Özne Nedir?

ÖZNE Gösterim: 38 Boyut: 16.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> a. Dilbil. 1. Cümlede, ad ya da eşdeğerli...

ÖZNE

Gösterim: 38
Boyut: 16.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>

a. Dilbil.

1. Cümlede, ad ya da eşdeğerli kategorilere (adıl, fiilin ad biçimi mastar) ilişkin mecburi bir terimin yerine getirmiş olduğu ve fiilin şahıs ve sayı kategorilerini belirleyen işlev. (Bk. ansikl. böl.)

2. Bu işlevi yerine getiren sözcük. (Türkçede öznesi şahıs adılı olan cümlelerde, hususi vurgu haricinde, özne cümlede yer almaz; yüklemin sonuna getirilen şahıs eki özneyi belirtir)

3. Özne gösterme durumu, kimi bükülgen dillerde (tibetçe, bask dili, kafkas dilleri) oluşa etken şekilde katılan öğeyi göstermek için kullanılan durum. (Bk. ansikl. böl.) ll Özne öbeği, özne ve ona bağlı sözcüklerden oluşan grup.


—Fels. Bilince benzer her türlü düşünceyi temellendirdiği varsayılan ve karşısında gerek fikir içinde ne olduğunun, gerek dış dünyanın birer nesne oluşturdukları bireysel ve gerçek varlık. ll Hegel'de, tösün ilk değişmezliğinden sıyrılmasını ve özgürlük biçimine kavuşmasını belirten terim.


—Mant. Geleneksel mantıkta, bir yüklemin ya da bir özniteliğin bağlandığı şey.


—Psikan. Simgesel yasaya bağımlı olması ve kendi gerçekliğini kurabilmek için söze başvurmak zorunda kalması bakımından insanoğlu. (Bk. ansikl. böl.)


—Ruhbil. Kendinin sebebi olarak fert.


—ANSİKL. Dilbil. “Özne†terimi, dilbilim metinlerinde, özne kavramlarının işlemsel bir kıymet taşımış olduğu bağlamlarda (mantıksal, sözdizimsel, öğretimsel) tam yerini kabul eden değişik anlamlarda kullanılır.


Antikçağ'dan Port-Royal geleneğindeki mantıksal dilbilgilerinde özne iki soyut oluşturucudan biridir. Diğeri oluşturucu, önermenin oluşumu için lüzumlu yüklemdir. Cümle ya da sözce benzer biçimde özgül çerçevelerde ele alınan özne terimi, uygar dilbilimde, değişik kavramlar ihtiva eder. Mesela, üretici dilbilgisinde, derin yapı düzeyinde, özne ya da mantıksal özne terimi “ad dizimiâ€ni belirtir. “Fiil dizimi" ile bağıntılı cümlenin ad dizimi soyut bir tiplemesini oluşturur. Yüzeysel gerçekleşme bazı dönüşümlerde (edilgenleştirme, vb.) bunu yansılamayabilir. Öte taraftan, sözcelerine açısından bir sözcede, başlangıçtaki sözcüğün edimsel gücü “psikolojik" denilen öznenin yüklemle ve söylemin konumu ile bağıntısı içindeki davranışının çözümlenmesine yönelir.

• Özne gösterme durumunun bulunmuş olduğu dillerde bu durum, geçişli fiillerde oluşa etken şekilde katılan öğeyi belirtmeye yarar, oysa geçişli fiillerdeki oluşum edilgen öğesi ve geçişsiz fiillerdeki etken unsur ya da edilgen fiillerdeki özne yalın durumdadır ya da duruma ilişkin bir belirtim yoktur. Eylem yükleminde biri etken, diğeri edilgen iki unsur bulunabiliyorsa özne gösterme durumu bu tarz şeyleri birbirinden ayırt etmeye yarar; eylem yükleminin tek öğesi olursa bu unsur, etken olsa bile, özne gösterme durumu emaresi taşımaz, bu sebeple bu emare burada lüzumlu değildir.

—Psikan. Özne daima bilinçdışının öznesidir, doğrusu hiçbir süre kendinin bilincinde değildir; hiçbir durumda ben ile, doğrusu kendini sandığı kişiyle özdeş değildir. Daha çok Freud'un o'suna benzetilebilir. Bundan dolayı özne kapatılmıştır, doğrusu bulunduğunu sandığı şeyle özdeş değildir; ortaya çıkamaz, bu sebeple çekirdeğini oluşturduğu bir bastırım altındadır. Ek olarak, olduğu yeri hiçbir süre bilmez. Dolayısıyla bölünmüştür, doğrusu kendisiyle özdeş değildir. Gene de durağan(durgun) bir noktası vardır: Oidipus komplelşinde bu nokta diğeri'ne duyulan istektir. Özne isteyendir, bu sebeple ana (Diğeri) istemiştir.


Fantazmâda özne, fantazmanın nesnesi, ötekinin isteğinin sebebi olarak tasarımlanır. Bu da öznenin, simgesel yasada alacağı yeri bulması için fantazmayı ve sonrasında sözü kullanmasına olanak verir.

Kaynak: Büyük Larousse

• 
  Özne, yüklem ve tümleç nedir, ne anlamına gelir?


• 
  Felsefede Özne Terimi

Özne :

Yüklemin bildirdiği işi, hareketi meydana getiren ya da bir oluş içinde bulunan varlığa özne denir.
Cümlede Özneyi Bulma Kuralı: Cümledeki yükleme insanoğlu için kim, öteki varlıklar için ne soruları sorulduğunda çözüm veren kelime ya da kelime grubu öznedir.

Arkadaşın koştu. (Kim koştu? arkadaşın )

Özne Çeşitleri:
a. Gerçek Özne: Cümlede özne açık şekilde belli oluyorsa gerçek öznedir.

Dünya dönüyor (Kim dönüyor? dünya)
b. Gizli saklı Özne: Bazı cümlelerde özne belirtilmez. Bu şekilde durumlarda özneyi yüklemin sonundaki eke bakarak buluruz

Eşyaları alanlar yerine bıraktılar (Bırakanlar kim? Onlar)
c. Sözde Özne: Aslında özne olmadığı halde, özne benzer biçimde görünen kelimelerdir.

İnsanlar vapura doluştu. (Kim doluştu? insanoğlu - sözde özne)

DEVAMI