Gazel Nedir ? Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır. Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenced...
Gazel Nedir ? Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır. Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenceden söz eden Divan Edebiyatı nazım şeklidir. Türk Divan Edebiyatı'nda; çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir. Neredeyse aruz'un her kalıbıyla yazılır. Birinci beyit kendi içinde kafiyeli, öteki beyitlerin birinci mısraları özgür, ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir. Kafiye düzenini şematik olarak belirtmek gerekirse aa / ba / ca / da / ea / fa şeklinde ifade etmek mümkündür. Gazellerde beyitler içinde mana birliği olabileceği benzer biçimde, her beyit ayrı bir mevzuyu işlemiş de olabilir. Gazellerin Özellikleri
1 - Gazel divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir.
2 - Önceleri arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adında olan bir kısmı iken sonrasında ayrı bir şekil halinde gelişmiştir.
3 - Gazelin beyit sayısı 5-15 içinde değişmiş olur. Daha çok beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir.
4 - Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adını alır.
5 - Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri özgür ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur.
6 - Birden fazla mussarra beytin bulunmuş olduğu gazel "zü'l-metali", her beyti musarra olan gazel ise "müselsel" gazel adıyla bilinir.
7 - İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir).
8 - Son beyitten öncekine "hüsn-i makta" (son beyitten güzel olmalı gerekir).
9 - Gazelin en güzel beyti ise "beytü'l-gazel" ya da "şah beyit" adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası mühim değildir.
10 - Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir.
11 - Şžair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-i" maktada söyler. bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anılır.
12 - Şžairin mahlasını tevriyeli kullanmasına "hüsn-i tahallüs" de mısra ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir.
13 - Başka şairlerin birkaç mısra ilave ederek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi" adı verilir.
14 - Tüm beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yekahenk gazel" denir.
15 - Her beyti evvelkinden ustalıklı şekilde söylenmiş gazeller de "yekavaz gazel" olarak adlandırılır.
16 - Gazeller konularına bakılırsa de çeşitli isimlerle tanımlanır. Aşka ilişkin acı, mutluluk benzer biçimde içli duyguların dile getirilmiş olduğu gazeller "aşıkane", içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma benzer biçimde mevzularda yazılanlara "rindane" denir. Aşıkane gazellere en iyi örnek fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise bâkî’nin gazelleridir.
17 - Hanımefendileri ve ten zevklerini mevzu edinen gazeller ise, mesela nedîm’in gazelleri, "şuhane"denir.
18 - Öğretici nitelikli gazellere, mesela nâbî’nin gazelleri, "hakimane gazel" denir.
19 - Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır.
20 - Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
21 - Gazel, türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafınca doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle bölme olarak da bilinir.
22- İlk beyit kendi içinde kafiyelidir. Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir; aa, ba, ca, da, ea, fa
23- Gazelin ilk beytine matla(doğuş yeri) denir.
24- Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir.
25- Şžairin isminin geçmiş olduğu beyte taç beyit denir.
26- Gazelin en güzel beytine beytü’l-gazel denir. Bu beyte Şžah beyit de denir.
27- Gazelde genel anlamda anlam bütünlüğü aranmaz, anlam beyitte tamamlanır.
28- Bir gazelin bütününde aynı mevzu işleniyorsa, bu şekilde gazellere yek-ahenk gazel denir.
29- Tüm bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine haiz olduğu gazellere yek-âvâz gazel denir.
30- Divan edebiyatı şairleri tüm maharetlerini gazelde ortaya koyarlar. Büyük ozan olmanın en büyük ölçütü gazellerdir.
31- Gazelde mevzu aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabıdır.
32- Bazı gazellerin matladan sonrasında gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir. Bu durumda gazele iç kafiye hakimdir. Bu şekilde gazellere musammat gazel denir.
33- Aruz vezniyle yazılır.
34- Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şžeyh Galip, Taşlıcalı Yahya Bey vb. gazelin mühim isimleridir.
35- Beyit sayısı 5 ile 15 içinde değişmiş olur. fakat genel anlamda bu sayı 5, 7, 9 beyittir.
YORUMLAR