik sis­temi getirilmeye çalışıldı. Fakat her devlet dairesi ve kamu kuruluşu niteliğindeki ku­rumlar ayrı birer emekli sandığı kurarak bu işi yürütmeye çalıştılar. Sonraları bu tarz şeyleri birleşÂ­tirme yolunda bazı adımlar atıldı. Mesela 1866'da Askeri Tekaüt Sandığı, 1880'de Mül­ki Tekaüt Sandığı kuruldu. İşçiler için de as­keri fabrikalarda, tersanede, denizyollarında, maden işletmelerinde ayrı emekli sandıkları kuruldu.

II. Meşrutiyet döneminde asker-sivil emek­li sandıklarını birleştirme yolundaki çabalar netice vermedi. Bu durum Cumhuriyet döne­minde de sürdü. Sadece 1949'da Emekli San-dığı'nın kurulmasıyla tüm devlet görevlileri­nin emeklilik işlemleri bir çatı altında topla­nabildi. İşçiler içinse 1937'de yürürlüğe giren iş yasasıyla emeklilik hakkını da içine alan bir toplumsal güvenlik sistemi öngörülmüştü. Sadece 1945'ten sonrasında yavaş yavaş yaygınlaşmaya başlamış olan bu sistem 1950'de İşçi Sigortaları Kurumunun kurulmasıyla belli bir düzene kavuştu. 1965'te yeni Toplumsal Sigortalar Kuru­mu yasasının yürürlüğe girmesiyle de yurt düzeyinde örgütlendi. Bugün Türkiye'de emeklilik hakkını daha da yaygınlaştırmak amacıyla 1971'de kurulmuş Esnaf ve Zanat-kârlar ve Öteki Bağımsız Çalışanlar Toplumsal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) da vardır. BaşÂ­langıçta yalnızca özgür meslek sahipleri için kurulan kurum sonraki yıllarda ev hanımefendileri ile ziraat kesiminde kendi adına çalışan çiftçi­leri de kapsamına aldı. Ek olarak bazı hususi kuruluşlar ile bankaların kendi emekli sandık­ları vardır.