Nişancı (Özet) : Osmanlı devletinde kalemiye sınıfı divan üyesi. Divanda çıkan belgelere, padişah adına yazılacak fermanlara, beratlara ve ...
Nişancı (Özet) : Osmanlı devletinde kalemiye sınıfı divan üyesi. Divanda çıkan belgelere, padişah adına yazılacak fermanlara, beratlara ve namelere hükümdarın imzası olan tuğrayı çekerlerdi.
Nişancının görevleri şunlardır:
1. Fethedilen arazileri tahrir defterlerine yazmak.2. Dirlikleri dağıtmak, tapu defterlerine işlemek ve kayıtları tanzim etmek.
3. Padişahın tuğrasını çekmek.
4. Örfi kanunları iyi bilmek ve gerektiğinde yorumlamak.
5. Divanda alınan kararları düzelttikten sonrasında tamamlamak, fermana uygun olarak emirleri yazmak, padişaha ve sadrazama gelen mektupları çeviri ettirerek bunlara yanıt hazırlamak.
Nişancıya Reisülküttab başkanlığında, türlü kalemlerden oluşan bir teşkilat vardı. Bu kalemler: Beylikçi Kalemi, Tahvil Kalemi, Ruus Kalemi ve Amedi Kalemi idi.
Nişancı (Detay) :
Osmanlı devlet teşkilâtında Divan-ı Hümâyunun mühim vazifelerinden birisini yerine getiren görevli için kullanılan bir tabirdir. Nişan kelimesinden türetilmiş olan "Nişancı" buyruk berat mensûr nâme mektup ahidnâme(sözleşme) yargı benzer biçimde devletin resmî evrakının kafa tarafına padişahın imzası demek olan nişanı koyardı. Bu görevliye nişancı muvakkî tevkiî ve tuğraî benzer biçimde adlar de verilirdi.Nişancı bununla birlikte yardımcıları vasıtasıyla:Divanda meydana getirilen görüşmelerin kayıtlarını tutarak Mühimme Defteri’ne(Divan Defteri) kaydetmek Buyrultu berat benzer biçimde belgeleri hazırlamak Sadrazam ve padişah arasındaki ve dış ülkelerle olan yazışmaları hazırlamak Tapu kayıt defterlerini tutmak benzer biçimde görevleri de üstlenmişti.Osmanlı devlet teşkilâtında XVIII. yy. başlarına kadar mühim bir makam olan nişancılık daha önceki Müslüman ve Müslüman Türk devletlerinde de vardı.
Bu sebeple Osmanlı Devleti'nin merkez teşkilâtı içinde mühim bir yeri bulunan divanın azalarından birisi de "Nişancı" ismini taşıyan görevli idi. Divan-ı Hümayun çalışmalarının hazırlanması ve yürütülmesi ile ilgili çok mühim bir görevi yerine getiren nişancı bizzat padişah tarafınca atanırdı. Mühim hizmeti bulunmasına karşın nişancılığın Osmanlılar'da hangi tarihlerde kurulduğu kati olarak tespit edilebilmiş değildir. Bununla birlikte bir takım araştırıcılar bu kuruluşu Osmanlı Devleti'nin ikinci hükümdarı olan Orhan Gazi dönemine kadar çıkarırlar. Çünkü bu döneme ait fermanlarda tuğra mevcuttur. Özetlemek gerekirse nişancılığın Fâtih'ten ilkin mevcut olduğu fakat Fatih zamanında tam anlamıyla geliştiği bilinmektedir.
Divan-ı Hümâyunda vezir-i âzamın sağında ve vezirlerin alt tarafında oturan nişancı mühim bir hizmeti yerine getiriyordu. Nişancılar görevleri icabı bir takım özellikleri taşıyan kimseler arasından seçiliyorlardı. Nişancı olacak kimselerin inşa(güzel yazı yazma) mevzusunda maharetli olmaları gerekirdi. Görevleri icabı olarak inşa mevzusunda maharetli olmaları devlet kanunlarını iyi bilerek yeni kanunlar ile eskiler içinde bağ kurup onları telif etme kabiliyetine haiz bulunmaları ihtiyaç duyulan nişancıların ilmiye sınıfına dahil ve sahn-ı semân(üniversite) müderrisleri(hocaları)nden seçilmesi kanundu.
Nişancılar XVI. asrın başlarından itibaren Divân-ı Hümâyunun kalem heyeti içinde bu vazifeyi yerine getirebilecek olan reisü'l-küttâblardan seçilmeye başlanmıştır. Fâtih döneminde müesseseleşerek kurulduğunu gördüğümüz nişancılık Osmanlı Divân-ı Hümâyunun dört temel rüknünden(gereğinden) birisini oluşturuyordu. Fâtih kanunnâmesinde de belirtildiği benzer biçimde bu zamanda vezirlik kadıaskerlik ve defterdarlıktan sonrasında en mühim vazife nişancılıktı.
Nişancı Divân-ı Hümâyun üyesi olmasına karşın vezir rütbesine haiz ve hâiz değilse kanun gereği arz günlerinde padişahın huzuruna kabul edilmezdi. Yalnız nişancılığa belirleme edildiği süre bir kez padişahın huzuruna girip tayinlerinden dolayı teşekkür ederdi.
Nişancılık XVI. asrin sonlarından itibaren yavaş yavaş önemini kaybetmeye başladı. XVII. asrın ortalarında nişancılık sanki kuru bir ünvan haline geldi. XIX. yüzyılın başlarına kadar ismen de olsa varlıklarını devam ettiren nişancılar eski önemlerini tamamen kaybettiler. Bu sebeple nişancılık 1836 senesinde tamamen kaldırılarak vazifeleri "Defter eminine" verilmiştir. Bu tarihten sonrasında mühim işlere dair fermanların üstlerine Bâbıâlî diğerlerine de defter eminleri tarafınca belirleme edilen ve tuğranüvis denilen memurlar tarafınca tuğra çekilirdi. 1838'de tuğra-nüvislik görevi de kaldırılıp Bâbıâlî ile defter eminliği tuğracılığı birleştirildi. Bu şekilde bu hizmetin Bâbıâlî’de görülmesi kararlaştırıldı.
YORUMLAR