merkez isim Arapça merkez 1 . Bir bölgenin veya kuruluşun yönetim yeri. 2 . Bir işin öğretildiği yer: "Er eğitim merkez...
merkez
isim Arapça merkez
1 . Bir bölgenin veya kuruluşun yönetim yeri.
2 . Bir işin öğretildiği yer:
"Er eğitim merkezi."- .
3 . Bir işin yoğun olarak yapıldığı yer:
"İki harp esnasında, burası kolay kazançların, vurgunculuğun en işlek merkezlerinden biriydi."- Y. K. Karaosmanoğlu.
4 . Belirli bir yerin ortası:
"Şehir merkezi."- .
5 . Polis karakolu:
"Sizi merkezimize gönderip tevkif ettireceğim."- A. Gündüz.
6 . mecaz Biçim, tarz:
"Çalışmaların, bu merkezdeyken durdurulması iyi olmadı."- .
7 . matematik Bir kapalı eğrinin veya bazı çokgenlerde köşegenlerin kesişme noktası.
8 . matematik Bir dairenin veya bir küre yüzeyinin her noktasından aynı uzaklıkta bulunan iç nokta, özek:
"Daire merkezi. Küre merkezi."- .
Eskişehir - Merkez - Merkez Kız Meslek Lisesi
Merkez Parti Nedir?
Merkez kaç kuvveti nedir?
MERKEZ a. (ar. rekz'den).
1. Bir şekilde, tüm noktaların kendisine göre ikişer ikişer simetrik olduğu nokta: Bir elipsin merkezi. Bir küpün merkezi.
2. Bir mekânda, herhangi bir yüzeyde; bu nokta ve bu noktanın yakın çevresi; orta: Vazoyu yuvarlak masanın merkezine koymak.
3. insanların bir araya geldiği yer: Kazazedeler için bir konaklama merkezi açmak.
4. Nüfusu yoğun ya da etkinliği önemli kent, yerleşme: Büyük merkezlerde şubeler açmak. Bir sanayi merkezi.
5. Bir kentte en canlı, ticaretin en yoğun olduğu semt: Merkezde, merkezden uzakta oturmak.
6. Birtakım etkinliklerin, güçlerin, eylemlerin toplandığı ve oradan yayıldığı yer: İstanbul, bir kültür ve ticaret merkezidir.
7. Bir ülkenin, bölgenin, kurumun ya da kuruluşun yönetim yeri: Türkiye'nin merkezi Ankara'dır. Parti merkezi. Merkeze atanmak.
8. Belli bir etkinliği yürüten örgüt, kurum, kuruluş: Tarımsal araştırma merkezi. Diş tedavi merkezi.
9. Polis karakolu, özellikle de canlı, işlek bölgelerde yer alan polis karakolu.
10. Merkez emrine ya da merkeze alma, merkezi idare içinde vali vb yüksek me- murlann, maaş ve öteki özlük haklanna dokunulmaksızın, makamlarından alınarak bakanlık merkez örgütünde değişik görevlere atanması. |[ Bu merkezde bir şeyin yönünü, durumunu belirtmek için kullanılır: İşler bu merkezde Benim görüşüm bu merkezde.
*-*Esk. Merkez-i hâk, dünyanın merkezi. || Merkez-i hilale hilafet merkezi. || Merkez-i kemal, olgunluk, mükemmelik merkezi. II Merkez-i saltanat, saltanat merkezi. Merkez-i teşri, kanun yapılan merkez. || Merkez-i vilayet, il merkezi.
*-*Akust. Bir kaynağın akustik merkezi, bir ses kaynağının ürettiği akustik dalgaların kaynağı gibi görünen nokta. (Bu tür bir algılama için ses dalgalannın küresel dalgalarla özdeşleşebileceği bir mekân gerekir)
*-*Anat. ve Fizyol. Bir organın bütünlüğünü ve tüm organizmayla ilişkilerini sağlayan yapısal ya da işlevsel parçaların çıktığı ya da ulaştığı yer. (Bk. ansikl. böl.) || Diyalram merkezi, diyaframın ortasında birbiriyle çaprazlaşmamış bağdokusu liflerinden oluşan ve gerçekte bir aponev- roz olan diyafram bölümü. || Sinir merkezi, beyin yarımkürelerinde, soğanilikte, omurilikte ya da yaşatkan sinir sistemi gangliyonlarında bulunan ve sinir akıları- nı ayıklamaya ve aktarmaya yarayan boz- madde oluşumu. (Bk. ansikl. böl.)|| Solunum merkezleri, beyin sapındaki ağsı oluşumda bulunan ve solunum işlevlerinin otomatik ve ritmik yapılmasını sağlayan merkezler (soğanilik merkezi, apne merkezi ve prıömotaksi merkezi).
*-*Arit. Merkezi R olan aralık, İR nin [x - h; x+h] biçimine konmuş aralığı, burada aralığın merkezi denen x elemanı, h de pozitif bir gerçek sayıdır. (Bu durumda aralığın çapı 2h dir.)
*-*Ask. Savaş düzeninde bulunan bir birliğin orta bölümü. || Merkez dairesi, karargâhlarda personelle ilgili her türlü işin yürütülmesi ve personelin yönetimiyle görevli daire. (Bk. ansikl. böl.) || Merkez komutanı, garnizon komutanlıklannın, garnizon bölgesinde disiplinin ve verilen emirlerin yerine getirilmesinin sağlanması amacıyla, garnizon içindeki birlikler arasından seçerek görevlendirdiği subay. (Bk. ansikl. böl.)
*-*Ask. denize. Kumanda merkezi ya da ana merkez, bir savaş gemisinin genellikle en alt bölümünde yer alan savaş harekât merkezi. (Ana topçu, ana manevra ve ana güvenlik merkezleriyle bağıntılıdır Bu merkezde, geminin harekâtıyla ilgili her tür bilgi ve istihbarat verileri toplanıp, değerlendirildikten sonra gemi komutanına iletilir.)
*-*Bağışıkbil. Bağışıklık doğuş merkezi, lenfoit bir organda, bağışıklık yaratıcı hücrelerin gelişip farklılaştığı yer.
*-*Bilş. Hesap merkezi, bir şirkette ya da bir idarede, kullanıcıların ve bilişimcilerin hizmetine sunulan büyük bilgisayarlar, şerit sancılar, manyetik diskler vb'nin bir arada bulunduğu yer.
*-*Biyol. Türeme merkezi, Darvvin ve onun izinden gidenlerce hayvan ve bitki türlerinin doğal ayıklanma sonucunda ilk türedikleri yer anlamında kullanılan terim. (Bu kavram, bütün türler için monofıletik bir varsaydığından son derece tartışmalı kalmıştır.)
*-*Ceb. Bir grubun merkezi, bu grubun bütün öbür elemanla değişmeli olduğu elemanlannın kümesi. (Bir grubun merkezi kavramının, ancak değişmeli olmayan bir grup için anlamlı olduğu apaçıktır. Bir grubun merkezi seçkin bir altgrup gösterir.)
*-*Denize Ağırlık merkezi, geminin su içindeki bölümüne, suyla etkiyen kuvvetlere ilişkin bileşkenin uygulanma noktası. || Yelken ağırlık merkezi, bir geminin yelkenlerine, rüzgârla etkiyen kuvvetlere ilişkin bileşkenin uygulanma noktası. || Yüzme ya da sephiye merkezi, bir gemi karinasının ağırlık merkezi.
*-*Oy. Enerji kontrol ve kumanda merkezi, elektrik akımını dönüştürmeye ve temas hatlarını beslemeye olanak veren belli sayıdaki ara istasyonun, bir dispeç- erin gözetiminde uzaktan kumandasının ve kontrolünün gerçekleştirildiği merkez.
*-*Fizs. mekân. Ani dönme merkezi, düzlem üzerindeki düzlemsel bir harekette; hızın sıfır olduğu nokta (varsa). || İvme merkezi, düzlem üzerindeki düzlemsel bir harekette, ivmenin sıfır olduğu nokta. || Koşut kuvvetler merkezi, birçok koşut kuvvete ilişkin bileşkenin uygulama noktası. (Bunun konumu, kuvvetlerin doğrultusundan bağımsızdır ve yalnız, bunların yeğinliklerine ve uygulama noktalarına bağlıdır.) || Kütle merkezi, belli bir karşılaştırma sisteminde işaretlenmiş, m, kütleli bir P, parçacıkları sistemi için, m, katsayılı P, noktalarının ağırlık merkezinde yer alan nokta. (Atom, çekirdek ya da parçacık fiziğinde, araştırmacının laboratuvar sistemi ya da kısaca "laboratuvar" denen karşılaştırma sistemi, kinematik hesaplannı yapmak için genellikle pek uygun değildir Bu nedenle, kütle merkezinin dingin durumda olduğu ve kısaca "kütle merkezi" denen karşılaştırma sistemini kabul etmek yeğlenir.)
*-*Geom. Merkez açısı, O bir çemberin merkezi olmak üzere )Ox, Oy] yarıdoğruları çifti. (Buna karşılık olan (OxTöy) açısının ölçüsü, O merkezli çemberlerin, hale göre [xOy] ya da [xOy] açı kesmesinin içinde bulunan yaylannın ölçüsünü belirlemeyi sağlar.) || Bir C çemberinin merkezi, çemberin herhangi bir M noktasının bir O noktasından olan OM uzaklığının R yarıçapına eşit bulunduğu O noktası. || Bir dairenin merkezi, bunu sınırlayan çemberin merkezi. || Bir dönüşümün merkezi, bu dönüşümde özel bir rol oynayan nokta. (BENZEŞİKLİK. HOMOTETİ, PERSPEKTİF, DÖNME, BENZERLİK, BAKIŞIM.) || Bir düzlem ya da uzay eğrinin eğrilik merkezi, eğrinin bu noktadaki dokunum çemberinin
merkezi. (FRENET İŞARETİ ya da üÇ Dü2LEMLİSİ.) || Bir nokta sisteminin ağırlık ya da eylemsizlik merkezi, bu noktaların eşağırlık merkezi. || Bir S küresinin merkezi, kürenin herhangi bir M noktasının bir O noktasından olan OM uzaklığının R yarıçapına eşit olduğu O noktası. || Bir şeklin özbakışım merkezi, bu şekli değişmez bırakan noktaya göre bakışımın merkezi. || Bir şeklin yinelenme merkezi, bu şekli değişmez bırakan dönmelerin merkezi. || Bir yuvarın merkezi, bu yuvarı sınırlayan kürenin merkezi. || Yükseklik merkezi, bir üçgenin yüksekliklerinin kesim noktası.
*-* Bir dörtyüzlünün olanaklı ise yüksekliklerinin kesim noktası. (Varsa, dörtyüzlüye yükseklik merkezli dörtyüzlü denir.)
*-*Gökbil. Merkez çizgisi, tam ya da halkalı bir Güneş tutulması sırasında Ay'ın ve Güneş'in merkezlerini birleştiren doğrunun Yer yüzeyinde oluşturduğu çizgi.
*-*Huk. il merkezi, ilin yönetim dairelerinin bulunduğu kent. || İşletme merkezi, bir şirketin ticari ve teknik düzeydeki kimi işlemlerinin yapıldığı (yürütüldüğü) yer. || Şirket merkezi, şirketin ikametgâhının bulunduğu yer. (Şirket merkezi, yönetim organlarının çalıştığı yerdir ilke olarak, şirket merkezi, şirket ana sözleşmesiyle belirlenir)
*-*ida. huk. Merkezden yönetim, yönetim hizmetlerinin merkezde toplandığı, bu hizmetlerin merkez ve onun hiyerarşisi içinde yer alan örgütlerce yürütüldüğü yönetim. (Karşt. YERİNDEN YÖNETİM) [Bk. ansiki, böl.]
*-*ikt. ve Fels. Samir Amin'e göre, kapitalist sistemi oluşturan sosyal güçler arasındaki çelişkinin devrimci karakterini kaybettiği yer. (Emperyalizmin gelişmesi, üçüncü dünya ülkeleriyle onun arasındaki uzlaşmazlığı şiddetlendirir, çünkü bu ülkeler emperyalizmin etkilerini üzerlerinde duyarlar, bu da, adı geçen yazara göre, sömürüldüklerinin bilincine gittikçe daha çok varan devrimci güçlerin bu ülkelerde gelişmesine yol açar. Yazar, merkez ile çevre arasındaki karşıtlığı bu açıdan değerlendirir.)
*-*iş örgüt. Harcama, sorumluluk, kâr merkezi, bir işletmenin çeşitli çalışma bölümlerinin (belirli bir sorumlusu olsun ya da olmasın: sorumluluk merkezi, harcama merkezi) maliyet çözümlemesini ya da bu bölümlerin elde ettikleri sonuçların değerlendirilmesini (ürünlerin ve harcamaların birlikte sorumluluğu: kâr merkezi) yapmak için bütçe yönetiminde kullanılan altbölüm.
*-*işi. ikt. Genel merkez, çoğunlukla bir firmanın genel servislerini ve yönetim kadrosunu barındıran ana kuruluş yeri.
*-*Katı. tiz. Renkli merkez, saydam bir kristalde görülen ve görünür tayfta bir soğurulma oluşturan noktasal kusur.
*-*Küm. kur. Bir iç bileşim yasasıyla donatılmış bir E kümesinin merkez elemanı, E nin her elemanıyla değişmeli olan eleman. (E nin yasası çarpma olduğuna göre, ancak ve ancak v x e E, a x = x a, a e E merkez elemanıdır.) || Bir iç bileşim yasasıyla donatılmış bir E kümesinin merkezi, E nin merkez elemanlarının kümesi.
*-*Mak. san. işleme merkezi, temelde bir sayısal kumandalı takım tezgâhından (genellikle freze tezgâhı) oluşan otomatikleştirilmiş tezgâh. (Bir torna tezgâhı sözkonu- su olduğunda, genellikle TORNALAMA MERKEZİ denir.) || Merkezden çıkarmak, bir parçayı çevresinin bakışım eksenine göre saptırmak. || Merkezden kaçıklık, merkezden kaçırmayla elde edilen sapmanın miktarı! Merkezden kaçırma, merkezden kaçırmak eylemi. || Merkezden kaçırmak, bir dönel parçanın bir öğesinin merkezini, bu parçanın genel eksenine göre saptırmak.
*-*Mekan. Destek merkezi, cayroskopların sapmasını dengelemek için, platformu yeniden ayarlamayı sağlayan bir düzenekle donatılmış eylemsizlik merkezi. || Eylemsizlik merkezi, eylemsizlik ilkesine dayanarak, bir doğrultuyu mutlak eksenlere göre koruyan ve gemilerde, uçaklarda, torpidolarda, füzelerde vb.'de kullanılan düzenek. (ilke olarak, cayroskopik bir platform ve bunu tamamlayan doğrusal ivme ölçerlerden oluşur; ivmeölçerlerden elde edilen ve otomatik denetim döngülerinde kullanılan değerlerin adım adım integrali alınır. Kontrol edilecek yer değiştirmenin süresi sınırlıysa [torpido, füze], sapma, bir yeniden ayarlama gerektirmeyecek ölçüde küçüktür, ama öbür durumlarda, merkezi [gemiler, uçaklar] yeniden ayarlamak için, tonumu dönemsel olarak düzeltmek gerekir.)
*-*Metalürj. Merkez yolluğu, bir metalin "alttan döküm"ünde, külçe kalıplarını bileşik kaplar ilkesine göre alttan besleyerek dolduran, ateşe dayanıklı malzemeyle astarlanmış üstten doldurulan boru.
*-*Meteorol. Etki merkezi, atmosfer dolaşımını belirli bir bölgeye doğru yönelten, oldukça kalıcı ve uzun süreli antisiklon ya da alçak basınç. (Batı Avrupa'nın önemli etki merkezleri Asor antisiklonu ve İzlanda alçak basıncıdır.)
*-*Nöroanat. Duyum merkezi, beyin torteksinde, Rolando yarığının arkasında bulunan ve organizmanın tümüne ilişkin getirici duysal sinir liflerini alan bölge. (Bu bölge yukarıya giden yankafa kıvrımına ya da birincil duysal alana ya da 2. ve 3. Brodmann alanlarına tekabül eder.) || Hareket merkezi, beyin kodeksinde, iskelet kaslarının hareketini yöneten bölge. (Bu bölge Rolando yarığının önünde bulunur ve yukarı giden kıvrımına ya da birincil de vimsel alan ya da 4. Brodmann alanına tekabül eder.)
*-*Nöropsitol. Beyinde merkez belirleme, özel bir işlevin beyin kodeksinin hangi kıs- mınca yönetildiğini belirleme. (Bk. ansiki. böl.)
*-*Opt. Bir merceğin optik merkezi *-* OPTİK MERKEZ.
*-*Oto. Fren merkez silindiri, otomobil sürücüsü tarafından kumanda edilen ve frenleme sistemine basınçlı bir sıvı gönderen hidrolik piston.
*-*Ölçbil. Ölçme merkezi, karmaşık tesislerin kontrolünü sağlamak için, çeşitli ölçü aletlerinin ölçüm sonuçlarını periyodik inceleme, sayısal işlepne, görüntüleme, kaydetme vb. gibi çeşitli işlevleri otomatik olarak gerçekleştiren merkez
*-*Siyas. bil. Siyasal yelpazenin sağ ve sol kesimleri arasında yer alan tonum, parti. (Bk. ansiki. böl.)
*-*Şehirc. Sosyal merkez, bir toplantı salonu, bir dispanser ve sosyal hizmet bölümleri içeren yapı.
*-*Tip. Kür merkezi, bir suyunun (kaplıcalar, içmeler) ya da bir iklimin (iklim merkezleri) tedavi edici özelliğinden yararlanılan kent ya da yerleşim yeri. || Onaylanmış kür merkezi, tedaviye yarar oldukları belirlenen ve buralarda tedavi gören iştirakçilerin tedavi giderleri resmi sağlık yardımı kurumlarınca ödenen kür merkezi.
*-*Tic. Ticaret merkezi, bir külliye olarak tasarlanan, gerçekleştirilen ve yönetilen çok geniş boyutlu bir “kolektif mağaza" çerçevesi içinde büyük mağaza ve ticarethaneleri bir araya toplayan ağır donatımlı dağıtım örgütü. (Bk. ansiki. böl.)
*-*Topogr. Merkez dışı uzaklık, belirlenen noktayla istasyon noktasını ayıran, genellikle küçük uzaklık.
*-*Uz. havc. Fırlatma merkezi, bir uzay taşıtını fırlatma işlemlerinin yürütüldüğü, patlamalara ve darbelere dayanıklı torun- tulu yapı. || Yönelim merkezi, bir uzay aracında yön belirlemeye ve düzeltmeye yarayan aygıtların tümü. || Yönetim merkezi, uzay işlemlerinin (fırlatma, yörünge işlemleri) yönetildiği salon.
♦ sıt. Uçta olmayan, ılımlılığı temsil eden bir siyasi eğilim için kullanılır: Merkez sağ. Merkez sol.
*-*ANSİKL. Anat. ve Fizyol. Sinaps bağlantıları omurgalılarda genellikle nöronun perikaryonu üzerinde bulunduğu için, sinir merkezleri, "çekirdek†adı verilen ve "bozmadde"den oluşan hücre gövdesi kümeleridir. Çeşitli duyu organlarından gelen bilgiyi işleyen merkezlere duysal merkezler; aksonları kaslara, salgı bezlerine ya da damarlara ulaşan merkezlere devimsel merkezler denir; bunları sinirsel merkezlerin % 90'dan fazlasını temsil eden ve bütünleşme ya da eşgüdüm merkezleri denen nöronlararası merkezlerden ayrı saymak gerekir.
*-*Ask. Merkez dairesi. Dairenin başlıca görevleri şunlardır:
1. askeri personelin sağlanması, celp ve terhisi;
2. personelin sınıflandırılması, ödüllendirilmesi ve askeri meslek ihtisasının değiştirilmesi, teste alınması ve yükselme işlerinin yapılması;
3. atama, nakil, personel alınması için istekte bulunulması, personel raporlarının hazırlanarak üst makamlara sunulması;
4. askerlikten tart, ihraç, emeklilik, terhis işleri;
5. personelin kayıt, maaş, yönetim etkinlikleriyle sicillerinin ve aile üyeleriyle ilgili işlemlerin yürütülmesi;
6. muharebe kayıpları ve savaş esirleri hakkında raporların hazırlanması, gerekli işlemlerin yapılması;
7. evrak dağıtım merkezlerinin çalıştırılması ve posta hizmetlerinin yürütülmesi;
8. gizlilik derecesindeki yazılann dağıtılması, korunması;
9. muhabere hizmetleriyle ilgili emirlerle bazı teknik talimatın ve karargâh subaylarının kendi yetkileri içinde komutan olarak yayımladıkları emirler dışındaki tüm emirlerin bastırılması, kopyalarının onaylanarak dağıtılması;
10. sahra basımevlerinin çalıştırılması.
* Merkez komutanı. Türk silahlı kuvvetleri iç hizmet kanunu'nun 91. maddesine göre garnizon komutanlığınca kıta subayları arasından yetenek, becerileri göz önünde tutularak ve seçilerek atanır. Merkez komutanları disiplin, tören, adli zabıta, askeri trafik vb. hizmetlerin yürütülmesiyle görevlidir. Küçük garnizonlarda bu amaçla bir inzibat subayı ya da astsubayı görevlendirilirken, büyük kentlerde ve garnizonlarda görevlendirilecekler Milli savunma bakanlığı tarafından hazırlanan özel kadrolarla belirlenir. Öteki garnizonlarda ise, garnizon komutanı kendisinden rütbece bir ya da iki derece ast olan bir subayı merkez komutanı atayabilir.
*-*ida. huk. Arlayasa'ya göre İdare'nin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır (md. 123). Merkezden yönetim biçiminde karar alma ve buriları uygulama yetkisi, hizmetlerin yürütülmesi için gerekli gelir ve giderler bir merkezde toplanır Merkezden yönetim, devlet yönetiminde birliği, kamu hizmetlerinin verimli olarak yürütülmesi için gerekli uzmanlık ve parasal olanakları, hizmetlerin ülke düzeyinde yayılmasını sağlar Hizmetlerin maliyetini azaltır; kamu görevlilerini yerel etkilerden korur. Buna karşılık, yerel gereksinmelerin saptanmasında güçlükler doğurabilir; ayrıca kırtasiyeciliği de artırabilir. Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde merkezden yönetimle yerel yönetim yöntemleri birlikte uygulanarak, her iki yöntemin, karşılıklı olarak, sakıncaları ortadan kaldırılmaya çalışılır. Güvenlik, savunma ve eğitim gibi tüm ülkeyi ilgilendiren kamu hizmetleri, merkezden yönetim yöntemiyle yerine getirilir.
*-*Nöropsikol. Beyinde merkez belirleme. Gall'le başlayan bu kavram, Broca'nın üçüncü alın kıvrımındaki bir lezyonun bir konuşma güçlüğüne neden olduğunu gözlemesiyle ivme kazandı. Sinir sisteminin işleyişinin tek bir merkeze bağlı olduğunu savunan araştırmacılar (K. Goldste- in, K. Lashley) merkezci savlara karşı çıktılar Günümüzde elde edilen anatomofiz- yolojik veriler, beyin kodeksinde işlevsel merkezlerin bulunduğunu kanıtlayarak tartışmayı geçersiz kılmış sayılabilir; bu veriler, kesin bir merkez modelinin savunulmasını olanaksız kılan esneklik ve telafi olgularını da odaya çıkarmıştır.
*-*Siyas. bil. Toplumbilim açısından merkez "düzen†ve “değişiklik†arasında bir siyasal davranış, bir denge olarak ele alınabilir; gericiliğe olduğu kadar devrime de karşıdır; "süreklilik"le "değişimâ€i uzlaştıran bir reformculuğa bağlıdır, ideolojik bakımdan merkezin kuramsal bir yapısı yoktur. Temel başvuru kaynağı liberal öğreti olmakla birlikte merkez, daha çok ne olmadığı biçiminde tanımlanır; pragmacılık hatta opodûnizm onun ayıncı özelliğidir. Siyaset bilimcilerinin yeni çözümlemeleri, demokrasinin işlemesi için gerekli uzlaşmayı öngören ve çoğunluk hareketleri yoluyla iktidarın el değiştirmesine olanak veren siyasal sistemlerde, "merkezci işlev"in önemini odaya koydu.
Merkezci anlayışı salt siyasal planda belirli bir çerçeve içinde tanımlamak kolay değildir; bu durumda "merkezâ€den çok, “merkezlerden söz etmek daha doğru olur. Kimi ülkelerde hâlâ her iki eğilimin tek bir padide bir araya gelmediği durumlarda merkez sağ ya da merkez sol partilere rastlanır. Merkez padilerinin odaya çıkması seçim sistemine sıkı sıkıya bağlıdır; sözgelimi, bir ya da iki "tur"lu çoğunluk sistemleri, merkezin temsil edilme şansını iyice azaltmaktadır.
*-*Tic. Ticaret merkezi. Ticaret merkezlerinin T948'de Birleşik Devletler'de (shop- ping centers), sonra da Avrupa'da (Fransa'da, Rueil-Malmaison, 1958) odaya çıkması, otomobilin yaygınlaşmasına (hareket yeteneğinin admasına karşılık, sıkışıklığın da gittikçe yoğunlaşması ve kentleşme biçimlerinin uğradığı değişikliğe (banliyölerin genişlemesi, eski mahallelerdeki taşınmaz malların yeni bir yapıya ve düzene kavuşturulması) karşısında dağıtım aygıtının başvurduğu bir çaredir. Kentlerin çevresinde ya da içinde yer alan ve çoğu kez bir bölgedeki müşterilere göre boyutları değişen ticaret merkezi, bir sıra çeşitli ticarethaneleri (büyük mağazalardan, özel türden eşyalar satan dükkânlara kadar) ve hizmetleri (banka şubeleri, sigorta acentaları, sinemalar, lokantalar vb.), aynı yerde topluca müşterilere sunar. Bu merkezlere geliş ve girişler, geniş araba parkları aracılığıyla olur. Ticaret merkezinin bütün birimleri arasında gidiş-gelişi sağlayan yayalara özgü iç yolların varlığı, ona birlik ve bütünlük kazandırır. Ayrıca, merkezin çoğu kez bir de satışların ve binaların yönetimiyle (işletmeciler tarafından kiralanan ticari alanlar, merkezin açılış ve kapanışını düzenleyen kurallar, bekçilik ya da ortak bakım hizmetleri vb.) ilgili bir birimi bulunur.
Türkiye'de de, büyük kentlerde ticaret merkezleri kurulması yönünde gelişmeler görülmektedir. İstanbul'da (Ataköy) 1988 ekiminde tamamlanması öngörülen Ataköy galeria adlı ticaret merkezi bu alandaki önemli girişimlerden biridir.
Merkez bankası (Türkiye Cumhuriyet) [TCMB], Türkiye'de banknot çıkarımı ayrıcalık ve tekeline tek başına sahip, tüzelkişiliği olan, sermayesinin yarısından fazlası devlete ve iktisadi devlet teşekküllerine ait, özel hukuk hükümlerine bağlı anonim ortaklık. 11 haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı yasaya dayanılarak 15 milyon TL sermayeyle kuruldu. Kuruluşta, bankanın pay senetleri dört gruba ayrılmıştı: A grubu pay senetleri devlet kuruluşlarına ayrılmış ve banka sermayesinin % 25'iyle sınırlı tutulmuştu. B grubu pay senetleri, ulusal bankalara (türk yasalarına göre kurulan ve türk parası olarak konulan sermayenin çoğunluğu türk uyruğundaki kişilerin elinde buiunan bankalar); C grubu pay senetleri (% 10'la sınırlı tutularak) ulusal bankalar dışında kalan bankalara ve ayrıcalıklı şirketlere; D grubu pay senetleriyse türk uyruğundaki gerçek ve tüzel kişilere ayrılmıştı. Yasada, A ve C gruplarının paylarının artırılamayacağı gibi kendi aralarında da geçiş yapamayacakları, buna karşılık B ve D grupları arasında geçiş yapılabileceği belirtilmişti. Sermayenin karma yapısı ve pay senetleri için getirilen bu sınırlamalarla, bir yandan ekonomideki farklı çıkarlann temsil edilmesi sağlanmak istenirken, bir yandan da devletin ve yabancı sermaye ile kurulan bankalarla ayrıcalıklı şirketlerin Merkez bankası üzerindeki etkileri sınırlandırılmak istenmiştir. Kuruluş yasasıyla TCMB'nin görev ve yetkileri, iskonto fiyatını saptamak ve para piyasası ile dolaşımını düzenlemek; Hazine'ye ait işlemleri yapmak; hükümetle birlikte türk parasının istikrarıyla ilgili tüm önlemleri almak biçiminde belirlenmiştir. Banka, kuruluşuyla birlikte 30 aralık 1924 tarih ve 701 sayılı yasa gereğince devlet tarafından daha önceden çıkarılmış olan 158,7 milyon TL'lık evrakı nakdiye'yi devralmış, hükümet, buna karşılık, bankaya aynı değerde % 1 faizli tahvil vermiştir.
Banknot çıkarma yetki ve tekeline sahip olan bankanın bu ayrıcalık süresi 30 yıl olarak belirlenmiş, ancak sürenin bitimine beş yıl kalıncaya kadar yeniden uzatılabileceği öngörülmüştür. 1715 sayılı yasayla türk parasında "altın standardı"na geçilmesi amaçlanmış, ancak, gerekli miktarda altın sağlanamadığı için bu sistemin uygulanması, ileride çıkarılması düşünülen “istikrar kanunuâ€na bırakılmış, daha sonra öteki ülkelerin de altın para sisteminden giderek uzaklaştığının anlaşılması üzerine bu sistemden tümüyle vazgeçilerek sözü edilen yasa hiç çıkarılmamıştır.
1715 sayılı TCMB kuruluş yasası, yürürlükte kaldığı yaklaşık 40 yıllık süre içinde 22 kez değişiklik görmüştür. 1968-1972 dönemini kapsayan 2. BYKP'de TCMB ya- sası'nın günün ekonomik koşullarına uydurulması ve modern bir merkez bankacılığının gereklerine uygun olarak düzenlenmesi ilkesi benimsenmiştir. Bu ilkeler göz önünde tutularak 14 ocak 1970'te kabul edilip, 26 ocak 1970'te yürürlüğe giren 1211 sayılı yasayla Merkez bankası' nın işleyişi, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir Daha sonra, bu yasanın bazı maddeleri 3098 ve 3291 sayılı yasalarla değişikliğe uğramış, Bakanlar kurulu' nun 11 eylül 1985 gün ve 85/9859 sayılı kararıyla bankanın ana sözleşmesinde değişiklikler yapılmıştır.
1211 sayılı yasayla yeniden düzenlenen TCMB, 1999'a kadar banknot çıkarma ayrıcalık ve tekeline sahip kılınmıştır. Bankanın çalışmaları asıl olarak 1211 sayılı yasa hükümlerine göre yürütülmekte, yasada açıklık olmayan durumlarda özel hukuk hükümleri uygulanmaktadır.
Her biri ada yazılı olan 100 TL nominal değerli 250 000 paya bölünmüş olan bankanın esas sermayesi (25 milyon TL) hükümetin onayıyla artırılabilir. Pay senetlerinin A grubu Hazine'ye aittir. Hazine'nin payı 1715 sayılı yasada % 25 tavanı ile sınırlandırılmışken, 1211 sayılı yasayla bu pay en az % 51 olarak saptanmıştır. B grubu pay senetleri Türkiye'de etkinlikte bulunan ulusal bankalara: C grubu pay senetleri yabancı bankalarla ayrıcalıklı şirketlere ayalmiş ancak bunların sayılarının 15 000'i aşamayacağı belirtilmiş, banka sermayesi içindeki payları da % 10'dan % 6'ya indirilmiştir. D grubu pay senetleri de eski yasada olduğu gibi türk uyruklu özel ve tüzel kişilere ayrılmış bulunmaktadır.
Bankanın organları Hissedarlar genel kurulu. Banka meclisi, Başkan (Guvernör), Denetleme kurulu. Yönetim komitesi, Merkez iskonto komitesi, Şubeler iskonto komitesi ve Şubelerden oluşmaktadır. Hissedarlar genel kurulu, bankanın pay sahipleri defterinde yazılı bulunan pay sahiplerinin oluşturduğu genel kuruldur. Kurul, Banka meclisi'nin verdiği yıllık rapor ile Denetleme kurulu raporunu, bankanın bilanço, kâr ve zarar hesaplarını inceler ve karara bağlar. Banka meclisi üyelerini ve Denetleme kurulu'nu aklar; sermayenin artırılmasına, ana sözleşmede değişiklik yapılmasına ve bankanın tasfiyesine karar verir. Bankanın en önemli ve yetkili organı Banka meclisidir. Meclis, Başkan (Guvernör) ile Genel kurul'ca seçilecek altı üyeden kurulur. üyelerin görev süreleri 3 yıldır, Meclis üyelerinin üçte biri her yıl yenilenir. TCMB'ye yasalarla verilen tüm yetki ve görevler, Banka meclisi'nin kararları ile yürütülür.
Başkan (Guvernör), Banka meclisi'nin önerisi üzerine Bakanlar kurulu kararı ile beş yıl süre ile atanır. Ancak, yasanın bu hükmü, 1987'de yapılan bir düzenlemeyle değiştirilmiş ve Bakanlar kurulu'nun bu konudaki yetkisi genişletilerek atanma süresi kısaltılmıştır. Başkan, en yüksek yürütme amiri sıfatıyla bankayı yönetir ve yurt-içinde ve yurtdışında temsil eder.
TCMB, Banka meclisi'nin kararıyia şubeler açabilir. 1992 sonu itibariyle 22 şubesi vardır. Ana hizmet birimleri, Emisyon, Bankacılık, Krediler, Kambiyo, Muhasebe, İşçi dövizleri, Dış ticaret, Para piyasaları ve fon yönetimi genel müdürlüklerinden oluşmaktadır.
TCMB'nin temel görevleri para ve kredi politikasını kalkınma planları ve yıllık programlara uygun bir biçimde yürütmek; ulusal paranın iç ve dış değerini korumak, hacim ve dolaşımını düzenlemek; para arzını ve ekonominin likiditesini düzenlemek amacıyla açık piyasa işlemleri yapmak; mevduat vade ve türleri ile vade sürelerini belirlemek; ulusal para ile altın ve yabancı paralar arasındaki eşdeğerliği hükümetçe saptanacak esaslar içinde belirlemek; ilgili mevzuat ve hükümetçe alınacak kararlar çerçevesinde altın ve döviz rezervlerini ülkenin ekonomik çıkarlarına uygun biçimde yönetmek; borsada döviz ve kıymetli evraklar üzerinde işlem yapmak; Tasarruf mevduatı sigorta fonu'nu temsil etmek ve yönetmektir.
Bankanın yetkileri ise başta banknot çıkarma ayrıcalık ve tekeli olmak üzere, para-kredi konularında karar almak, hükümete öneride bulunmak; reeskont, is- konto ve faiz oranlarını saptamak ve bankaları denetlemektir.
TCMB'nin Zürich, Frankfurt, Londra, New York, Tokyo, Paris ve Brüksel'de yurtdışı temsilcilikleri; Berlin'de bir irtibat bürosu bulunmaktadır.
1. Bir şekilde, tüm noktaların kendisine göre ikişer ikişer simetrik olduğu nokta: Bir elipsin merkezi. Bir küpün merkezi.
2. Bir mekânda, herhangi bir yüzeyde; bu nokta ve bu noktanın yakın çevresi; orta: Vazoyu yuvarlak masanın merkezine koymak.
3. insanların bir araya geldiği yer: Kazazedeler için bir konaklama merkezi açmak.
4. Nüfusu yoğun ya da etkinliği önemli kent, yerleşme: Büyük merkezlerde şubeler açmak. Bir sanayi merkezi.
5. Bir kentte en canlı, ticaretin en yoğun olduğu semt: Merkezde, merkezden uzakta oturmak.
6. Birtakım etkinliklerin, güçlerin, eylemlerin toplandığı ve oradan yayıldığı yer: İstanbul, bir kültür ve ticaret merkezidir.
7. Bir ülkenin, bölgenin, kurumun ya da kuruluşun yönetim yeri: Türkiye'nin merkezi Ankara'dır. Parti merkezi. Merkeze atanmak.
8. Belli bir etkinliği yürüten örgüt, kurum, kuruluş: Tarımsal araştırma merkezi. Diş tedavi merkezi.
9. Polis karakolu, özellikle de canlı, işlek bölgelerde yer alan polis karakolu.
10. Merkez emrine ya da merkeze alma, merkezi idare içinde vali vb yüksek me- murlann, maaş ve öteki özlük haklanna dokunulmaksızın, makamlarından alınarak bakanlık merkez örgütünde değişik görevlere atanması. |[ Bu merkezde bir şeyin yönünü, durumunu belirtmek için kullanılır: İşler bu merkezde Benim görüşüm bu merkezde.
*-*Esk. Merkez-i hâk, dünyanın merkezi. || Merkez-i hilale hilafet merkezi. || Merkez-i kemal, olgunluk, mükemmelik merkezi. II Merkez-i saltanat, saltanat merkezi. Merkez-i teşri, kanun yapılan merkez. || Merkez-i vilayet, il merkezi.
*-*Akust. Bir kaynağın akustik merkezi, bir ses kaynağının ürettiği akustik dalgaların kaynağı gibi görünen nokta. (Bu tür bir algılama için ses dalgalannın küresel dalgalarla özdeşleşebileceği bir mekân gerekir)
*-*Anat. ve Fizyol. Bir organın bütünlüğünü ve tüm organizmayla ilişkilerini sağlayan yapısal ya da işlevsel parçaların çıktığı ya da ulaştığı yer. (Bk. ansikl. böl.) || Diyalram merkezi, diyaframın ortasında birbiriyle çaprazlaşmamış bağdokusu liflerinden oluşan ve gerçekte bir aponev- roz olan diyafram bölümü. || Sinir merkezi, beyin yarımkürelerinde, soğanilikte, omurilikte ya da yaşatkan sinir sistemi gangliyonlarında bulunan ve sinir akıları- nı ayıklamaya ve aktarmaya yarayan boz- madde oluşumu. (Bk. ansikl. böl.)|| Solunum merkezleri, beyin sapındaki ağsı oluşumda bulunan ve solunum işlevlerinin otomatik ve ritmik yapılmasını sağlayan merkezler (soğanilik merkezi, apne merkezi ve prıömotaksi merkezi).
*-*Arit. Merkezi R olan aralık, İR nin [x - h; x+h] biçimine konmuş aralığı, burada aralığın merkezi denen x elemanı, h de pozitif bir gerçek sayıdır. (Bu durumda aralığın çapı 2h dir.)
*-*Ask. Savaş düzeninde bulunan bir birliğin orta bölümü. || Merkez dairesi, karargâhlarda personelle ilgili her türlü işin yürütülmesi ve personelin yönetimiyle görevli daire. (Bk. ansikl. böl.) || Merkez komutanı, garnizon komutanlıklannın, garnizon bölgesinde disiplinin ve verilen emirlerin yerine getirilmesinin sağlanması amacıyla, garnizon içindeki birlikler arasından seçerek görevlendirdiği subay. (Bk. ansikl. böl.)
*-*Ask. denize. Kumanda merkezi ya da ana merkez, bir savaş gemisinin genellikle en alt bölümünde yer alan savaş harekât merkezi. (Ana topçu, ana manevra ve ana güvenlik merkezleriyle bağıntılıdır Bu merkezde, geminin harekâtıyla ilgili her tür bilgi ve istihbarat verileri toplanıp, değerlendirildikten sonra gemi komutanına iletilir.)
*-*Bağışıkbil. Bağışıklık doğuş merkezi, lenfoit bir organda, bağışıklık yaratıcı hücrelerin gelişip farklılaştığı yer.
*-*Bilş. Hesap merkezi, bir şirkette ya da bir idarede, kullanıcıların ve bilişimcilerin hizmetine sunulan büyük bilgisayarlar, şerit sancılar, manyetik diskler vb'nin bir arada bulunduğu yer.
*-*Biyol. Türeme merkezi, Darvvin ve onun izinden gidenlerce hayvan ve bitki türlerinin doğal ayıklanma sonucunda ilk türedikleri yer anlamında kullanılan terim. (Bu kavram, bütün türler için monofıletik bir varsaydığından son derece tartışmalı kalmıştır.)
*-*Ceb. Bir grubun merkezi, bu grubun bütün öbür elemanla değişmeli olduğu elemanlannın kümesi. (Bir grubun merkezi kavramının, ancak değişmeli olmayan bir grup için anlamlı olduğu apaçıktır. Bir grubun merkezi seçkin bir altgrup gösterir.)
*-*Denize Ağırlık merkezi, geminin su içindeki bölümüne, suyla etkiyen kuvvetlere ilişkin bileşkenin uygulanma noktası. || Yelken ağırlık merkezi, bir geminin yelkenlerine, rüzgârla etkiyen kuvvetlere ilişkin bileşkenin uygulanma noktası. || Yüzme ya da sephiye merkezi, bir gemi karinasının ağırlık merkezi.
*-*Oy. Enerji kontrol ve kumanda merkezi, elektrik akımını dönüştürmeye ve temas hatlarını beslemeye olanak veren belli sayıdaki ara istasyonun, bir dispeç- erin gözetiminde uzaktan kumandasının ve kontrolünün gerçekleştirildiği merkez.
*-*Fizs. mekân. Ani dönme merkezi, düzlem üzerindeki düzlemsel bir harekette; hızın sıfır olduğu nokta (varsa). || İvme merkezi, düzlem üzerindeki düzlemsel bir harekette, ivmenin sıfır olduğu nokta. || Koşut kuvvetler merkezi, birçok koşut kuvvete ilişkin bileşkenin uygulama noktası. (Bunun konumu, kuvvetlerin doğrultusundan bağımsızdır ve yalnız, bunların yeğinliklerine ve uygulama noktalarına bağlıdır.) || Kütle merkezi, belli bir karşılaştırma sisteminde işaretlenmiş, m, kütleli bir P, parçacıkları sistemi için, m, katsayılı P, noktalarının ağırlık merkezinde yer alan nokta. (Atom, çekirdek ya da parçacık fiziğinde, araştırmacının laboratuvar sistemi ya da kısaca "laboratuvar" denen karşılaştırma sistemi, kinematik hesaplannı yapmak için genellikle pek uygun değildir Bu nedenle, kütle merkezinin dingin durumda olduğu ve kısaca "kütle merkezi" denen karşılaştırma sistemini kabul etmek yeğlenir.)
*-*Geom. Merkez açısı, O bir çemberin merkezi olmak üzere )Ox, Oy] yarıdoğruları çifti. (Buna karşılık olan (OxTöy) açısının ölçüsü, O merkezli çemberlerin, hale göre [xOy] ya da [xOy] açı kesmesinin içinde bulunan yaylannın ölçüsünü belirlemeyi sağlar.) || Bir C çemberinin merkezi, çemberin herhangi bir M noktasının bir O noktasından olan OM uzaklığının R yarıçapına eşit bulunduğu O noktası. || Bir dairenin merkezi, bunu sınırlayan çemberin merkezi. || Bir dönüşümün merkezi, bu dönüşümde özel bir rol oynayan nokta. (BENZEŞİKLİK. HOMOTETİ, PERSPEKTİF, DÖNME, BENZERLİK, BAKIŞIM.) || Bir düzlem ya da uzay eğrinin eğrilik merkezi, eğrinin bu noktadaki dokunum çemberinin
merkezi. (FRENET İŞARETİ ya da üÇ Dü2LEMLİSİ.) || Bir nokta sisteminin ağırlık ya da eylemsizlik merkezi, bu noktaların eşağırlık merkezi. || Bir S küresinin merkezi, kürenin herhangi bir M noktasının bir O noktasından olan OM uzaklığının R yarıçapına eşit olduğu O noktası. || Bir şeklin özbakışım merkezi, bu şekli değişmez bırakan noktaya göre bakışımın merkezi. || Bir şeklin yinelenme merkezi, bu şekli değişmez bırakan dönmelerin merkezi. || Bir yuvarın merkezi, bu yuvarı sınırlayan kürenin merkezi. || Yükseklik merkezi, bir üçgenin yüksekliklerinin kesim noktası.
*-* Bir dörtyüzlünün olanaklı ise yüksekliklerinin kesim noktası. (Varsa, dörtyüzlüye yükseklik merkezli dörtyüzlü denir.)
*-*Gökbil. Merkez çizgisi, tam ya da halkalı bir Güneş tutulması sırasında Ay'ın ve Güneş'in merkezlerini birleştiren doğrunun Yer yüzeyinde oluşturduğu çizgi.
*-*Huk. il merkezi, ilin yönetim dairelerinin bulunduğu kent. || İşletme merkezi, bir şirketin ticari ve teknik düzeydeki kimi işlemlerinin yapıldığı (yürütüldüğü) yer. || Şirket merkezi, şirketin ikametgâhının bulunduğu yer. (Şirket merkezi, yönetim organlarının çalıştığı yerdir ilke olarak, şirket merkezi, şirket ana sözleşmesiyle belirlenir)
*-*ida. huk. Merkezden yönetim, yönetim hizmetlerinin merkezde toplandığı, bu hizmetlerin merkez ve onun hiyerarşisi içinde yer alan örgütlerce yürütüldüğü yönetim. (Karşt. YERİNDEN YÖNETİM) [Bk. ansiki, böl.]
*-*ikt. ve Fels. Samir Amin'e göre, kapitalist sistemi oluşturan sosyal güçler arasındaki çelişkinin devrimci karakterini kaybettiği yer. (Emperyalizmin gelişmesi, üçüncü dünya ülkeleriyle onun arasındaki uzlaşmazlığı şiddetlendirir, çünkü bu ülkeler emperyalizmin etkilerini üzerlerinde duyarlar, bu da, adı geçen yazara göre, sömürüldüklerinin bilincine gittikçe daha çok varan devrimci güçlerin bu ülkelerde gelişmesine yol açar. Yazar, merkez ile çevre arasındaki karşıtlığı bu açıdan değerlendirir.)
*-*iş örgüt. Harcama, sorumluluk, kâr merkezi, bir işletmenin çeşitli çalışma bölümlerinin (belirli bir sorumlusu olsun ya da olmasın: sorumluluk merkezi, harcama merkezi) maliyet çözümlemesini ya da bu bölümlerin elde ettikleri sonuçların değerlendirilmesini (ürünlerin ve harcamaların birlikte sorumluluğu: kâr merkezi) yapmak için bütçe yönetiminde kullanılan altbölüm.
*-*işi. ikt. Genel merkez, çoğunlukla bir firmanın genel servislerini ve yönetim kadrosunu barındıran ana kuruluş yeri.
*-*Katı. tiz. Renkli merkez, saydam bir kristalde görülen ve görünür tayfta bir soğurulma oluşturan noktasal kusur.
*-*Küm. kur. Bir iç bileşim yasasıyla donatılmış bir E kümesinin merkez elemanı, E nin her elemanıyla değişmeli olan eleman. (E nin yasası çarpma olduğuna göre, ancak ve ancak v x e E, a x = x a, a e E merkez elemanıdır.) || Bir iç bileşim yasasıyla donatılmış bir E kümesinin merkezi, E nin merkez elemanlarının kümesi.
*-*Mak. san. işleme merkezi, temelde bir sayısal kumandalı takım tezgâhından (genellikle freze tezgâhı) oluşan otomatikleştirilmiş tezgâh. (Bir torna tezgâhı sözkonu- su olduğunda, genellikle TORNALAMA MERKEZİ denir.) || Merkezden çıkarmak, bir parçayı çevresinin bakışım eksenine göre saptırmak. || Merkezden kaçıklık, merkezden kaçırmayla elde edilen sapmanın miktarı! Merkezden kaçırma, merkezden kaçırmak eylemi. || Merkezden kaçırmak, bir dönel parçanın bir öğesinin merkezini, bu parçanın genel eksenine göre saptırmak.
*-*Mekan. Destek merkezi, cayroskopların sapmasını dengelemek için, platformu yeniden ayarlamayı sağlayan bir düzenekle donatılmış eylemsizlik merkezi. || Eylemsizlik merkezi, eylemsizlik ilkesine dayanarak, bir doğrultuyu mutlak eksenlere göre koruyan ve gemilerde, uçaklarda, torpidolarda, füzelerde vb.'de kullanılan düzenek. (ilke olarak, cayroskopik bir platform ve bunu tamamlayan doğrusal ivme ölçerlerden oluşur; ivmeölçerlerden elde edilen ve otomatik denetim döngülerinde kullanılan değerlerin adım adım integrali alınır. Kontrol edilecek yer değiştirmenin süresi sınırlıysa [torpido, füze], sapma, bir yeniden ayarlama gerektirmeyecek ölçüde küçüktür, ama öbür durumlarda, merkezi [gemiler, uçaklar] yeniden ayarlamak için, tonumu dönemsel olarak düzeltmek gerekir.)
*-*Metalürj. Merkez yolluğu, bir metalin "alttan döküm"ünde, külçe kalıplarını bileşik kaplar ilkesine göre alttan besleyerek dolduran, ateşe dayanıklı malzemeyle astarlanmış üstten doldurulan boru.
*-*Meteorol. Etki merkezi, atmosfer dolaşımını belirli bir bölgeye doğru yönelten, oldukça kalıcı ve uzun süreli antisiklon ya da alçak basınç. (Batı Avrupa'nın önemli etki merkezleri Asor antisiklonu ve İzlanda alçak basıncıdır.)
*-*Nöroanat. Duyum merkezi, beyin torteksinde, Rolando yarığının arkasında bulunan ve organizmanın tümüne ilişkin getirici duysal sinir liflerini alan bölge. (Bu bölge yukarıya giden yankafa kıvrımına ya da birincil duysal alana ya da 2. ve 3. Brodmann alanlarına tekabül eder.) || Hareket merkezi, beyin kodeksinde, iskelet kaslarının hareketini yöneten bölge. (Bu bölge Rolando yarığının önünde bulunur ve yukarı giden kıvrımına ya da birincil de vimsel alan ya da 4. Brodmann alanına tekabül eder.)
*-*Nöropsitol. Beyinde merkez belirleme, özel bir işlevin beyin kodeksinin hangi kıs- mınca yönetildiğini belirleme. (Bk. ansiki. böl.)
*-*Opt. Bir merceğin optik merkezi *-* OPTİK MERKEZ.
*-*Oto. Fren merkez silindiri, otomobil sürücüsü tarafından kumanda edilen ve frenleme sistemine basınçlı bir sıvı gönderen hidrolik piston.
*-*Ölçbil. Ölçme merkezi, karmaşık tesislerin kontrolünü sağlamak için, çeşitli ölçü aletlerinin ölçüm sonuçlarını periyodik inceleme, sayısal işlepne, görüntüleme, kaydetme vb. gibi çeşitli işlevleri otomatik olarak gerçekleştiren merkez
*-*Siyas. bil. Siyasal yelpazenin sağ ve sol kesimleri arasında yer alan tonum, parti. (Bk. ansiki. böl.)
*-*Şehirc. Sosyal merkez, bir toplantı salonu, bir dispanser ve sosyal hizmet bölümleri içeren yapı.
*-*Tip. Kür merkezi, bir suyunun (kaplıcalar, içmeler) ya da bir iklimin (iklim merkezleri) tedavi edici özelliğinden yararlanılan kent ya da yerleşim yeri. || Onaylanmış kür merkezi, tedaviye yarar oldukları belirlenen ve buralarda tedavi gören iştirakçilerin tedavi giderleri resmi sağlık yardımı kurumlarınca ödenen kür merkezi.
*-*Tic. Ticaret merkezi, bir külliye olarak tasarlanan, gerçekleştirilen ve yönetilen çok geniş boyutlu bir “kolektif mağaza" çerçevesi içinde büyük mağaza ve ticarethaneleri bir araya toplayan ağır donatımlı dağıtım örgütü. (Bk. ansiki. böl.)
*-*Topogr. Merkez dışı uzaklık, belirlenen noktayla istasyon noktasını ayıran, genellikle küçük uzaklık.
*-*Uz. havc. Fırlatma merkezi, bir uzay taşıtını fırlatma işlemlerinin yürütüldüğü, patlamalara ve darbelere dayanıklı torun- tulu yapı. || Yönelim merkezi, bir uzay aracında yön belirlemeye ve düzeltmeye yarayan aygıtların tümü. || Yönetim merkezi, uzay işlemlerinin (fırlatma, yörünge işlemleri) yönetildiği salon.
♦ sıt. Uçta olmayan, ılımlılığı temsil eden bir siyasi eğilim için kullanılır: Merkez sağ. Merkez sol.
*-*ANSİKL. Anat. ve Fizyol. Sinaps bağlantıları omurgalılarda genellikle nöronun perikaryonu üzerinde bulunduğu için, sinir merkezleri, "çekirdek†adı verilen ve "bozmadde"den oluşan hücre gövdesi kümeleridir. Çeşitli duyu organlarından gelen bilgiyi işleyen merkezlere duysal merkezler; aksonları kaslara, salgı bezlerine ya da damarlara ulaşan merkezlere devimsel merkezler denir; bunları sinirsel merkezlerin % 90'dan fazlasını temsil eden ve bütünleşme ya da eşgüdüm merkezleri denen nöronlararası merkezlerden ayrı saymak gerekir.
*-*Ask. Merkez dairesi. Dairenin başlıca görevleri şunlardır:
1. askeri personelin sağlanması, celp ve terhisi;
2. personelin sınıflandırılması, ödüllendirilmesi ve askeri meslek ihtisasının değiştirilmesi, teste alınması ve yükselme işlerinin yapılması;
3. atama, nakil, personel alınması için istekte bulunulması, personel raporlarının hazırlanarak üst makamlara sunulması;
4. askerlikten tart, ihraç, emeklilik, terhis işleri;
5. personelin kayıt, maaş, yönetim etkinlikleriyle sicillerinin ve aile üyeleriyle ilgili işlemlerin yürütülmesi;
6. muharebe kayıpları ve savaş esirleri hakkında raporların hazırlanması, gerekli işlemlerin yapılması;
7. evrak dağıtım merkezlerinin çalıştırılması ve posta hizmetlerinin yürütülmesi;
8. gizlilik derecesindeki yazılann dağıtılması, korunması;
9. muhabere hizmetleriyle ilgili emirlerle bazı teknik talimatın ve karargâh subaylarının kendi yetkileri içinde komutan olarak yayımladıkları emirler dışındaki tüm emirlerin bastırılması, kopyalarının onaylanarak dağıtılması;
10. sahra basımevlerinin çalıştırılması.
* Merkez komutanı. Türk silahlı kuvvetleri iç hizmet kanunu'nun 91. maddesine göre garnizon komutanlığınca kıta subayları arasından yetenek, becerileri göz önünde tutularak ve seçilerek atanır. Merkez komutanları disiplin, tören, adli zabıta, askeri trafik vb. hizmetlerin yürütülmesiyle görevlidir. Küçük garnizonlarda bu amaçla bir inzibat subayı ya da astsubayı görevlendirilirken, büyük kentlerde ve garnizonlarda görevlendirilecekler Milli savunma bakanlığı tarafından hazırlanan özel kadrolarla belirlenir. Öteki garnizonlarda ise, garnizon komutanı kendisinden rütbece bir ya da iki derece ast olan bir subayı merkez komutanı atayabilir.
*-*ida. huk. Arlayasa'ya göre İdare'nin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır (md. 123). Merkezden yönetim biçiminde karar alma ve buriları uygulama yetkisi, hizmetlerin yürütülmesi için gerekli gelir ve giderler bir merkezde toplanır Merkezden yönetim, devlet yönetiminde birliği, kamu hizmetlerinin verimli olarak yürütülmesi için gerekli uzmanlık ve parasal olanakları, hizmetlerin ülke düzeyinde yayılmasını sağlar Hizmetlerin maliyetini azaltır; kamu görevlilerini yerel etkilerden korur. Buna karşılık, yerel gereksinmelerin saptanmasında güçlükler doğurabilir; ayrıca kırtasiyeciliği de artırabilir. Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde merkezden yönetimle yerel yönetim yöntemleri birlikte uygulanarak, her iki yöntemin, karşılıklı olarak, sakıncaları ortadan kaldırılmaya çalışılır. Güvenlik, savunma ve eğitim gibi tüm ülkeyi ilgilendiren kamu hizmetleri, merkezden yönetim yöntemiyle yerine getirilir.
*-*Nöropsikol. Beyinde merkez belirleme. Gall'le başlayan bu kavram, Broca'nın üçüncü alın kıvrımındaki bir lezyonun bir konuşma güçlüğüne neden olduğunu gözlemesiyle ivme kazandı. Sinir sisteminin işleyişinin tek bir merkeze bağlı olduğunu savunan araştırmacılar (K. Goldste- in, K. Lashley) merkezci savlara karşı çıktılar Günümüzde elde edilen anatomofiz- yolojik veriler, beyin kodeksinde işlevsel merkezlerin bulunduğunu kanıtlayarak tartışmayı geçersiz kılmış sayılabilir; bu veriler, kesin bir merkez modelinin savunulmasını olanaksız kılan esneklik ve telafi olgularını da odaya çıkarmıştır.
*-*Siyas. bil. Toplumbilim açısından merkez "düzen†ve “değişiklik†arasında bir siyasal davranış, bir denge olarak ele alınabilir; gericiliğe olduğu kadar devrime de karşıdır; "süreklilik"le "değişimâ€i uzlaştıran bir reformculuğa bağlıdır, ideolojik bakımdan merkezin kuramsal bir yapısı yoktur. Temel başvuru kaynağı liberal öğreti olmakla birlikte merkez, daha çok ne olmadığı biçiminde tanımlanır; pragmacılık hatta opodûnizm onun ayıncı özelliğidir. Siyaset bilimcilerinin yeni çözümlemeleri, demokrasinin işlemesi için gerekli uzlaşmayı öngören ve çoğunluk hareketleri yoluyla iktidarın el değiştirmesine olanak veren siyasal sistemlerde, "merkezci işlev"in önemini odaya koydu.
Merkezci anlayışı salt siyasal planda belirli bir çerçeve içinde tanımlamak kolay değildir; bu durumda "merkezâ€den çok, “merkezlerden söz etmek daha doğru olur. Kimi ülkelerde hâlâ her iki eğilimin tek bir padide bir araya gelmediği durumlarda merkez sağ ya da merkez sol partilere rastlanır. Merkez padilerinin odaya çıkması seçim sistemine sıkı sıkıya bağlıdır; sözgelimi, bir ya da iki "tur"lu çoğunluk sistemleri, merkezin temsil edilme şansını iyice azaltmaktadır.
*-*Tic. Ticaret merkezi. Ticaret merkezlerinin T948'de Birleşik Devletler'de (shop- ping centers), sonra da Avrupa'da (Fransa'da, Rueil-Malmaison, 1958) odaya çıkması, otomobilin yaygınlaşmasına (hareket yeteneğinin admasına karşılık, sıkışıklığın da gittikçe yoğunlaşması ve kentleşme biçimlerinin uğradığı değişikliğe (banliyölerin genişlemesi, eski mahallelerdeki taşınmaz malların yeni bir yapıya ve düzene kavuşturulması) karşısında dağıtım aygıtının başvurduğu bir çaredir. Kentlerin çevresinde ya da içinde yer alan ve çoğu kez bir bölgedeki müşterilere göre boyutları değişen ticaret merkezi, bir sıra çeşitli ticarethaneleri (büyük mağazalardan, özel türden eşyalar satan dükkânlara kadar) ve hizmetleri (banka şubeleri, sigorta acentaları, sinemalar, lokantalar vb.), aynı yerde topluca müşterilere sunar. Bu merkezlere geliş ve girişler, geniş araba parkları aracılığıyla olur. Ticaret merkezinin bütün birimleri arasında gidiş-gelişi sağlayan yayalara özgü iç yolların varlığı, ona birlik ve bütünlük kazandırır. Ayrıca, merkezin çoğu kez bir de satışların ve binaların yönetimiyle (işletmeciler tarafından kiralanan ticari alanlar, merkezin açılış ve kapanışını düzenleyen kurallar, bekçilik ya da ortak bakım hizmetleri vb.) ilgili bir birimi bulunur.
Türkiye'de de, büyük kentlerde ticaret merkezleri kurulması yönünde gelişmeler görülmektedir. İstanbul'da (Ataköy) 1988 ekiminde tamamlanması öngörülen Ataköy galeria adlı ticaret merkezi bu alandaki önemli girişimlerden biridir.
Merkez bankası (Türkiye Cumhuriyet) [TCMB], Türkiye'de banknot çıkarımı ayrıcalık ve tekeline tek başına sahip, tüzelkişiliği olan, sermayesinin yarısından fazlası devlete ve iktisadi devlet teşekküllerine ait, özel hukuk hükümlerine bağlı anonim ortaklık. 11 haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı yasaya dayanılarak 15 milyon TL sermayeyle kuruldu. Kuruluşta, bankanın pay senetleri dört gruba ayrılmıştı: A grubu pay senetleri devlet kuruluşlarına ayrılmış ve banka sermayesinin % 25'iyle sınırlı tutulmuştu. B grubu pay senetleri, ulusal bankalara (türk yasalarına göre kurulan ve türk parası olarak konulan sermayenin çoğunluğu türk uyruğundaki kişilerin elinde buiunan bankalar); C grubu pay senetleri (% 10'la sınırlı tutularak) ulusal bankalar dışında kalan bankalara ve ayrıcalıklı şirketlere; D grubu pay senetleriyse türk uyruğundaki gerçek ve tüzel kişilere ayrılmıştı. Yasada, A ve C gruplarının paylarının artırılamayacağı gibi kendi aralarında da geçiş yapamayacakları, buna karşılık B ve D grupları arasında geçiş yapılabileceği belirtilmişti. Sermayenin karma yapısı ve pay senetleri için getirilen bu sınırlamalarla, bir yandan ekonomideki farklı çıkarlann temsil edilmesi sağlanmak istenirken, bir yandan da devletin ve yabancı sermaye ile kurulan bankalarla ayrıcalıklı şirketlerin Merkez bankası üzerindeki etkileri sınırlandırılmak istenmiştir. Kuruluş yasasıyla TCMB'nin görev ve yetkileri, iskonto fiyatını saptamak ve para piyasası ile dolaşımını düzenlemek; Hazine'ye ait işlemleri yapmak; hükümetle birlikte türk parasının istikrarıyla ilgili tüm önlemleri almak biçiminde belirlenmiştir. Banka, kuruluşuyla birlikte 30 aralık 1924 tarih ve 701 sayılı yasa gereğince devlet tarafından daha önceden çıkarılmış olan 158,7 milyon TL'lık evrakı nakdiye'yi devralmış, hükümet, buna karşılık, bankaya aynı değerde % 1 faizli tahvil vermiştir.
Banknot çıkarma yetki ve tekeline sahip olan bankanın bu ayrıcalık süresi 30 yıl olarak belirlenmiş, ancak sürenin bitimine beş yıl kalıncaya kadar yeniden uzatılabileceği öngörülmüştür. 1715 sayılı yasayla türk parasında "altın standardı"na geçilmesi amaçlanmış, ancak, gerekli miktarda altın sağlanamadığı için bu sistemin uygulanması, ileride çıkarılması düşünülen “istikrar kanunuâ€na bırakılmış, daha sonra öteki ülkelerin de altın para sisteminden giderek uzaklaştığının anlaşılması üzerine bu sistemden tümüyle vazgeçilerek sözü edilen yasa hiç çıkarılmamıştır.
1715 sayılı TCMB kuruluş yasası, yürürlükte kaldığı yaklaşık 40 yıllık süre içinde 22 kez değişiklik görmüştür. 1968-1972 dönemini kapsayan 2. BYKP'de TCMB ya- sası'nın günün ekonomik koşullarına uydurulması ve modern bir merkez bankacılığının gereklerine uygun olarak düzenlenmesi ilkesi benimsenmiştir. Bu ilkeler göz önünde tutularak 14 ocak 1970'te kabul edilip, 26 ocak 1970'te yürürlüğe giren 1211 sayılı yasayla Merkez bankası' nın işleyişi, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir Daha sonra, bu yasanın bazı maddeleri 3098 ve 3291 sayılı yasalarla değişikliğe uğramış, Bakanlar kurulu' nun 11 eylül 1985 gün ve 85/9859 sayılı kararıyla bankanın ana sözleşmesinde değişiklikler yapılmıştır.
1211 sayılı yasayla yeniden düzenlenen TCMB, 1999'a kadar banknot çıkarma ayrıcalık ve tekeline sahip kılınmıştır. Bankanın çalışmaları asıl olarak 1211 sayılı yasa hükümlerine göre yürütülmekte, yasada açıklık olmayan durumlarda özel hukuk hükümleri uygulanmaktadır.
Her biri ada yazılı olan 100 TL nominal değerli 250 000 paya bölünmüş olan bankanın esas sermayesi (25 milyon TL) hükümetin onayıyla artırılabilir. Pay senetlerinin A grubu Hazine'ye aittir. Hazine'nin payı 1715 sayılı yasada % 25 tavanı ile sınırlandırılmışken, 1211 sayılı yasayla bu pay en az % 51 olarak saptanmıştır. B grubu pay senetleri Türkiye'de etkinlikte bulunan ulusal bankalara: C grubu pay senetleri yabancı bankalarla ayrıcalıklı şirketlere ayalmiş ancak bunların sayılarının 15 000'i aşamayacağı belirtilmiş, banka sermayesi içindeki payları da % 10'dan % 6'ya indirilmiştir. D grubu pay senetleri de eski yasada olduğu gibi türk uyruklu özel ve tüzel kişilere ayrılmış bulunmaktadır.
Bankanın organları Hissedarlar genel kurulu. Banka meclisi, Başkan (Guvernör), Denetleme kurulu. Yönetim komitesi, Merkez iskonto komitesi, Şubeler iskonto komitesi ve Şubelerden oluşmaktadır. Hissedarlar genel kurulu, bankanın pay sahipleri defterinde yazılı bulunan pay sahiplerinin oluşturduğu genel kuruldur. Kurul, Banka meclisi'nin verdiği yıllık rapor ile Denetleme kurulu raporunu, bankanın bilanço, kâr ve zarar hesaplarını inceler ve karara bağlar. Banka meclisi üyelerini ve Denetleme kurulu'nu aklar; sermayenin artırılmasına, ana sözleşmede değişiklik yapılmasına ve bankanın tasfiyesine karar verir. Bankanın en önemli ve yetkili organı Banka meclisidir. Meclis, Başkan (Guvernör) ile Genel kurul'ca seçilecek altı üyeden kurulur. üyelerin görev süreleri 3 yıldır, Meclis üyelerinin üçte biri her yıl yenilenir. TCMB'ye yasalarla verilen tüm yetki ve görevler, Banka meclisi'nin kararları ile yürütülür.
Başkan (Guvernör), Banka meclisi'nin önerisi üzerine Bakanlar kurulu kararı ile beş yıl süre ile atanır. Ancak, yasanın bu hükmü, 1987'de yapılan bir düzenlemeyle değiştirilmiş ve Bakanlar kurulu'nun bu konudaki yetkisi genişletilerek atanma süresi kısaltılmıştır. Başkan, en yüksek yürütme amiri sıfatıyla bankayı yönetir ve yurt-içinde ve yurtdışında temsil eder.
TCMB, Banka meclisi'nin kararıyia şubeler açabilir. 1992 sonu itibariyle 22 şubesi vardır. Ana hizmet birimleri, Emisyon, Bankacılık, Krediler, Kambiyo, Muhasebe, İşçi dövizleri, Dış ticaret, Para piyasaları ve fon yönetimi genel müdürlüklerinden oluşmaktadır.
TCMB'nin temel görevleri para ve kredi politikasını kalkınma planları ve yıllık programlara uygun bir biçimde yürütmek; ulusal paranın iç ve dış değerini korumak, hacim ve dolaşımını düzenlemek; para arzını ve ekonominin likiditesini düzenlemek amacıyla açık piyasa işlemleri yapmak; mevduat vade ve türleri ile vade sürelerini belirlemek; ulusal para ile altın ve yabancı paralar arasındaki eşdeğerliği hükümetçe saptanacak esaslar içinde belirlemek; ilgili mevzuat ve hükümetçe alınacak kararlar çerçevesinde altın ve döviz rezervlerini ülkenin ekonomik çıkarlarına uygun biçimde yönetmek; borsada döviz ve kıymetli evraklar üzerinde işlem yapmak; Tasarruf mevduatı sigorta fonu'nu temsil etmek ve yönetmektir.
Bankanın yetkileri ise başta banknot çıkarma ayrıcalık ve tekeli olmak üzere, para-kredi konularında karar almak, hükümete öneride bulunmak; reeskont, is- konto ve faiz oranlarını saptamak ve bankaları denetlemektir.
TCMB'nin Zürich, Frankfurt, Londra, New York, Tokyo, Paris ve Brüksel'de yurtdışı temsilcilikleri; Berlin'de bir irtibat bürosu bulunmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR