Büyük Türk bilgini, yazarı olan ve Cihannüma isimli yarıda kalmış eseri ile dünyaca ünlü olan Katip Çelebi’nin hayatı ve eserleri hakkında b...
Büyük Türk bilgini, yazarı olan ve Cihannüma isimli yarıda kalmış eseri ile dünyaca ünlü olan Katip Çelebi’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler.
Katip Çelebi, Osmanlı bilgini ve yazarı (İstanbul 1609 – ay.y. 1657). Hacı Halife, Hacı Kalfa da denir. Özel öğrenim gördü. Küçük yaşta Anadolu Muhasebesi Kalemi’ne memur girdi (1623); bu görevini ilerde yükseleceği halifelik unvanıyla (1648) ve orduyla birlikte Hicaz Seferi’ne katılıp hacı oluşuyla anılır (1635). Hesaplarını tutmakla yükümlü olduğu orduyla birlikte çeşitli seferlere katıldı (Tercan, 1624, Bağdat, 1626; Bağdat, 1630; Halep, 1633; Hicaz, 1635; Revan, 1635; Girit, 1645-1646, harita yapma göreviyle); 1648 sonrasında kendisini bütünüyle öğretim görevine ve bilimsel çalışmalara adadı, bazıları bugün bile ele geçmemiş olduğu halde varlıkları bilinen çeşitli konularda 27 eser yazdı, bazı kitaplarında çağın bilim dili sayılan Arapçayı kullandı.
Ömrü boyunca kendini yetiştirme çabasını sürdürdü. Böylece çağının önüne geçen bilimsel bir görüşle Kâfir diye anılarak uzaklaşılan batıya yaklaşım sağladı; Latince ve Fransızca öğrendiği, batı kaynaklarından yararlandığı da eklenir.
Başlıca eserleri: İlk tarih kitabı olan Arapça yazdığı Fezleke (Fezleketi Akvalü l-Ahyar fi İlmi’t-Tarih ve’l-Ah-bar: Haberler Tarihinde Erdemliler Üzerine Fezleke) peygamberlerden başlayarak 1639’a kadar olan tarihsel olayları, tarih bilimi üzerine gerekli açıklamalar, bu konuyu sürdüren Türkçe Fezleke, 1591-1694 arasının Osmanlı tarihi olaylarını verir; Şeyhülislam Abdürrahim Efendi’nin hoşnutluğunu ve destekliğini sağlamasını gerektiren Takvimü’l-Tevarih (Tarihlerin Takvimi) Adem’den 1639’a kadar olan olayların tarihini içerir. Eleştirel yargıları da açıklayan ve denizcilik tarihinin olay ve sorunlarını sergileyen eseri. Uhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar (Deniz Seferleri Üzerine Büyüklere Armağan, yaz. 1656).
Coğrafya alanındaki dikkate değer eseri Cihannüma (Dünyayı Gösteren), yazılışına 1648’de başlayan değerli bir kaynaktır. Kâtip Çelebi’nin adını duyuran, en değerli eseri ise 15 bine yakın kitabı tanıtan Arapça bibliyografyasıdır: Keşfü’z-Zünun an Esamiil’l-Kütübi ve’l-Fünün (Kitap Adlarıyla Bilimlerin Konuları Üzerine Kuşkuyu Yok Edecek Eser) çeşitli Batı dillerine de çevrildi. Çağının tartışma konusu yaptığı bazı din, ahlak, toplum ve töre sorunlarını konu edindiği kitabı: Mizanü’l-Hak fi İhtiyari’l-Ahakk: En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi.
Cihannüma, Doğu kaynaklarından, özellikle Mehmet Aşıkı’nın Menazı-rü’l-Avalim (Dünyaların Görüntüleri) adlı eserinden yararlandı. Daha sonra Batı kaynaklarına başvurdu ve Batlamyus sistemini uyarladı. Giriş bölümünde dünyanın altı kıtası, Amerika’nın keşfi gibi konularla ilgili bilgi verdi. Birinci bölümde denizler, ırmaklar ve adalardan söz etti. İkinci bölümde karaları anlattı. Kentleri alfabe sırasıyla dizerek, Endülüs, Kuzey Afrika, Osmanlı İmparatorluğu topraklarından İstanbul, Edirne, Bursa, Rumeli, Bosna, Macaristan ile ilgili bilgiler verdi. Esere bir dünya haritası, ırmakları, denizleri ve Osmanlı ülkesinin sancaklarını gösteren 100 kadar harita ekledi. Kâtip Çelebi eserini tamamlamadan 1654’te yeniden yazmaya başladı. Bu sefer Batı kaynaklarına daha çok önem verdi. Eserin yeni biçiminde tasarımı değiştirdi. Ayrıntılı bir fiziksel coğrafya girişinden sonra, keşif gezilerini anlatan genel bir bölüme yer verdi. İlk tasarımdakinin tersine, Doğu’dan başlayarak ülkeler coğrafyasını anlattı. Kâtip Çelebi’nin ölümü nedeniyle Cihannüma tamamlanamamıştır.
YORUMLAR