1869’da 600 ruble maaşla Yalta Dereköy mektebine gönderildi. Burada da iki yıl devam etti. Yine Bahçesaray’a dönerek tekrardan Zincirli Medr...
1869’da 600 ruble maaşla Yalta Dereköy mektebine gönderildi. Burada da iki yıl devam etti. Yine Bahçesaray’a dönerek tekrardan Zincirli Medresesinde Rusça dersleri verdi. Gaspıralı, o yıllara kadar kafasında beliren yenilikçi fikirleri ilk olarak Zincirli Medresesi’nde hayata geçirmeye çalıştı. Öğrencilerine yeni yöntemlerle Türkçe dersleri verdi.
En büyük ideallerinden birisi İstanbul’da zabit olmaktı. Lakin yarım bıraktığı eğitimin bu duruma engel olacağını düşündü. Bu sebepten 1871’de Paris’e giderek yarıda kalan eğitimini tamamladı. 1874 sonlarına kadar Paris’te kaldı. Paris’ten İstanbul’a gitti. Zabitlik hayalinin zor bulunduğunu anlayınca, 1875 kışında yine Kırım’a döndü.
İzin çıkmamasına karşın neşriyat fikrinden vazgeçmedi. Bu sebeple zemin yoklamak amacıyla 1881’den itibaren Tonguç, Ay, Güneş, Yıldız, Mir’ati Cedid şeklinde türlü adlarla ufak kitapçıklar yapmaya başladı.
Rus sansürü bu risalelerin yayınını gazete niteliği taşımış olduğu nedeni öne sürülerek gene yasaklayacaktı. Gazete çıkarabilmek için senelerce savaşım verdi. Bir çok kez Petesburg’ta müracaatlarda bulundu. 1883’te Türkçe kısmı tıpkı Rusçaya da çeviri edilmek şartıyla ‘Tercüman-ı Ahval-i Vakit’ yayınlama iznini aldı. İlk sayısını 10 Nisan 1883’te çıkardı.
Tercüman, Rusya topraklarına çıkarılan ilk Türk gazetesi değildi fakat yaygınlığı ve oynadığı görevi bakımından en mühimiydi. 1903’e kadar haftalık, 1903-1912 içinde haftada kimi zaman iki, kimi zaman üç kez, Eylül 1912’den sonrasında da günlük olarak tam 33 yıl yaşadı ve 1916’da kapanmış oldu.
Ufak boy ve dört sayfa olarak neşredilmeye süregelen Tercüman, çok geçmeden, devrin şartları ve okur yazarlık oranına gore yüksek sayılabilecek tirajlara ulaştı. Kafkasya, Kazan, Sibirya, Türkistan, Çin, hatta İran ve Mısır’da dahi satıldı. Bir tek Rusya Türklerinin değildir tüm Müslümanların meseleleriyle ilgilendi. Bu bununla birlikte Dilde birlik fikrinin hayata geçmesi anlamına geliyordu. 1905 bunalımından sonrasında Kazan, Kafkasya, Türkistan ve Kırım ‘da gösterilen onlarca gazete ve dergide ‘Gaspıralı dili’ kullanıldı. Bu tarzda çok sayıda öykü ve romanlar yazıldı.
Tercüman yardımıyla geçmişteki düşsel Dilde birlik fikrine ilave olarak Usul-ü Cedid okulunu da kurarak yaygınlaştıran Gaspıralı İsmail Bey’in 1905 İhtilalinden sonrasında Rus Müslümanlarının ittifakı amacıyla toplanan üç kongrede de mühim roller üstlendi. Eğitim problemininin ağırlıklı ele alındığı III. Kurultay’de ‘dil birliği’ ile ilgili fikirlerini neredeyse tüm Rus Müslümanlarına 1906’da resmen kabul ettirdi.
‘Usul-ü Cedid’in başarısı ve Ekim Manifestosunun peşinden, Müslümanların kazanılmış olduğu özgürlük, öte taraftan ‘Müslüman İttifakı’ için meydana getirilen toplantılar Gaspıralı cesaretini arttırdı. Nitekim 1907’de Kahire’de bir “İslam Kongresi” toparlayabilmek için büyük çabalar gösterdi. 1910’da Hindistan Bombay’daki “Encümen-i İslamiye”nin toplantılarına katılarak görüşlerini burada söyledi.
Meşrutiyet’in ilanından sonrasında bir kez daha İstanbul’a geldi ve büyük bir heyecanla karşılandı (1909). Birinci Dünya Savaşı öncesinde İstanbul’a yine gelmiş olarak Türkiyeyi harbe girmemesi mevzusunda uyarmaya çalıştı.
11 Eylül 1914 Cuma günü Bahcesaray’da hakka yürüdü. Ertesi gün görkemli bir cenaze töreniyle, Mengligiray Han türbesi civarında toprağa verildi.
YORUMLAR