İklim Kuşakları (Özet) : İklim kuşağı yıl içinde güneş ışınlarının dünyaya geliş açılarının farkından dolayı ortaya çıkmıştır. Bu kuşaklar ...
İklim Kuşakları (Özet) : İklim kuşağı yıl içinde güneş ışınlarının dünyaya geliş açılarının farkından dolayı ortaya çıkmıştır. Bu kuşaklar güneş ışınlarını geliş açısına gore değişik ısı değerlerine haizdir. Özetlemek gerekirse iklim kuşakları eksen eğikliğine bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Buna gore ekvator ile dönenceler arasındaki alana tropikal dönem, dönenceler ile kutup daireleri arasındaki alanlara orta dönem, kutup daireleri ile kutup noktaları arasındaki alana da kutup kuşağı denir.
Tropikal dönem yıl içinde güneş ışınlarını 90 derecelik açıyla alabilen alanlardan oluşurken, kutup kuşağındaki bölgeler senenin bir takım dönemlerinde güneş ışınlarını asla alamayan bölgeleri kapsar.Isı Kuşakları
Dünyanın şekli, kara ve denizlerin dağılışı, okyanus akıntıları ve genel hava dolaşımı şeklinde faktörlere bağlı olarak ısı kuşakları oluşmuştur. Isı kuşakları sıcak, ılıman ve soğuk kuşaklardan oluşur. Isı kuşaklarının sınırları yarımkürelere gore farklılık gösterir. Bunun temel sebebi kara ve denizlerin yarımkürelerdeki oranının farklılık göstermesidir.Sıcak Dönem
Dünya üstünde senelik averaj sıcaklığı 20C ve üstünde olan bölgeleri kapsar. Yıl içinde ısı değişimi fazla değildir. Şimal yarımkürede karalar fazla olduğundan sıcak kuşağın alanı cenup yarımküreye gore daha geniştir.Ilıman Dönem
Dört mevsimin belirgin olduğu senelik ısı averajı 20 aşama ile 0 aşama içinde kalan bölgeleri kapsar. Karaların fazla olması sebebiyle şimal yarımkürede daha geniş alan kaplar.Soğuk Dönem
Averaj sıcaklığı 0 derecenin altında olan bölgeleri kapsar. Bu dönem denizlerin fazla olması sebebiyle cenup yarımkürede daha geniştir.İklim Kuşakları (Detay)
İklim kuşaklarını yeryüzünün üzerine düşen güneş ışınlarına gore ayırma işi Antik Çağ’dan bu yana yapılmaktadır. Buna gore dönenceler arası (23,5° şimal ve cenup enlemleri arası) tropik dönem, dönencelerle kutup kuşakları arasındaki bölge ılıman iklim kuşağı, kutup daireleri (66,5° şimal ve cenup enlemleri) ile Şimal ve Cenup kutupları içinde kalan bölge de soğuk bölge olarak anılmıştır. Bu, Güneş ışınlarının astronomik olarak dağılışına gore yapılmış bir ayrımdır; günlük ve senelik oynamaların daha az olmasına yol açarak nemli okyanus iklimini oluşturan denizlerin tesiri hesaba katılamamıştır. Deniz iklimi ile kıtaların iç bölgelerinde görülen kara iklimi birbirlerinden oldukça değişik olabilir. Mesela, İzlanda’nın güneyindeki Faroe Adaları ile Sibirya’daki Yakutsk ortalama aynı paralel (62) üstünde yer alırlar, ama Gulf Stream’in kıyılarından geçmiş olduğu Faroe Adaları’nda ocak ayı ısısı +3,2 dereceyken, kara ikliminin egemen olduğu Yakutsk’ta -43,3 derecedir. Buna karşılık averaj temmuz sıcaklığı birincide +10,6 dereceyken, ikincide +19,0 aşama olur.
Hepimiz tarafınca benimsenmiş ideal bir iklim kuşakları ayrımı yoktur. Kuşaklar çoğu zaman yalnızca ısı ve yağışa gore belirlenmiş ve bunların canlılar dünyası, şu demek oluyor ki nebat ve hayvanlar üstündeki etkilerine gore düzenlenmiştir. Tabii olarak, belli başlı bir iklimin egemen olduğu yerde de orman, step, çöl ya da tundra şeklinde belli başlı bir nebat örtüsü bulunmaktadır. Matematik İklim Kuşakları
Eksen eğikliği etkisiyle aydınlanma süreleri birbirlerinden değişik olan ve her iki yarımkürede birbirinin simetriği şeklinde ortaya çıkan alanlara matematiki iklim kuşakları denir.Matematiki iklim kuşakları ile ısı kuşakları birbirlerinden farklıdır. Çünkü matematiki iklim kuşaklarında eksen eğikliği, ısı kuşaklarında ise sıcaklıklar esas alınmıştır.
Ekvator’la Ekliptik arasındaki açı 23Ëš27’ dan daha büyük olsaydı;
1. Dönenceler Ekvator’dan uzaklaşırdı.
2. Kutup daireleri de Kutup noktalarında uzaklaşırdı.
3. Tropikal dönem ve Kutup kuşağı genişler, Orta dönem daralırdı.
4. Güneş ışınlarının dik geldiği alanlar genişlerdi.
5. Gece ve gündüz arasındaki süre farkı artardı (Ekvator hariç).
6. Mevsimlik ısı farkları artardı.
7. Ekvator çevresinde averaj ısı azalırdı.
Ekvator’la ekliptik arasındaki açı 23Ëš27’ dan ufak olsaydı yukarıdaki sonuçların tam tersi olurdu.
Eksen eğikliği olmasaydı;
* Güneş ışınları bir tek Ekvator’a dik açıyla gelirdi.
* Mevsimler oluşmazdı.
* Gece gündüz süreleri her yerde yıl boyu eşit olurdu.
* Dünya’nın yaşanabilir alanı daralırdı.
* Orta dönem devamlı bahar mevsimini yaşardı.
* Kutuplar devamlı alacakaranlığı yaşardı.
* Ekvator daha sıcak, kutuplar daha soğuk olurdu.Isı Kuşakları
Isı kuşaklarının sınırları deniz seviyesine indirgenmiş ısı esas alınarak belirlenir. Isı kuşaklarının oluşmasında Yer’in şekli, kara ve denizlerin dağılışı, sıcak ve soğuk su akıntıları ile genel hava dolaşımı etkili olmuştur.
Sıcak Dönem: Senelik averaj deniz seviyesi sıcaklıklarının 20ËšC ve üstünde olduğu alanları kapsar. Sıcak kuşakta yaz şartları egemendir.
Orta Dönem: Senelik averaj deniz seviyesi sıcaklıklarının 10ËšC ve 20ËšC içinde olduğu alanları kapsar. Yılda dört mevsimin belirgin şekilde yaşandığı tek kuşaktır. Her türlü yaşam faaliyetine en uygun şartları taşır.
Soğuk Dönem: Senelik averaj deniz seviyesi sıcaklıklarının 10ËšC’nin altında olduğu alanları kapsar. Soğuk kuşakta kış şartları egemendir. Bu yüzden, her türlü yaşam faaliyeti açısından en negatif kuşaktır.Isı kuşaklarının Şimal ve Cenup Yarımkürelerde değişik genişlikte olmasının temel sebebi; kara ve denizlerin dağılışıdır. Esasen, eksen eğikliğinin doğurduğu sonuçlar kural dışı kabul edilirse, Şimal ve Cenup Yarımküre içinde oluşan farklılıkların tamamının sebebi de kara ve denizlerin dağılışıdır. Ilıman İklim Kuşağı
İklim Kuşakları ve Tabii YapıHerdem yeşil ormanlarla kutupaltı tundraları içinde kalan mıntıkaya ılıman iklim kuşağı denir. Bu dönem çok fazla olmayan sıcaklığının yanı sıra, iklim özelliklerinin çeşitliliğiyle de kendini belirgin eder. Dünya'nın yüzde 15'ini oluşturan bu kuşakta toplam nüfusun yüzde 48'i yaşar. Ekonomik ve teknolojik açıdan en kuvvetli ülkeler bu dönem üstünde yer alır.Ilıman Dönem
-Tanrı’nın Kayırdığı Bir Yaşama Alanı
Dünya nüfusunun ortalama yüzde 48’i yeryüzünün yüzde 15’ini oluşturan ılıman kuşakta yaşamaktadır. Bir çok millet için yaşam alanı oluşturan bu bölge, bununla beraber ekonomik ve teknik olarak en ileri bölgeleri barındırır. Bu bölgedeki topraklar başka bölgelere, mesela tropik mıntıkalara gore daha elverişli ziraat koşulları sağlamakta ve devamlı bir şekilde işlenebilmektedir. En mühim hammadde kaynaklarından birisini oluşturan ahşap, Taş Çağı’ndan bu yana yapı, vapur, otomobil, mobilya ve araç ile dinsel ve sanat içerikli nesnelerin yapımında kullanılmaktadır. Doğadaki uygun koşullara, ortaçağdan bu yana emek vermeyi erdem sayan fikir biçiminin eklenmesiyle bu bölge hızla ilerlemiştir. Bu bölge sanayide kullanılan hammaddeler bakımından da çok zengindir. En mühim yer altı kaynaklarının başlangıcında, bilhassa Kayalık Dağlar, Apalaşlar, Britanya Adaları, Ruhr bölgesi, Yukarı Silezya ve Mançurya’da bulunan kömür gelir. Bu yatakların varlığı Endüstri Devrimi’nin başlamasında mühim rol oynamıştır.Geçiş Bölgesi
Dönencelerle kutup bölgeleri içinde kalan ılıman iklim bölgesi matematiksel bir bakışla orta dönem olarak da adlandırılabilir. Bu bölge yeryüzündeki kara alanlarının yüzde 52’sini kaplar. Burada ne gündüzler ve geceler tropik kuşakta olduğu şeklinde tüm yıl süresince birbirine eşittir; ne de kutuplardaki şeklinde altı ay gündüz, altı ay gece yaşanır. Orta Avrupa’da gündüzün uzunluğu averaj olarak kışın (22 Aralık) 8, yazın (21 Temmuz) 16 saattir. Güneş ışığının mevsimlere gore değişmesiyle ilkbahar, yaz, güz ve kış daha belirgin bir şekilde yaşanır. Bu bölümde averaj güneşli gün sayısı 1.400-1.800 saat içinde değişiyor. Bu sayı Şimal Afrika’da 3.000’i aşarken, İzlanda’da 1.000’in altına düşer. Gene bu bölgedeki averaj yağış miktarı 500-1.500 mm ile oldukça dengeli bir dağılım gösterir. Ama bu miktar mıntıkadan mıntıkaya mühim seviyede farklı olabilir. Astropik bölgelerden, kutuplardan, denizlerden ve karalardan gelen hava kütlelerinin bu bölümde karşılaşmasıyla siklonlar ortaya çıkar ve hava kütleleri genel olarak garptan doğuya doğru hareket eder. Garp ve Orta Avrupa’ya egemen olan iklim özelliklerini bu hava hareketleri belirler. Soğuk Kuzeyin Ormanları
İskandinavya, Sibirya ve Kanada’nın büyük bölümlerini kaplayan ormanlar başta kızıl ve kara çam olmak suretiyle iğneyapraklı ağaçlardan ve bunların arasına karışan kayın ve akkavak ağaçlarından oluşur. Kışın uzun sürmesi sebebiyle yavaş büyüyen bu ağaçların odunu çok değerlidir. İğneyapraklı ağaçlar yazın kısa devam eden sıcak günlerinden en fazlaca yararı sağlayacak şekilde kendilerini bu iklime uydurmuşlardır. Eğer yaprakları su yitirilmesine yol açmayacak şekilde incelmemiş ve mumsu bir maddeyle kaplanmamış olsaydı, büyük olasılıkla kışın donan toprak kurumalarına niçin olurdu. Bu ormanlardan türlü amaçlarla kullanılan kerestenin yanı sıra kağıt hammaddesi olan selüloz elde edilir. Yazları Yeşil Yapraklı Ormanlar
İğne yapraklı ormanların güneyinde karışık ormanlar ve kışın yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlar bulunmaktadır. Bu tür durumlar kıtaların şark ve garp kıyılarında yoğunlaşır. Buralara egemen olan görece sıcak ve serin iklim onlara her yıl yapraklarını yenileme olanağı sağlar. Bu bölgedeki ağaçların en mühimleri meşe, akçaağaç, dişbudak, ıhlamur, kayın ve karaağaçtır. Kayın çoğu zaman daha yumuşak bir iklimin yargı sürdüğü deniz kıyılarında yetişir. Sert kışlara dayanıklı ve gıda maddelerine fazla gereksinim göstermeyen bir ağaç türü olan meşeye ise Almanya’nın ve Şark Avrupa’nın karışık ormanlarında rastlanır. İğneyapraklı ağaçlar ötekilere gore daha hızlı yetiştikleri, bundan dolayı da karlı oldukları için, 18. yüzyıldan bu yana yapraklarını döken ağaçların yerine bu tür şeyler dikilmeye adım atmıştır. Ama kazanca yönelik bu uygulama ekolojik dengeyi bozmakta, orman zararlılarıyla savaşımı güçleştirmekte ve bu ağaçlar fırtınalara dayanıksız olduğundan fırtınalar çevreye büyük zarar vermektedir. Bununla birlikte toprağın üzerine dökülen iğne yaprakların çok güç çürümesi ve ormanaltı nebat örtüsünün yokluğu toprağın asitliliğini artırmaktadır.Orta Avrupa’da Ormanın Öyküsü
Almanya’nın büyük kısmının yaprakdöken ağaçlarla kaplı olmasına rağmen 1990’da insan eliyle dikilmiş ormanların yüzde 68’ini iğne yapraklı ağaçlar oluşturuyordu. 1800 dolaylarında 2/1 olan yaprakdöken ve iğneyapraklı orman oranı günümüzde ½ oranıyla tersine dönmüş durumdadır. 19. yüzyılın ilk yarısından bu yana kömür kullanımının yaygınlaşması ısınma amacıyla ağaç kesimini azaltmış, ama ayrıca madencilikte, demiryolu traverslerinin üretiminde ve sanayide kullanılan ahşap miktarı çok arttığından kesilen ağacın yerine yenisinin yetiştirilmesi mühim bir problem durumuna gelmiştir. Bu zamanda insan eliyle dikilmiş ormanların sayısı giderek artmıştır. Ama dikilen ağaçların daha çok çamlardan oluşması bir takım negatif sonuçlara yol açmıştır. Çam ağacı dikilen bölgelerde ağaçlar böceklerin ve mantarların saldırısına uğramış, rüzgarın ve karın etkisiyle yıkılmış ve beslendikleri toprak bir süre sonrasında verimsizleşmiştir.
Bugün insan ormanların önemini daha iyi anlamış durumdadır. İnsanlar bundan böyle ormanın yalnızca odun ve kereste elde edilmiş bir yer değildir, bununla beraber suyu çeken ve depolayan, yabanıl hayvanlara yaşama ve beslenme ortamı yaratan, insanoğlu için dinlenme olanakları da elde eden bir yer bulunduğunu, bu yüzden korunması icap ettiğini biliyorlar.Güç Membaı Olarak Güneş
150 milyon km uzaklıktan her gün yeryüzüne ulaşan güneş enerjisi, ortalama 1.200 megawatt kapasiteli 160 milyon tane atom reaktörünün üretimine eşittir. Bu vaziyet Güneş’in, yerküre üstündeki her değişikliğin itici gücü olmasını sağlar. Ama Güneş enerjisi dünya yüzeyine eşit olarak dağılmaz.Güç Membaı Olarak Güneş
Gece ve gündüzden başka, denizlerle karaların kapladığı yerin farklılığı, bir takım yerlerin daha alçakta, bazılarının daha yüksekte bulunması, bulutların gölge yapması, nebat örtüsü ve kayaçların yapısı, uzaydan eşit olarak gelen bu enerjinin dünyamızın üzerine değişik şekilde dağılmasına neden olur. Bu yüzden dünya üstünde herhangi bir noktadaki ısı, rüzgar ve yağış o yerin iklimine bağlı olarak matematiksel yöntemlerle hesaplananlardan çok değişik çıkabilir.Köppen Sınıflandırması
Bu sınıflandırmaya gore Ekvator’un iki yanında bulunan tropik yağmur ormanı iklimine A-iklimi ismi verilir. Burada yüksek ısı ve yüksek yağış, neredeyse eşit bir şekilde tüm yıla yayılır. Gündüz ile gece arasındaki ısı farkı yaz ile kış arasındaki farktan daha büyüktür. Bu bölgenin kuzeyinde ve güneyinde, periyodik olarak kuraklığın yaşandığı savan iklim bölgesi bulunmaktadır. Tüm yıl içinde bir kez birden fazla ay devam eden yağış periyodunu bir kuraklık periyodu izler.
Dönencelerin birazcık kuzeyi ile güneyinde tertipli alize rüzgarlarının estiği bölge vardır; alize rüzgarları kuru ve yağmursuz olur. Bu bölge, gece ile gündüz içinde büyük ısı farkının bulunmuş olduğu çöl iklim kuşağını (B-iklimi) oluşturur. Çöl kuşağının kuzeyindeki ılıman bölümde C-iklimi egemendir. Orta Avrupa bu kuşakta yer alır, ama bu bölge içinde Akdeniz iklimi ya da Çin’in güneyinde ve doğusunda egemen olan iklim şeklinde hususi koşullar da bulunmaktadır. Daha kuzeye doğru gidildiğinde D-iklimi bölgesi gelir; bu, kar ormanları iklimidir. O da kışları soğuk ve yağışlı (Alpler, Şark İskandinavya, Şark Avrupa, Garp Sibirya, Kanada) ve kışları soğuk ve yağışsız (Şark Sibirya) Transbaykal iklim bölgelerine ayrılabilir. Buz ve tundra bölgesi ise (E-iklimi) Antarktika, Grönland, Şimal Kanada ve Şimal Sibirya kıyılarını içine alır. Bununla birlikte Orta Asya’daki dağlık bölge, İskandinavya ve Alaska’ya da yayılır.Doğaya Uyumun Ustaları
Bitkiler ve hayvanlar evrim süreci içinde, kendilerini yaşadıkları bölgelerin iklimine en yetkin şekilde uydurmuşlardır.İklim Kuşakları ve Tabii Yapı Bitkiler
Aralarından bir kısımı birbirlerinden çok değişik bölgelerde yaşayabilirken, bir kısımı ama belli başlı bir ekolojiye bağlı olarak yaşar. İnsana ise yeryüzünün her yerinde rastlanır. Hayvanlarla karşılaştırıldığı süre insanoğlunun belli başlı koşullara büyük bir uyum sağlamamış olduğu görülür. Gene de Moğol ırkı soğuğa, Siyah ırk sıcağa ve tropikal hastalıklara karşı daha dayanıklıdır.
Mevzusu iklim olunca bu şekilde bir ifade ırkçı ayrımcılık anlamına gelmez. Hem tropik kuşakların nemli sıcak havası, hem de kutup bölgelerinin karanlık soğuğu insanoğlu üstünde tembelleştirici bir tesir uyandırır. Daha ılıman mıntıkalar rüzgarların ve dört mevsimin düzensizliği ve daha büyük sıcak-soğuk farkları ile kendini gösterir. İklim Kuşakları ve Tabii Yapı Hayvanlar
Bilhassa dolaşım rahatsızlığı olanlar başta olmak suretiyle bu durumdan yakınanlar da yok değildir. Ama onlar bizim bu iklim kuşağına bir çok şey borçlu olduğumuzu unuturlar. Başka pek çok şeyin yanı sıra, bu iklim bizi aklımızı ve kas gücümüzü kullanarak emek vermeye zorlar, yiyecek depolamaya yönelik bir ekonomiye neden olur, tabiatın kışın dinlenmesine niçin olur ve bir numaralı yer altı zenginliği olan suyu yeterince bulmamızı kolaylaştırır.
YORUMLAR