öykü TDK,Türk Dil Kurumu isim 1 . Ayrıntılarıyla anlatılan vaka. 2 . edebiyat Hikâye: "Çok yazamıyorum fakat öyküler i...
öykü
TDK,Türk Dil Kurumu
1 . Ayrıntılarıyla anlatılan vaka.
2 . edebiyat Hikâye:
"Çok yazamıyorum fakat öyküler içinde yaşıyorum."- N. Meriç.
Birleşik Sözler
- uzun öykü
- yaşam öyküsü
- yaşam öyküsü
Öykü (Öykü) Nedir?
Öykü nedir, öykü örnekleri verir misiniz?
Öykü ve öykü arasındaki fark nedir?
ÖYKü a.
1. Gerçek ya da düşsel vakaları, yazılı ya da sözlü halde geliştirip anlatma; hikâye: Gençler için serüven öyküleri yazmak. (Bk. ansikl. böl. Ed.)
2. Çoğu zaman üzücü, karmaşık vakalar, olgular dizisi; hikâye: Bu heykelin uzun bir öyküsü var.
*Ed, Kısa öykü ya da ufak öykü, uzunluğu birkaç sayfaya kadar olan öykü. Öykü terimi genel anlamda bu anlamı kapsar. || Uzun öykü, uzunluğu bakımından kimi vakit romana yaklaşan öykü.
*Tiyat. Trajik bir yapıtın anlatısal arka planı. (Dramaturgide öyküyü tekrardan kurma emek vermesi, kronolojiden bağımsız olarak vaka örgüsünü bir sergileme girişimidir. Sadece öyküyü, almış olduğu biçimlerden ayırmak da fazlaca güçtür.) || Aristoteles'e nazaran, "gerçekleşmiş eylemlerin bileşimi". (Bu durumda yapıtın yapısı da öykü alanına girer.)
*ANSİKL. Ed. Dış gerçeğin iki ayrı işleniş biçimi olan iki anlatı düzenini tanımlamak için edebiyat eleştirisi, öyküyü romana karşı bir tür olarak ele alır. Öykü temelde geçmişe yöneliktir: aktarılan vaka gerçekleşmiştir ve ifade esnasında olayların iç dinamiği üstünde durulmaz. Öykü malum bir vakası işlerken, edinilmiş bir bilgiyi ele almış olduğu seviyede, kavramsal bir kalite taşır; kısalıklarıyla vakası ve olayın görünen ya da gerçek belirsizliğini incelemeyi bir yana bırakan dizisel ve müdafa özellikli masalla özdeşleşir. Bunun için bilhassa muhteşem halk masallarında meydana gelen öykü tiplemesinde, olayın gerçek anlamıyla betimlenmesi bir yana bırakılır, bu da olayın daima kişilerden daha mühim görüldüğüne tanıklık eder. Öykü, oluşan zamanı bilmezlikten gelir, değişkenliği de, dramatikliği yasaklamayan vaka düzenlemesine dayanır. Değişkenlik ve dramatiklik tam anlamıyla yargısal bir fiil olan sınamaya bağlanmıştır Romansa tersine, vakası gerçekleşmiş biçimiyle ele alır. Bu yaklaşım, tarihte bitmişi değil, oluşumu göz önünde tutan tarihsel kurguyu engellemez.
Öykü, ifade esnasında ehemmiyet kazanan yer ve vakit verilerinin en alt düzeyde ayrıştırmasıdır Edebiyat etkinliklerinin dağılımında, olayın sınamayı ve serüveni yaratması ölçüsünde öykü tarihsel olarak romana öncülük eder. Uygar edebiyat kuramında, öykünün roman ya da roman dışı tüm ifade yollarının organik biçimini sunmuş olduğu düşüncesi benimsenmiştir. Simgesel zamansallık içeren dış gerçeğe dönük bir metin olarak tanımlanan öykü, biçimsel bir indirgemeye uğrayabilir. Bu indirgeme, temel anlamsal bütünün yapısal verilerle ele alınmasıdır. Lövi-Strauss'un mitolojik çözümleme neticelerinden ve Vladimir Propp'un rus halk masallarındaki dizge incelenmelerinden lanan öykü çözümlemeleri, birbirine yakın, fakat değişik iki niteliğin bağlaşımından doğan çekirdek bir öykünün varlığını ortaya koyar: bağlaşım, bir bağdaştırma ve dönüşüm işlemi çerçevesinde anlatımın konusunu oluşturur. Bağdaştırmanın yapısının ve işleminin belirleyici ayrıntıları ne olursa olsun, edebiyat kuramında, bir fiil mantığı egemendir, bu fiil hem öykünün ilk biçimindeki yargısallığı, hem de romanın titiz yaklaşımını bir arada tutmaya yarar. Bu durum, seçmeli, fakat kurucu organik mantığa bağımlı önermelerin birbirine eklenmesi ve sözkonusu mantığın karıştırılmasıyla nitelenir.
Öykü türünün türk edebiyatındaki gelişme aşamalarını destansı yapıtlar (Dede Korkut kitabı), kahramanlık (Köroğlu) ya da aşk (Kerem ile Aslı) serüvenleri oluşturur. Sadece bunlar saz eşliğinde söylenen manzum bölümleri kadar masalsı içerikleriyle de öyküden farklıdır. Gündelik yaşamı, gerçekleri yer yer yansıtan bazı meddah hikâyelerinin öyküye yer yer yaklaştığı söylenebilir. Öte taraftan Tanzimat' tan sonrasında piyasaya çıkan ilk öykü örnekleri üstünde (Ahmat Mithat, Letaifi rivayat [1870-1871]) meddah anlatımının tesiri vardır. Fransız edebiyatı yolunda ilk gerçekçi ufak öyküler Samipaşazade Sezai' nindir (Ufak şeyler [1892]). Yapıtlarının önsözlerinde türün özellikleri üstünde duran ve olanaklarını araştıran natüralist Nabizade Nazım'ın ürünlerinden bir çok uzun öykü niteliğindedir (Kara Bibik [1890 -İ891]). Öykünün yerleşme ve gelişmesinde Halit Ziya Uşaklıgil'in (Solgun demet [1901]) mühim katkısı oldu. Ömer Seyfettin vakaya ağırlık veren, Refik Halit Karay ilk kez Anadolu gerçeklerini yansıtan, Memduh Şevket Esendal yaşamdan gösterişsiz kesitler veren öyküleriyle tanındılar. Gerçekçi, toplumcu Sabahattin Ali, ufak insanlara yönelik derin insan sevgisini şiirli bir cJİI!e sergileyen Sait Faik Abasıyanık daha sonraki değişik eğilimlere temel oluşturdular. Gerçekleri yalın bir anlatımla işleyen öykücüler (Samim Kocagöz, Orhan Kemal, Bekir Yıldız) yanında ayrıntılara yönelen (Füruzan, Tomris Uyar), bilinçaltını araştırırken şekil araştırmalarına girişen (Bilge Karasu, Nedim Gürsel) yazarlar da vardır.
1. Gerçek ya da düşsel vakaları, yazılı ya da sözlü halde geliştirip anlatma; hikâye: Gençler için serüven öyküleri yazmak. (Bk. ansikl. böl. Ed.)
2. Çoğu zaman üzücü, karmaşık vakalar, olgular dizisi; hikâye: Bu heykelin uzun bir öyküsü var.
*Ed, Kısa öykü ya da ufak öykü, uzunluğu birkaç sayfaya kadar olan öykü. Öykü terimi genel anlamda bu anlamı kapsar. || Uzun öykü, uzunluğu bakımından kimi vakit romana yaklaşan öykü.
*Tiyat. Trajik bir yapıtın anlatısal arka planı. (Dramaturgide öyküyü tekrardan kurma emek vermesi, kronolojiden bağımsız olarak vaka örgüsünü bir sergileme girişimidir. Sadece öyküyü, almış olduğu biçimlerden ayırmak da fazlaca güçtür.) || Aristoteles'e nazaran, "gerçekleşmiş eylemlerin bileşimi". (Bu durumda yapıtın yapısı da öykü alanına girer.)
*ANSİKL. Ed. Dış gerçeğin iki ayrı işleniş biçimi olan iki anlatı düzenini tanımlamak için edebiyat eleştirisi, öyküyü romana karşı bir tür olarak ele alır. Öykü temelde geçmişe yöneliktir: aktarılan vaka gerçekleşmiştir ve ifade esnasında olayların iç dinamiği üstünde durulmaz. Öykü malum bir vakası işlerken, edinilmiş bir bilgiyi ele almış olduğu seviyede, kavramsal bir kalite taşır; kısalıklarıyla vakası ve olayın görünen ya da gerçek belirsizliğini incelemeyi bir yana bırakan dizisel ve müdafa özellikli masalla özdeşleşir. Bunun için bilhassa muhteşem halk masallarında meydana gelen öykü tiplemesinde, olayın gerçek anlamıyla betimlenmesi bir yana bırakılır, bu da olayın daima kişilerden daha mühim görüldüğüne tanıklık eder. Öykü, oluşan zamanı bilmezlikten gelir, değişkenliği de, dramatikliği yasaklamayan vaka düzenlemesine dayanır. Değişkenlik ve dramatiklik tam anlamıyla yargısal bir fiil olan sınamaya bağlanmıştır Romansa tersine, vakası gerçekleşmiş biçimiyle ele alır. Bu yaklaşım, tarihte bitmişi değil, oluşumu göz önünde tutan tarihsel kurguyu engellemez.
Öykü, ifade esnasında ehemmiyet kazanan yer ve vakit verilerinin en alt düzeyde ayrıştırmasıdır Edebiyat etkinliklerinin dağılımında, olayın sınamayı ve serüveni yaratması ölçüsünde öykü tarihsel olarak romana öncülük eder. Uygar edebiyat kuramında, öykünün roman ya da roman dışı tüm ifade yollarının organik biçimini sunmuş olduğu düşüncesi benimsenmiştir. Simgesel zamansallık içeren dış gerçeğe dönük bir metin olarak tanımlanan öykü, biçimsel bir indirgemeye uğrayabilir. Bu indirgeme, temel anlamsal bütünün yapısal verilerle ele alınmasıdır. Lövi-Strauss'un mitolojik çözümleme neticelerinden ve Vladimir Propp'un rus halk masallarındaki dizge incelenmelerinden lanan öykü çözümlemeleri, birbirine yakın, fakat değişik iki niteliğin bağlaşımından doğan çekirdek bir öykünün varlığını ortaya koyar: bağlaşım, bir bağdaştırma ve dönüşüm işlemi çerçevesinde anlatımın konusunu oluşturur. Bağdaştırmanın yapısının ve işleminin belirleyici ayrıntıları ne olursa olsun, edebiyat kuramında, bir fiil mantığı egemendir, bu fiil hem öykünün ilk biçimindeki yargısallığı, hem de romanın titiz yaklaşımını bir arada tutmaya yarar. Bu durum, seçmeli, fakat kurucu organik mantığa bağımlı önermelerin birbirine eklenmesi ve sözkonusu mantığın karıştırılmasıyla nitelenir.
Öykü türünün türk edebiyatındaki gelişme aşamalarını destansı yapıtlar (Dede Korkut kitabı), kahramanlık (Köroğlu) ya da aşk (Kerem ile Aslı) serüvenleri oluşturur. Sadece bunlar saz eşliğinde söylenen manzum bölümleri kadar masalsı içerikleriyle de öyküden farklıdır. Gündelik yaşamı, gerçekleri yer yer yansıtan bazı meddah hikâyelerinin öyküye yer yer yaklaştığı söylenebilir. Öte taraftan Tanzimat' tan sonrasında piyasaya çıkan ilk öykü örnekleri üstünde (Ahmat Mithat, Letaifi rivayat [1870-1871]) meddah anlatımının tesiri vardır. Fransız edebiyatı yolunda ilk gerçekçi ufak öyküler Samipaşazade Sezai' nindir (Ufak şeyler [1892]). Yapıtlarının önsözlerinde türün özellikleri üstünde duran ve olanaklarını araştıran natüralist Nabizade Nazım'ın ürünlerinden bir çok uzun öykü niteliğindedir (Kara Bibik [1890 -İ891]). Öykünün yerleşme ve gelişmesinde Halit Ziya Uşaklıgil'in (Solgun demet [1901]) mühim katkısı oldu. Ömer Seyfettin vakaya ağırlık veren, Refik Halit Karay ilk kez Anadolu gerçeklerini yansıtan, Memduh Şevket Esendal yaşamdan gösterişsiz kesitler veren öyküleriyle tanındılar. Gerçekçi, toplumcu Sabahattin Ali, ufak insanlara yönelik derin insan sevgisini şiirli bir cJİI!e sergileyen Sait Faik Abasıyanık daha sonraki değişik eğilimlere temel oluşturdular. Gerçekleri yalın bir anlatımla işleyen öykücüler (Samim Kocagöz, Orhan Kemal, Bekir Yıldız) yanında ayrıntılara yönelen (Füruzan, Tomris Uyar), bilinçaltını araştırırken şekil araştırmalarına girişen (Bilge Karasu, Nedim Gürsel) yazarlar da vardır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR