OLGUNLAŞMA a. Olgun bir duruma gelmek, olgunlaşmak eylemi. *Antropol. İnsan vücudunun erişkin durumuna doğru evrimi. (Bu terim çoğu ...
OLGUNLAŞMA a. Olgun bir duruma gelmek, olgunlaşmak eylemi.
*Antropol. İnsan vücudunun erişkin durumuna doğru evrimi. (Bu terim çoğu zaman, nitel farkları olan özelliklerin ortaya çıkışını ya da betimleyici niteliklere ilişkin ve bilimsel olarak saptanmış aşamalara erişilmiş bulunduğunu belirtmek için kullanılırken, "gelişme" terimi gövde ölçümlerindeki evrimi belirtir.) [Bk.ansikt. böl.]
*Biyol. Adam ya da dişi eşey hücrelerinin, meyoz bölünmeyi ve gamet oluşumunu kapsayan gelişme evresi. (Bk.ans. böl.)
*Bot. ve Meyve. Bitkilerde toplanacak organların gelişimlerini tamamladıkları ve toplanmaya ve kullanılmaya elverişli duruma ulaştıkları yaşam evresi. (Bk.an.böl.)
*Patol. Sınırı olan bir irin odağında (iltihap ya da flegmon) irin oluşma devresi.
*Pedol. Bir toprakta bulunan organik maddenin yavaş yavaş dönüşmesi vakası; bu vaka taze organik maddenin nemlenmesini kapsayan ilk evreden derhal sonrasında görülür ve art arda gelen mevsimsel iklim değişikliklerinin ve mineral ortamın etkisiyle, humus ve başta killer olmak suretiyle ince mineral bölümlerin pekleşmesini ve giderek daha sıkı bir halde birbirine bağlanmasını sağlar. || Profili tam gelişmiş ve çevre koşulları tümüyle dengeye ulaşmış bir toprağın durumu.
*Polim. Doymamış polyesterlerin, çeşitli metal oksitler, bilhassa magnezyum oksit yanında akışmazlıklarının artması.
*Psik. Olgunlaşma bozukluğu, olgunlaşma sürecinde zihinsel, duygusal, heyecansal ya da psikomotor düzensizlik biçiminde ortaya çıkan bozukluk. (Bk. ansikl. böl.)
*Ruhbil. A. Gesell'e gore, çocuğun olgunlaşmasını elde eden fizyolojik, ruhsal ve toplumsal olayların tümü. (Gesell, bu sürecin biri anatomik [sinir sisteminin miyelinleşmesi], öbürü psikofizyolojik [öğrenme yardımıyle büyük işlevsel sistemler oluşması] olmak suretiyle, iki ayrı yanı bulunduğunu ileri sürer)
*Sütç. Peynir yapımında sütün ve tereyağı yapımında kremanın, daha kaliteli ürün verebilmesi için mayalanmaya bırakılarak uygun derecede asitlik ve aroma edinmeleri olgusu. (Burada sözkonusu olan laktik asit mayalanmasıdır ve düşük sıcaklıkta gerçekleşir [12° -16 °C'ta saatlerce kalarak].)
*Ziraat. Meyvelerin, bilhassa üzümün yenebilecek duruma gelmesi. (Bk. ansikl. bçl.) || Aşırı olgunlaşma, zamanında toplanmayan bir bitkide ya da bir ekinde olgunlaşmayı izleyen biyolojik olgu. (Bk. ansikl. böl.)
*Yapış. Bir yapıştırıcının ayırtedici özelliklerinin, vakit içinde ve ısı benzer biçimde kimi etkenlerin etkisiyle yavaş yavaş gelişmesi. (Olgunlaşma, yapışkanın etkin kullanımı için öngörülen kalite düzeyine ulaşmasını sağlar.)
*ANSİKL. Antropol. Fizik olgunlaşmanın çoğunlukla incelenen görünümleri şunlardır:
1. kemik olgunlaşması, 18 aydan başlayarak elin ve bilek kemiğinin, bölgenin sertleşme derecesini gösteren radyografileriyle saptanır;
2. diş olgunlaşması, çıkan dişlerin sayısıyla saptanır (desidua dişleri ortalama 6 ay-2 yaş içinde, kalıcı dişler ortalama 6-13 yaş içinde çıkar);
3. cinsel olgunlaşma, bedenin gözle görülür görünümlerinin (adam çocuklarda dış üreme organları ve kıllılık, kız çocuklarda göğüsler ve etek kıllılığı) evrim aşamasıyla ve ek olarak kız çocuklarda ilkâdet'lerle saptanır.
Diş olgunlaşmasıyla kemik olgunlaşması içinde belli bir bağıntı vardır. Kemik olgunlaşmasıyla cinsel olgunlaşma, bilhassa de ilkâdet içinde daha büyük bir bağıntı vardır. Her insan topluluğunda, ana kütle averajına gore çok erken bir olgunlaşmadan çok geç bir olgunlaşmaya kadar bireyler içinde geniş bir olgunlaşma hızı değişimi görülür. Bu farklılığın sebebi bir seviyede genom (genler topluluğu), bir seviyede de çevredir. İnsan toplulukları içinde ortalama farklılıklar da gözlemlenmiş, sadece buna neden olan genetik bir öğenin varlığı açıkça ortaya konulamamıştır.
*Biyol. Spermatogenez ve ovogenezde olgunlaşma evreleri özdeş değildir.
Spermatogenezde olgunlaşma evresi, spermatogonilerin birinci dönem spermatositlere dönüşümünün (çok hafifçe bir dönüşüm) derhal peşinden gelir Diploit olan her spermatosit "I", art arda iki kez bölünerek ilkin iki spermatosit "II", sonrasında dört haploit spermatit verir. Buna meyoz bölünme denir.
Ovogenezde, ovogonin mühim seviyede ve erken büyümesinin sonucu olan ovosit “I" eşeysel olgunluğa kadar durgun kalır ve sonrasında, birbirine denk olmayan iki hücreye bölünür: ikinci dönem ovosit ve birinci kutup yuvarı denen, yozlaşmaya aday ufak bir hücre, ikinci dönem ovosit de kimi zaman döllenmenin etkisiyle bölünerek bir ovotit ile gene yozlaşacak olan ikinci bir ufak kutup yuvarına ayrılır. Spermatit benzer biçimde ovotit de haploit sayıda kromozom ihtiva eder.
*Bot ve Meyve.
*Meyvelerde olgunlaşma. Bir meyve gelişmesinin sonuna ulaşmış olduğu ve kendisini oluşturan bitkiden organik olarak kopup ayrılmış olduğu ya da tohumlarını salıverdiği vakit olgunlaşmış anlama gelir. Etli ve üzümsü meyveler ham iken yeşil, tanence varlıklı ve bazı asitler ihtiva ederler: sitrik asit (limon, portakal), tartrik asit (üzüm), malik asit (elma, üvez). Ham meyvenin plastlarında nişasta bulunur (muz benzer biçimde unlu meyveler.) Olgunlaşma esnasında, sıcağın ve ışığın etkisiyle bu maddeler yavaş yavaş soğurulur; nişasta glukoza dönüşür, klorofil ve tanen tükenir: yalnız organik asitler kalır; hatta o şekilde olur ki, bazı meyveler (portakal ve limon) olgunlaştıkça daha çok asit yüklenir. Başka meyveler (zeytin) etli kısmında yağ biriktirir.
Bazı meyveler suni olarak erken olgunlaştırılabilir. Bunun için ya ağacın kabuğu ve soymuğu çepeçevre kesilir (BESİSUYU), ya bitkiler cam altında yetiştirilir (seralar, vb.) ya da meyveler etilence varlıklı bir atmosfer içinde tutulur. Bazı meyveler (incir, kiraz ve çoğu zaman çekirdekli meyveler) ağaç üstünde olgunlaşmalıdır: ufak çekirdekli meyvelerin bir çok da, tersine tam olgunlaşmadan toplanmak ister.
* Tohumlarda olgunlaşma. Nebat türlerine gore son aşama değişik olabilir: kahve tohumu oluşur oluşmaz çimlenebilir; ötekiler özgür kaldıktan sonrasında haftalarca, hatta aylarca (gürgende bir yıldan birazcık fazla) bir olgunlaşma süreci geçirir. Tohumların olgunlaşması çeşitli yöntemlerle hızlandırılır: kışlama (soğuk,rutubet), kimyasal maddelerle işleme (gibberellin asidi, kükürtlü bileşikler, nitratlar), tohum kabuğunu mekanik, kimyasal ya da mikrobiyolojik etmenlerle etkileme. Çoğu zaman bir hayvanın yuttuğu, sonrasında dışkısıyla dışarı attığı bir tohum daha acele çimlenir, şu sebeple kabuğu enzimlerin etkisiyle zayıflamıştır.
* Cinsel organlarda olgunlaşma. Çiçektozu ya da yumurtacık döllemeye ya da döllenmeye elverişli oldukları, şu demek oluyor ki içlerindeki eşeysel çekirdekler birbirleriyle birleşmeye elverişli duruma geldikleri vakit olgunlaşma tamamlanmış anlama gelir.
*F'sik. Çocuk psikiyatrisinde olgunlaşma bozukluğu, istatistiksel bir kavramdır. Doğuştan gelen organik bozukluklardan, kişiliğin dinamik organizasyon bozukluklarına kadar uzanan iyice belirlenmemiş bir alanı kapsar, Rsikomotor olgunlaşma bozukluğu motor debillik zihinsel olgunlaşma bozukluğu'zihinsel yetersizlik duygusal ve heyecansal olgunlaşma bozukluğu ise duygusal hamlık adını alır.
*Ziraat. Bağcılıkta olgunlaşma, yeşil ve sert olan üzüm tanesinin renk değiştirerek beyaz asmalarda saydamlaşmasıyla, kırmızı ya da siyah asmalarda kırmızılaşmasıyla belli olur Renk değişimiyle beraber üzümün kıvamında da değişim olur: yumuşama ve irileşme.
*Aşırı olgunlaşma. Hasat edilecek bitkisel organlar, bilhassa taneler tam olgunlaşınca toplanmaya ve saklanmaya elverişli duruma gelmiş sayılamazlar. Bu evrede taneler °/o 25-40 su içerebilir, bu da onlann kurutulmadan saklanmasına elvermez. O vakit fazla suyun kendiliğinden uçup gitmesi için aşırı olgunlaşmanın gerçekleşmesi beklenir.
Olgunlaşma enstitüleri, kız enstitüleri ile akşam sanat okullarını bitirenleri uygulamalı eğitim ve öğretim programlarıyla mesleki ve teknolojik bilgilerle donatarak yetiştirmek amacıyla kurulan öğretim kurumlan. Ulusal eğitim bakanlığı Kız teknik öğretim genel müdürlüğü'ne bağlı bu okulların ilki İstanbul'da açıldı (1945). Bunu, Ankara (1958), İzmir (1959), Eskişehir (1960) ve diğeri kentlerde açılanlar izledi. Ticari işler de icra eden ve döner sermayeli bu okullarda başlıca uzmanlık alanları şunlardır: konfeksiyon, biçki- dikiş, çiçek, moda, çamaşır, türk işleri, sırma, renkli nakış, düşlem nakış.
*Antropol. İnsan vücudunun erişkin durumuna doğru evrimi. (Bu terim çoğu zaman, nitel farkları olan özelliklerin ortaya çıkışını ya da betimleyici niteliklere ilişkin ve bilimsel olarak saptanmış aşamalara erişilmiş bulunduğunu belirtmek için kullanılırken, "gelişme" terimi gövde ölçümlerindeki evrimi belirtir.) [Bk.ansikt. böl.]
*Biyol. Adam ya da dişi eşey hücrelerinin, meyoz bölünmeyi ve gamet oluşumunu kapsayan gelişme evresi. (Bk.ans. böl.)
*Bot. ve Meyve. Bitkilerde toplanacak organların gelişimlerini tamamladıkları ve toplanmaya ve kullanılmaya elverişli duruma ulaştıkları yaşam evresi. (Bk.an.böl.)
*Patol. Sınırı olan bir irin odağında (iltihap ya da flegmon) irin oluşma devresi.
*Pedol. Bir toprakta bulunan organik maddenin yavaş yavaş dönüşmesi vakası; bu vaka taze organik maddenin nemlenmesini kapsayan ilk evreden derhal sonrasında görülür ve art arda gelen mevsimsel iklim değişikliklerinin ve mineral ortamın etkisiyle, humus ve başta killer olmak suretiyle ince mineral bölümlerin pekleşmesini ve giderek daha sıkı bir halde birbirine bağlanmasını sağlar. || Profili tam gelişmiş ve çevre koşulları tümüyle dengeye ulaşmış bir toprağın durumu.
*Polim. Doymamış polyesterlerin, çeşitli metal oksitler, bilhassa magnezyum oksit yanında akışmazlıklarının artması.
*Psik. Olgunlaşma bozukluğu, olgunlaşma sürecinde zihinsel, duygusal, heyecansal ya da psikomotor düzensizlik biçiminde ortaya çıkan bozukluk. (Bk. ansikl. böl.)
*Ruhbil. A. Gesell'e gore, çocuğun olgunlaşmasını elde eden fizyolojik, ruhsal ve toplumsal olayların tümü. (Gesell, bu sürecin biri anatomik [sinir sisteminin miyelinleşmesi], öbürü psikofizyolojik [öğrenme yardımıyle büyük işlevsel sistemler oluşması] olmak suretiyle, iki ayrı yanı bulunduğunu ileri sürer)
*Sütç. Peynir yapımında sütün ve tereyağı yapımında kremanın, daha kaliteli ürün verebilmesi için mayalanmaya bırakılarak uygun derecede asitlik ve aroma edinmeleri olgusu. (Burada sözkonusu olan laktik asit mayalanmasıdır ve düşük sıcaklıkta gerçekleşir [12° -16 °C'ta saatlerce kalarak].)
*Ziraat. Meyvelerin, bilhassa üzümün yenebilecek duruma gelmesi. (Bk. ansikl. bçl.) || Aşırı olgunlaşma, zamanında toplanmayan bir bitkide ya da bir ekinde olgunlaşmayı izleyen biyolojik olgu. (Bk. ansikl. böl.)
*Yapış. Bir yapıştırıcının ayırtedici özelliklerinin, vakit içinde ve ısı benzer biçimde kimi etkenlerin etkisiyle yavaş yavaş gelişmesi. (Olgunlaşma, yapışkanın etkin kullanımı için öngörülen kalite düzeyine ulaşmasını sağlar.)
*ANSİKL. Antropol. Fizik olgunlaşmanın çoğunlukla incelenen görünümleri şunlardır:
1. kemik olgunlaşması, 18 aydan başlayarak elin ve bilek kemiğinin, bölgenin sertleşme derecesini gösteren radyografileriyle saptanır;
2. diş olgunlaşması, çıkan dişlerin sayısıyla saptanır (desidua dişleri ortalama 6 ay-2 yaş içinde, kalıcı dişler ortalama 6-13 yaş içinde çıkar);
3. cinsel olgunlaşma, bedenin gözle görülür görünümlerinin (adam çocuklarda dış üreme organları ve kıllılık, kız çocuklarda göğüsler ve etek kıllılığı) evrim aşamasıyla ve ek olarak kız çocuklarda ilkâdet'lerle saptanır.
Diş olgunlaşmasıyla kemik olgunlaşması içinde belli bir bağıntı vardır. Kemik olgunlaşmasıyla cinsel olgunlaşma, bilhassa de ilkâdet içinde daha büyük bir bağıntı vardır. Her insan topluluğunda, ana kütle averajına gore çok erken bir olgunlaşmadan çok geç bir olgunlaşmaya kadar bireyler içinde geniş bir olgunlaşma hızı değişimi görülür. Bu farklılığın sebebi bir seviyede genom (genler topluluğu), bir seviyede de çevredir. İnsan toplulukları içinde ortalama farklılıklar da gözlemlenmiş, sadece buna neden olan genetik bir öğenin varlığı açıkça ortaya konulamamıştır.
*Biyol. Spermatogenez ve ovogenezde olgunlaşma evreleri özdeş değildir.
Spermatogenezde olgunlaşma evresi, spermatogonilerin birinci dönem spermatositlere dönüşümünün (çok hafifçe bir dönüşüm) derhal peşinden gelir Diploit olan her spermatosit "I", art arda iki kez bölünerek ilkin iki spermatosit "II", sonrasında dört haploit spermatit verir. Buna meyoz bölünme denir.
Ovogenezde, ovogonin mühim seviyede ve erken büyümesinin sonucu olan ovosit “I" eşeysel olgunluğa kadar durgun kalır ve sonrasında, birbirine denk olmayan iki hücreye bölünür: ikinci dönem ovosit ve birinci kutup yuvarı denen, yozlaşmaya aday ufak bir hücre, ikinci dönem ovosit de kimi zaman döllenmenin etkisiyle bölünerek bir ovotit ile gene yozlaşacak olan ikinci bir ufak kutup yuvarına ayrılır. Spermatit benzer biçimde ovotit de haploit sayıda kromozom ihtiva eder.
*Bot ve Meyve.
*Meyvelerde olgunlaşma. Bir meyve gelişmesinin sonuna ulaşmış olduğu ve kendisini oluşturan bitkiden organik olarak kopup ayrılmış olduğu ya da tohumlarını salıverdiği vakit olgunlaşmış anlama gelir. Etli ve üzümsü meyveler ham iken yeşil, tanence varlıklı ve bazı asitler ihtiva ederler: sitrik asit (limon, portakal), tartrik asit (üzüm), malik asit (elma, üvez). Ham meyvenin plastlarında nişasta bulunur (muz benzer biçimde unlu meyveler.) Olgunlaşma esnasında, sıcağın ve ışığın etkisiyle bu maddeler yavaş yavaş soğurulur; nişasta glukoza dönüşür, klorofil ve tanen tükenir: yalnız organik asitler kalır; hatta o şekilde olur ki, bazı meyveler (portakal ve limon) olgunlaştıkça daha çok asit yüklenir. Başka meyveler (zeytin) etli kısmında yağ biriktirir.
Bazı meyveler suni olarak erken olgunlaştırılabilir. Bunun için ya ağacın kabuğu ve soymuğu çepeçevre kesilir (BESİSUYU), ya bitkiler cam altında yetiştirilir (seralar, vb.) ya da meyveler etilence varlıklı bir atmosfer içinde tutulur. Bazı meyveler (incir, kiraz ve çoğu zaman çekirdekli meyveler) ağaç üstünde olgunlaşmalıdır: ufak çekirdekli meyvelerin bir çok da, tersine tam olgunlaşmadan toplanmak ister.
* Tohumlarda olgunlaşma. Nebat türlerine gore son aşama değişik olabilir: kahve tohumu oluşur oluşmaz çimlenebilir; ötekiler özgür kaldıktan sonrasında haftalarca, hatta aylarca (gürgende bir yıldan birazcık fazla) bir olgunlaşma süreci geçirir. Tohumların olgunlaşması çeşitli yöntemlerle hızlandırılır: kışlama (soğuk,rutubet), kimyasal maddelerle işleme (gibberellin asidi, kükürtlü bileşikler, nitratlar), tohum kabuğunu mekanik, kimyasal ya da mikrobiyolojik etmenlerle etkileme. Çoğu zaman bir hayvanın yuttuğu, sonrasında dışkısıyla dışarı attığı bir tohum daha acele çimlenir, şu sebeple kabuğu enzimlerin etkisiyle zayıflamıştır.
* Cinsel organlarda olgunlaşma. Çiçektozu ya da yumurtacık döllemeye ya da döllenmeye elverişli oldukları, şu demek oluyor ki içlerindeki eşeysel çekirdekler birbirleriyle birleşmeye elverişli duruma geldikleri vakit olgunlaşma tamamlanmış anlama gelir.
*F'sik. Çocuk psikiyatrisinde olgunlaşma bozukluğu, istatistiksel bir kavramdır. Doğuştan gelen organik bozukluklardan, kişiliğin dinamik organizasyon bozukluklarına kadar uzanan iyice belirlenmemiş bir alanı kapsar, Rsikomotor olgunlaşma bozukluğu motor debillik zihinsel olgunlaşma bozukluğu'zihinsel yetersizlik duygusal ve heyecansal olgunlaşma bozukluğu ise duygusal hamlık adını alır.
*Ziraat. Bağcılıkta olgunlaşma, yeşil ve sert olan üzüm tanesinin renk değiştirerek beyaz asmalarda saydamlaşmasıyla, kırmızı ya da siyah asmalarda kırmızılaşmasıyla belli olur Renk değişimiyle beraber üzümün kıvamında da değişim olur: yumuşama ve irileşme.
*Aşırı olgunlaşma. Hasat edilecek bitkisel organlar, bilhassa taneler tam olgunlaşınca toplanmaya ve saklanmaya elverişli duruma gelmiş sayılamazlar. Bu evrede taneler °/o 25-40 su içerebilir, bu da onlann kurutulmadan saklanmasına elvermez. O vakit fazla suyun kendiliğinden uçup gitmesi için aşırı olgunlaşmanın gerçekleşmesi beklenir.
Olgunlaşma enstitüleri, kız enstitüleri ile akşam sanat okullarını bitirenleri uygulamalı eğitim ve öğretim programlarıyla mesleki ve teknolojik bilgilerle donatarak yetiştirmek amacıyla kurulan öğretim kurumlan. Ulusal eğitim bakanlığı Kız teknik öğretim genel müdürlüğü'ne bağlı bu okulların ilki İstanbul'da açıldı (1945). Bunu, Ankara (1958), İzmir (1959), Eskişehir (1960) ve diğeri kentlerde açılanlar izledi. Ticari işler de icra eden ve döner sermayeli bu okullarda başlıca uzmanlık alanları şunlardır: konfeksiyon, biçki- dikiş, çiçek, moda, çamaşır, türk işleri, sırma, renkli nakış, düşlem nakış.
Kaynak: Büyük Larousse
Refia Övüç Kız Teknik Olgunlaşma Enstitüsü - İstanbul
Art Olgunlaşma Nedir?
YORUMLAR