Irk; isim Arapça Kalıtımsal olarak ortak fizyolojik ve fizyolojik özelliklere haiz insanoğlu topluluğu: "Türkler, insan olarak,...
Irk;
isim Arapça
Kalıtımsal olarak ortak fizyolojik ve fizyolojik özelliklere haiz insanoğlu topluluğu: "Türkler, insan olarak, millet olarak doğunun en üstün ve şerefli ırkıdır."- S. Birsel.
Soy: "Esasta dağlı ırktan bilgisiz bir kızcağızdı."- R. H. Karay.- biyoloji Bir canlı türünde aynı karakteri taşıyan canlıların oluşturduğu alt bölüm.
Sarı Irk Nedir?
Irk Bitig
Siyah Irk Nedir?
Aynı kalıtsal karakterleri taşıyan, aynı soydan gelme bireyler topluluğu. Hem bitkiler hem hayvanlar, hem de insanoğlu için kullanılır. Bir başka açıdan ırk, aralarında karakter ayrılığı ne kadar büyük olursa olsun, birbiriyle eşleştiğinde doğurgan (kısır olmayan) bireyler verebilen, aynı türe bağlı gruplar olarak da tanımlanabilir. Irk oluşumu, daha çok çevre koşullarının etkisiyle ortaya çıkmıştır. Belli bir yörede bulunan bir türe ilişkin bireyler, yeni döller verirken, mutasyon kanalıyla yeni bazı özellikler kazanabilirler. Bu özellikler kuşkusuz o bölgenin sınırları içinde duracak, böylece aynı türün değişik coğrafî yörelerde bulunan fertleri birbirinden azca çok değişik görünüm ve nitelikler kazanacaklardır. Günümüzde bu naturel ırk oluşumu yöntemine, nebat ve hayvanlar için bir de suni ırk oluşumu eklenmiş bulunmaktadır. Hayvanların evcilleştirilmeleri ve bitkilerin ziraat için yetiştirilmesi, türlerin ıslahı ve yeni verimli ırklar elde edilmesi çalışmalarını da beraber getirmiştir.Organik ırk oluşumu insanoğlu için de geçerlidir. Çeşitli bilim adamlarının, insanları ırklara ayırırken birbirinden azca çok değişik verileri esas almalarına rağmen, geleneksel olarak insanoğlu, deri ve saç rengi, burun ve kafatası yapısı, yüz görünümü ve boy durumu göz önüne alınarak başlıca üç ırka ayrılır. Beyaz ırk ve alt ırkları dünya nüfusunun yarıdan fazlasını oluşturur. Özellikleri, derilerinin açık renkli (beyazdan hafifçe esmere kadar), saçlarının düz ya da hafifçe dalgalı, dudaklarının ince, burunlarının dar ve çıkıntılı olmasıdır. Bu ırkın alt ırkları Kuzeyliler (uzun boylu), Orta Avrupalılar (Alp tipi de denir), Akdenizliler (orta boylu, koyu saçlı) ve Doğu Avrupalılardır (kısa boylu, yuvarlak başlı, tıknaz gövdeli). Sarı ırk ise dünya nüfusunun % 40'ını oluşturur. Çinliler, Japonlar, Moğollar, Eskimolar, Kızılderililer sarı ırktandır. Kara ırkın sayısı dünya nüfusunun % 10'u kadardır. Derileri çok koyu renkli, saçları kıvırcık, dudakları kalındır. Zenciler bu ırkın en tipik örneğidir. Uygarlık zamanı süresince devam eden göçler ve istilâlar, bugün yeryüzünde nerede ise saf ırk bırakmamış gibidir. Bilhassa modern yaşam bu karışımı büsbütün artırmıştır.
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
IRK, -kı (ar. 'ırk).
1. insan türünün altbö- lümû. (Bk. ansikl. böl. Antropol. ve Genet.)
2. Coğrafi uzaklık ya da ıslah ve ayıklanma kanalıyla aynı hayvan türünün alt bölümlere ayrılmasıyla ortaya çıkan topluluk. (Bk. ansikl. böl. Zootekn.)
*Esk. Irk u güher. damar, maya. || Irk-ı ah- mer, kızılderili, kırmızı ırk. || Irk-ı asfer, sarı- derili, sarı ırk. || Irk-ı ebyaz, beyaz derili, beyaz ırk. || Irk-ı esved, siyah derili, siyah ırk.
*Esk. bot. Kök. || Irk-us-sOs, meyankökü. || Irk-üz-zehep, altkökü denilen bir nebat.
*Esk. tıp. Damar. || Irk-un-nisa, siyatik.
*Huk. Irk ayrımı - IRKÇILIK.
*ANSİKL. Antropol. ve Genet. insan türünü ırk açısından bilimsel savlarla sınıflandırma çabaları XVIII. yy.'da adım atmıştır. Öne sürülen insan ırklarının sayısı ve kapsamı o zamandan beri çok değişmiş ve ırkların sınıflandırılmasında büyük seviyede tadı davranılmıştır. Değişik ad ve kavramlar altında anılsalar da, bunların bir çok ortak özellikler taşır ve sonuçta üç büyük ırk bulunmuş olduğu görülür: beyaz ırk (beyaz derili ya da kafkassı), siyah ırk (kara derili ya da negroid), sarı ırk (sarı derili ya da mongoloid). Bunlar Linne'nin türleri sınıflandırma anlayışı çerçevesinde, şu demek oluyor ki "tip" denilen örnekler bir araya getirilerek belirlenmiştir. Başlıca tipler, dünyanın keşfi ve sömürge fetihleri esnasında Batı Afrika ve Uzakdoğu halklarının görülmesi ve bunların sınıflandırmayı yapanların mensup olduğu Avrupa halklarıyla karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan aykırılıklara dayanılarak belirlenmiştir.
insanların ırk olarak sınıflandırılması, açıkça ya da üstü kapalı olarak, genetik bakımdan insanları çeşitlendiren özellikleri sınıflandırmaya dayanır. Oysa genetik bakımdan değişik olan her şeyi ırk özelliği saymak, kendine özgü genlerin toplamı olan her insanı başlıbaşına bir ırk saymak sonucunu doğurur. Bu bakımdan, doğru sayılabilecek tek yaklaşım, insan topluluklarını, genetik benzerlik derecesine dayalı gruplaşma mantığına bakılırsa ve bireylerin birbiriyle evlenme eğilimlerine bakarak sınıflandırmaya çalışmak olabilir. Buna, bazı karakterler açısından, topluluklar arasındaki farklılığın (ya da biyolojik uzaklığın) ölçülüp hesaplanmasına dayanan sayısal sınıflandırma yöntemi denir; bu yöntemde ele alınan karakterler tamamen ya da kısmen genetiğe dayanır ve topluluk "kümeâ€lerini sınırlandırmada esas alınır. Hemen hemen bir çok eksikleri bulunan bu yöntemin insan türüne uygulanması, insan topluluklarının yeryüzüne biyolojik uzaklıklar içinde nerede ise benzeşik dağıldığını varsayar kı, bu şekilde bir görünüş her türlü sınıflandırmayı olanaksız kılar. Bu yüzden günümüzde antropobiyolojistlerin pek bir çok her türlü ırk sınıflandırmasını reddetmektedir.
*Genetikçi için bir topluluk, biyolojik aslı bakımından, çeşitli karakterler gösteren bir bireyler toplamı değildir; çeşitli alelleri temsil eden bir genler toplamıdır. Alel, kromozomlarda belli bir yerde bulunan genlerin fiil biçimlerinden birine karşılık eden genlerin toplamı olarak tanımlanır (mesela en iyi malum kan sistemindeki 4 alel, A,, A2, B ve O şeklinde). Demek ki, bir topluluğun özelliklerini belirtmek için, her temel karakter bakımından o topluluğun genetik varlığının içeriğini belirlemek yeter; bu da çeşitli aletlerin belirme sıklığı hesaplanarak sağlanabilir. Temel olarak ele alınıp incelenecek karakterler kanla ilgili olanlardır; kan sistemleri, hemoglobinin yapısı vb. Bu araştırmalara ilişkin eğreti bir görüş 1976'da A. F. Mourant tarafınca yayımlanmış ve 70'ten fazla sistem belirtilmiştir; (Rdpartition des groupes san- guins et des autres polymorphismes humains [insan kan gruplarının ve diğer çok biçimliliklerinin dağılımı]), ilk çarpıcı netice, bir ırka özgü "belir tici" gen araştırmasının başarısızlığa uğramış olmasıdır. Eğer herhangi bir ırkta ve bu ırka mensup mühim sayıda bireyde yalnız onlara özgü bir gen bulunsaydı hakikaten o gen "belirtici" olurdu. Gerçi yalnız bazı topluluklarda bulunan ve başkalarında asla bulunmayan bazı genler bulunmuştur: mesela yalnız Uzakdoğu'da ve Cenup ABD'da bulunan Diego geni, Orta Afrika'da bulunan gem, Cenup-Doğu Asya'da bulunan E hemoglobini geni; fakat bu genler bulundukları topluluklarda da çok seyrektir ve sistemli araştırmalar yapıldığı takdirde başka insan gruplarında bulunmayacağı da kati değildir.
Birinci sonuçtan çıkan ikinci netice da şudur: çeşitli topluluklar kati kişiliklerle birbirinden ayırt edilemez, sadece kademeli bir ayrılık sözkonusu olabilir. Nitekim, ABO sistemi bakımından, çeşitli avrupa topluluklarının hepsinde 4 alelin (A,, A,, B ve O) bulunmuş olduğu, fakat mesela B alefi- nin doğudan batıya doğru gittikçe azaldığı görülür: Ural'da % 20-25, Polonya1 da % 10-15, Pireneler'de °/o 5'ten azca. Aynı halde, Rhesus sistemi bakımından, d alelinin (rhesus negatif) sıklığı kuzeyden güneye doğru azalır: Bask ülkesinde % 50, ispanya'da % 40, Mağrib'de % 30, eski Fransız Batı Afrikası'nda °/o 20, Zaire ve Angola'da % 10, Cenup Afrika'da °/o 10'dan azca.
Demek ki, nadir istisnalar haricinde bir ırk, bazı alellerin varlığına ya da yokluğuna bakılırsa değil, o alellerin azca ya da çok olmasına bakılırsa belirlenebilir: bu da ırklar içinde kati sınırlar bulunmadığını gösterir.
Bu bağlantı, sınıflandırma yönteminin büsbütün gereksiz bulunduğunu göstermez, fakat ona genetik uzaklık teriminin sokulmasını lüzumlu kılar.
X, Y, Z ile gösterilen üç toplulukta a, b, c. atollerinin görülme sıklığı (frekans) /xa, fxb... olsun; bu frekanslara bakılarak topluluklar birbiriyle karşılaştırılıp X'in Y'ye mi, yoksa Z'ye mi daha çok benzediği saptanabilir mi? Bu probleminin tek yanıtı, t fxb... frekanslarından başlanıp yapılacak hesaplamalarla c/xy uzaklığını bulmaktır; eğer dxy lt; ise X, Y'ye Z'den daha yakın anlama gelir.
Bu şekilde düşünülünce soruya birçok cevap bulunur; matematikçiler, hepsi aynı sonuca ulaşmayan, tamamen akla yatkın, bir çok uzaklık tasarlamışlardır. Bununla beraber, gruplar arasındaki genetik uzaklıkları hesaplamak için kullanılan formüllerin bir çok, incelenen karakter sayısı yeterince yüksek olduğu takdirde oldukça benzer sonuçlar vermektedir.
Uzaklıkları hesaplamak için kullanılacak formül bir kez belirlendikten sonrasında, insan ırklarının tanımı belli bir yol izlenerek yapılabilir:
1. her topluluk, çeşitli karakterler bakımından o toplulukta rastlanan çeşitli alellerin frekanslarıyla belirginleşir;
2. cfxy uzaklıkları topluluktaki çeşitli çiftlere (X, Y) ilişkin frekanslara bakılırsa hesaplanarak bulunur;
3. d'nin ufak çıkmış olduğu toplulukların aynı ırktan, d'nin büyük çıkmış olduğu toplulukların ayrı ırktan olduğu kabul edilir.
Sadece bu yol, insan türü için doğru netice vermez.
Topluluklar ikişer ikişer ele alınarak hesaplanan uzaklıkların tümü öyleki bir dağılım gösterir ki, bu uzaklıklardan hangilerinin ufak, hangilerinin büyük olduğu kati bir halde belirlenemez, sadece tadı olarak belirlenebilir. Nitekim amerikalı genetikçiler R. Lewontin ile M. Nei'nin, birbirlerinden bağımsız olarak elde ettikleri iki sayı bu sonucu vermiştir. Rast gele alınan insan grupları arasındaki uzaklıkların ortalaması 100 kabul edilirse, malum "beyaz", 'sarı" ve "siyah†ırklarda, aynı "ırkâ€a ilişkin gruplar arasındaki ortalamanın 93'e eşit olduğu görülür: başka bir deyişle, aynı ırktan olan iki grup arasındaki uzaklık, rasgele alınan iki grup arasındaki uzaklıktan sadece % 7 kadar azdır. Bu yöntem aynı ulusa ilişkin gruplar (sözcüğün hukuki anlamında) ele alınarak uygulanacak olursa ortalama 85'e düşer.
Demek ki, aynı ırka (beyaz, siyah, sarı) ya da aynı ulusa ilişkin olmak, genetik yapı bakımından büsbütün anlam ifade etmeyen değildir, fakat neticeleri çok önemsizdir: rasgele alınan herhangi bir beyaz, ortalama olarak, "Fransa'da transız ana babadan doğma bir beyaz"dan, herhangi bir başka Fransız'a bakılırsa genetik bakımdan daha uzaktır, fakat uzaklık sapması yalnız % 7-8 dolayındadır; yeryüzünde rasgele ele alınan herhangi bir şahıs, ortalama olarak herhangi bir beyaz'a bakılırsa aynı Fransız'dan genetik olarak daha uzaktır, fakat uzaklık sapması gene % 7-8 dolayındadır.
Bu sapmalar istatistik açıdan anlam ta- şısalar bile, ırkları sınıflandırma çabasının bilimsel dayanaklardan yoksun bulunduğunu göstermektedir.
Bu sonuçlar genetik farklılığın, temelde, gruplar içinde değil, grupların içinde bulunduğunu göstermektedir; bu durum, hem eşeyli üreme mekanizmasıyla (bu sebeple görevi çeşitliliği yaratmaktır), hem de (devamlı ve aralıksız genetik engellerin oluşmasına çok nadir olarak olanak veren) insan davranışıyla açıklanabilir.
Evrim mekanizmasının çözümlenmesi (TOPLULUK GENETİĞİ) hakikaten, gruplar arası göçlerin, genetik frekansların değişiminde (rastlantıya, bilhassa naturel ayıklanmaya bağlı) diğeri etmenlerden daha çok ağırlık taşıdığını göstermektedir. Bu göçler sonucunda meydana gelen genetik alışverişler uzun süre yalıtılmış (ayrı) kalmanın yarattığı nadir farklılıkları hızla yok etmiştir.
*Zootekn. Her ırk, kuşaktan kuşağa geçen bazı ortak özelliklerle belirgindir. Hayvancılıkta, bir hayvan, aynı ırktan ana babadan geliyor ve kendisi de o ırka özgü standart ortak özellikler taşıyorsa (bu özellikler her ırk için bellidir) safkan sayılır. Belli bir ırkta, bir hayvan, bilhassa performansları (görünüş, süt verimi, vb.) bakımından kafi niteliklere sahipse, damızlık olarak seçilir. Aynı şekilde, bir ırk, alt -küme ya da çeşitlere ayrılır; her çeşit, o ırkın geri kalan hayvanlarından hususi ıslah çalışmalarıyla ayrılan bir saf ırk kısmı anlamına gelir: türlere bakılırsa, bu ırk çeşidi bir dal, tip ya da soy sayılabilir (mesela Hollanda alaca sığır ırkında, Avrupa siyah alacası ile Şimal ABD siyah alacası).
Saf ırk üretiminin, hayvancılık düzenini kolaylaştırmak ve bölgesel koşullara uygun hayvan sürüleri elde etmek şeklinde yararları vardır; fakat bir hayvan topluluğunun özelliklerini, hızla değişen çevre koşullarına uyarlamak için kısa sürede değişim yapmak suretiyle çaprazlamaya başvurulsa da ilerlemeler gene de fazlaca yavaş olmaktadır.
Böceklerde, klin denen (bazı kelebeklerin değişik renkli biçimi) ve morfolojik, fizyolojik ya da ekolojik bakımdan değişim gösteren tipler vardır. Uygulamalı entomolojide, biyolojik ırk dendiği süre, bir türün, üstünde yaşamış olduğu hayvansal ya da bitkisel konağın özgül yapısına bakılırsa ayrılan çeşitleri anlaşılır; böcek zehirlerine dayanıklı ırklar da belirlenmiştir. (SİNEK.)
Irk bitig, göktürk abecesiyle yazılmış fal kitabı. Tunhuang yöresindeki tapınaklarda bulunmuştur. Doğu Türkistan'a Uygurlar'ın egemen olduğu, uygur edebiyatının parlak dönemlerinde yazıldığı sanılmaktadır. Isig Sangun ve İte Çuk adlı iki kardeş adına yazılmıştır. 65 paragraf, 104 sayfadan oluşmaktadır. Paragraflarda yaşamla ilgili türlü olasılıklar sıralanır. Fala bakan şahıs zar atarak saptadığı paragraflardan kendisi için neyin iyi, neyin fena olacağını öğrenir. Yapıt eski Türkler'in din ve folkloruyla ilgili bilgiler de içermektedir. Çevriyazı.olarak V. Thomsen tarafınca piyasaya çıkan yapıtı, H. N. Orkun türkçeye, S. E. Malov rusçaya çevirdi. A. Arlotto, Marcel Erdal vb. şeklinde araştırmacılar yapıt üstünde çalıştılar.
1. insan türünün altbö- lümû. (Bk. ansikl. böl. Antropol. ve Genet.)
2. Coğrafi uzaklık ya da ıslah ve ayıklanma kanalıyla aynı hayvan türünün alt bölümlere ayrılmasıyla ortaya çıkan topluluk. (Bk. ansikl. böl. Zootekn.)
*Esk. Irk u güher. damar, maya. || Irk-ı ah- mer, kızılderili, kırmızı ırk. || Irk-ı asfer, sarı- derili, sarı ırk. || Irk-ı ebyaz, beyaz derili, beyaz ırk. || Irk-ı esved, siyah derili, siyah ırk.
*Esk. bot. Kök. || Irk-us-sOs, meyankökü. || Irk-üz-zehep, altkökü denilen bir nebat.
*Esk. tıp. Damar. || Irk-un-nisa, siyatik.
*Huk. Irk ayrımı - IRKÇILIK.
*ANSİKL. Antropol. ve Genet. insan türünü ırk açısından bilimsel savlarla sınıflandırma çabaları XVIII. yy.'da adım atmıştır. Öne sürülen insan ırklarının sayısı ve kapsamı o zamandan beri çok değişmiş ve ırkların sınıflandırılmasında büyük seviyede tadı davranılmıştır. Değişik ad ve kavramlar altında anılsalar da, bunların bir çok ortak özellikler taşır ve sonuçta üç büyük ırk bulunmuş olduğu görülür: beyaz ırk (beyaz derili ya da kafkassı), siyah ırk (kara derili ya da negroid), sarı ırk (sarı derili ya da mongoloid). Bunlar Linne'nin türleri sınıflandırma anlayışı çerçevesinde, şu demek oluyor ki "tip" denilen örnekler bir araya getirilerek belirlenmiştir. Başlıca tipler, dünyanın keşfi ve sömürge fetihleri esnasında Batı Afrika ve Uzakdoğu halklarının görülmesi ve bunların sınıflandırmayı yapanların mensup olduğu Avrupa halklarıyla karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan aykırılıklara dayanılarak belirlenmiştir.
insanların ırk olarak sınıflandırılması, açıkça ya da üstü kapalı olarak, genetik bakımdan insanları çeşitlendiren özellikleri sınıflandırmaya dayanır. Oysa genetik bakımdan değişik olan her şeyi ırk özelliği saymak, kendine özgü genlerin toplamı olan her insanı başlıbaşına bir ırk saymak sonucunu doğurur. Bu bakımdan, doğru sayılabilecek tek yaklaşım, insan topluluklarını, genetik benzerlik derecesine dayalı gruplaşma mantığına bakılırsa ve bireylerin birbiriyle evlenme eğilimlerine bakarak sınıflandırmaya çalışmak olabilir. Buna, bazı karakterler açısından, topluluklar arasındaki farklılığın (ya da biyolojik uzaklığın) ölçülüp hesaplanmasına dayanan sayısal sınıflandırma yöntemi denir; bu yöntemde ele alınan karakterler tamamen ya da kısmen genetiğe dayanır ve topluluk "kümeâ€lerini sınırlandırmada esas alınır. Hemen hemen bir çok eksikleri bulunan bu yöntemin insan türüne uygulanması, insan topluluklarının yeryüzüne biyolojik uzaklıklar içinde nerede ise benzeşik dağıldığını varsayar kı, bu şekilde bir görünüş her türlü sınıflandırmayı olanaksız kılar. Bu yüzden günümüzde antropobiyolojistlerin pek bir çok her türlü ırk sınıflandırmasını reddetmektedir.
*Genetikçi için bir topluluk, biyolojik aslı bakımından, çeşitli karakterler gösteren bir bireyler toplamı değildir; çeşitli alelleri temsil eden bir genler toplamıdır. Alel, kromozomlarda belli bir yerde bulunan genlerin fiil biçimlerinden birine karşılık eden genlerin toplamı olarak tanımlanır (mesela en iyi malum kan sistemindeki 4 alel, A,, A2, B ve O şeklinde). Demek ki, bir topluluğun özelliklerini belirtmek için, her temel karakter bakımından o topluluğun genetik varlığının içeriğini belirlemek yeter; bu da çeşitli aletlerin belirme sıklığı hesaplanarak sağlanabilir. Temel olarak ele alınıp incelenecek karakterler kanla ilgili olanlardır; kan sistemleri, hemoglobinin yapısı vb. Bu araştırmalara ilişkin eğreti bir görüş 1976'da A. F. Mourant tarafınca yayımlanmış ve 70'ten fazla sistem belirtilmiştir; (Rdpartition des groupes san- guins et des autres polymorphismes humains [insan kan gruplarının ve diğer çok biçimliliklerinin dağılımı]), ilk çarpıcı netice, bir ırka özgü "belir tici" gen araştırmasının başarısızlığa uğramış olmasıdır. Eğer herhangi bir ırkta ve bu ırka mensup mühim sayıda bireyde yalnız onlara özgü bir gen bulunsaydı hakikaten o gen "belirtici" olurdu. Gerçi yalnız bazı topluluklarda bulunan ve başkalarında asla bulunmayan bazı genler bulunmuştur: mesela yalnız Uzakdoğu'da ve Cenup ABD'da bulunan Diego geni, Orta Afrika'da bulunan gem, Cenup-Doğu Asya'da bulunan E hemoglobini geni; fakat bu genler bulundukları topluluklarda da çok seyrektir ve sistemli araştırmalar yapıldığı takdirde başka insan gruplarında bulunmayacağı da kati değildir.
Birinci sonuçtan çıkan ikinci netice da şudur: çeşitli topluluklar kati kişiliklerle birbirinden ayırt edilemez, sadece kademeli bir ayrılık sözkonusu olabilir. Nitekim, ABO sistemi bakımından, çeşitli avrupa topluluklarının hepsinde 4 alelin (A,, A,, B ve O) bulunmuş olduğu, fakat mesela B alefi- nin doğudan batıya doğru gittikçe azaldığı görülür: Ural'da % 20-25, Polonya1 da % 10-15, Pireneler'de °/o 5'ten azca. Aynı halde, Rhesus sistemi bakımından, d alelinin (rhesus negatif) sıklığı kuzeyden güneye doğru azalır: Bask ülkesinde % 50, ispanya'da % 40, Mağrib'de % 30, eski Fransız Batı Afrikası'nda °/o 20, Zaire ve Angola'da % 10, Cenup Afrika'da °/o 10'dan azca.
Demek ki, nadir istisnalar haricinde bir ırk, bazı alellerin varlığına ya da yokluğuna bakılırsa değil, o alellerin azca ya da çok olmasına bakılırsa belirlenebilir: bu da ırklar içinde kati sınırlar bulunmadığını gösterir.
Bu bağlantı, sınıflandırma yönteminin büsbütün gereksiz bulunduğunu göstermez, fakat ona genetik uzaklık teriminin sokulmasını lüzumlu kılar.
X, Y, Z ile gösterilen üç toplulukta a, b, c. atollerinin görülme sıklığı (frekans) /xa, fxb... olsun; bu frekanslara bakılarak topluluklar birbiriyle karşılaştırılıp X'in Y'ye mi, yoksa Z'ye mi daha çok benzediği saptanabilir mi? Bu probleminin tek yanıtı, t fxb... frekanslarından başlanıp yapılacak hesaplamalarla c/xy uzaklığını bulmaktır; eğer dxy lt; ise X, Y'ye Z'den daha yakın anlama gelir.
Bu şekilde düşünülünce soruya birçok cevap bulunur; matematikçiler, hepsi aynı sonuca ulaşmayan, tamamen akla yatkın, bir çok uzaklık tasarlamışlardır. Bununla beraber, gruplar arasındaki genetik uzaklıkları hesaplamak için kullanılan formüllerin bir çok, incelenen karakter sayısı yeterince yüksek olduğu takdirde oldukça benzer sonuçlar vermektedir.
Uzaklıkları hesaplamak için kullanılacak formül bir kez belirlendikten sonrasında, insan ırklarının tanımı belli bir yol izlenerek yapılabilir:
1. her topluluk, çeşitli karakterler bakımından o toplulukta rastlanan çeşitli alellerin frekanslarıyla belirginleşir;
2. cfxy uzaklıkları topluluktaki çeşitli çiftlere (X, Y) ilişkin frekanslara bakılırsa hesaplanarak bulunur;
3. d'nin ufak çıkmış olduğu toplulukların aynı ırktan, d'nin büyük çıkmış olduğu toplulukların ayrı ırktan olduğu kabul edilir.
Sadece bu yol, insan türü için doğru netice vermez.
Topluluklar ikişer ikişer ele alınarak hesaplanan uzaklıkların tümü öyleki bir dağılım gösterir ki, bu uzaklıklardan hangilerinin ufak, hangilerinin büyük olduğu kati bir halde belirlenemez, sadece tadı olarak belirlenebilir. Nitekim amerikalı genetikçiler R. Lewontin ile M. Nei'nin, birbirlerinden bağımsız olarak elde ettikleri iki sayı bu sonucu vermiştir. Rast gele alınan insan grupları arasındaki uzaklıkların ortalaması 100 kabul edilirse, malum "beyaz", 'sarı" ve "siyah†ırklarda, aynı "ırkâ€a ilişkin gruplar arasındaki ortalamanın 93'e eşit olduğu görülür: başka bir deyişle, aynı ırktan olan iki grup arasındaki uzaklık, rasgele alınan iki grup arasındaki uzaklıktan sadece % 7 kadar azdır. Bu yöntem aynı ulusa ilişkin gruplar (sözcüğün hukuki anlamında) ele alınarak uygulanacak olursa ortalama 85'e düşer.
Demek ki, aynı ırka (beyaz, siyah, sarı) ya da aynı ulusa ilişkin olmak, genetik yapı bakımından büsbütün anlam ifade etmeyen değildir, fakat neticeleri çok önemsizdir: rasgele alınan herhangi bir beyaz, ortalama olarak, "Fransa'da transız ana babadan doğma bir beyaz"dan, herhangi bir başka Fransız'a bakılırsa genetik bakımdan daha uzaktır, fakat uzaklık sapması yalnız % 7-8 dolayındadır; yeryüzünde rasgele ele alınan herhangi bir şahıs, ortalama olarak herhangi bir beyaz'a bakılırsa aynı Fransız'dan genetik olarak daha uzaktır, fakat uzaklık sapması gene % 7-8 dolayındadır.
Bu sapmalar istatistik açıdan anlam ta- şısalar bile, ırkları sınıflandırma çabasının bilimsel dayanaklardan yoksun bulunduğunu göstermektedir.
Bu sonuçlar genetik farklılığın, temelde, gruplar içinde değil, grupların içinde bulunduğunu göstermektedir; bu durum, hem eşeyli üreme mekanizmasıyla (bu sebeple görevi çeşitliliği yaratmaktır), hem de (devamlı ve aralıksız genetik engellerin oluşmasına çok nadir olarak olanak veren) insan davranışıyla açıklanabilir.
Evrim mekanizmasının çözümlenmesi (TOPLULUK GENETİĞİ) hakikaten, gruplar arası göçlerin, genetik frekansların değişiminde (rastlantıya, bilhassa naturel ayıklanmaya bağlı) diğeri etmenlerden daha çok ağırlık taşıdığını göstermektedir. Bu göçler sonucunda meydana gelen genetik alışverişler uzun süre yalıtılmış (ayrı) kalmanın yarattığı nadir farklılıkları hızla yok etmiştir.
*Zootekn. Her ırk, kuşaktan kuşağa geçen bazı ortak özelliklerle belirgindir. Hayvancılıkta, bir hayvan, aynı ırktan ana babadan geliyor ve kendisi de o ırka özgü standart ortak özellikler taşıyorsa (bu özellikler her ırk için bellidir) safkan sayılır. Belli bir ırkta, bir hayvan, bilhassa performansları (görünüş, süt verimi, vb.) bakımından kafi niteliklere sahipse, damızlık olarak seçilir. Aynı şekilde, bir ırk, alt -küme ya da çeşitlere ayrılır; her çeşit, o ırkın geri kalan hayvanlarından hususi ıslah çalışmalarıyla ayrılan bir saf ırk kısmı anlamına gelir: türlere bakılırsa, bu ırk çeşidi bir dal, tip ya da soy sayılabilir (mesela Hollanda alaca sığır ırkında, Avrupa siyah alacası ile Şimal ABD siyah alacası).
Saf ırk üretiminin, hayvancılık düzenini kolaylaştırmak ve bölgesel koşullara uygun hayvan sürüleri elde etmek şeklinde yararları vardır; fakat bir hayvan topluluğunun özelliklerini, hızla değişen çevre koşullarına uyarlamak için kısa sürede değişim yapmak suretiyle çaprazlamaya başvurulsa da ilerlemeler gene de fazlaca yavaş olmaktadır.
Böceklerde, klin denen (bazı kelebeklerin değişik renkli biçimi) ve morfolojik, fizyolojik ya da ekolojik bakımdan değişim gösteren tipler vardır. Uygulamalı entomolojide, biyolojik ırk dendiği süre, bir türün, üstünde yaşamış olduğu hayvansal ya da bitkisel konağın özgül yapısına bakılırsa ayrılan çeşitleri anlaşılır; böcek zehirlerine dayanıklı ırklar da belirlenmiştir. (SİNEK.)
Irk bitig, göktürk abecesiyle yazılmış fal kitabı. Tunhuang yöresindeki tapınaklarda bulunmuştur. Doğu Türkistan'a Uygurlar'ın egemen olduğu, uygur edebiyatının parlak dönemlerinde yazıldığı sanılmaktadır. Isig Sangun ve İte Çuk adlı iki kardeş adına yazılmıştır. 65 paragraf, 104 sayfadan oluşmaktadır. Paragraflarda yaşamla ilgili türlü olasılıklar sıralanır. Fala bakan şahıs zar atarak saptadığı paragraflardan kendisi için neyin iyi, neyin fena olacağını öğrenir. Yapıt eski Türkler'in din ve folkloruyla ilgili bilgiler de içermektedir. Çevriyazı.olarak V. Thomsen tarafınca piyasaya çıkan yapıtı, H. N. Orkun türkçeye, S. E. Malov rusçaya çevirdi. A. Arlotto, Marcel Erdal vb. şeklinde araştırmacılar yapıt üstünde çalıştılar.
Kaynak: Büyük Larousse
Sarı Irk Nedir?
Irk Bitig
Siyah Irk Nedir?
YORUMLAR