Ozonosfer (Ozon Tabakası) : Astratosferin üst kısmında bulunan tabakadır. Ozon Tabakası Güneş'ten gelen morötesi (ultraviyole) benzer b...
Ozonosfer (Ozon Tabakası) : Astratosferin üst kısmında bulunan tabakadır. Ozon Tabakası Güneş'ten gelen morötesi (ultraviyole) benzer biçimde zararı dokunan ışınları meblağ. Bu yaşamsal açıdan çok önemlidir. Çünkü morötesi ışınlar ölümcüldür.
Ozonosfer: içinde bulundurduğu ozon gazından dolayı bu adı almıştır. Güneş’ten gelen ve diri yaşamı için zararı dokunan olan ışınları (Ultraviyole ışınları benzer biçimde) meblağ. Bundan dolayı canlıların koruyucu katıdır. Dünya’nın çok fazla ısınıp, ısısının düşmesini önler. Ozon Tabakasının Görevi
Ozon, havadaki konsantrasyonu az olangazlardan birisi olmasına karşın varlığı dünyaiçin çok önemlidir. Çünkü stratosferdeki ozontabakası uzaydan gelen bir çok zararı dokunan ışınlarakarşı bir kalkan görevi görmektedir.Ozon, dalga boyu 2400 Angström'den minik ışınlarla reaksiyona girer ve bu ışınların tabakanın altına geçmesini engeller. Dalga boyu2800 Angström'den minik mor ötesi ışınların diri organizmalar üstünde tahribat yapmış olduğu bilinmektedir. Stratosferdeki ozon tabakası 2400Angström ve daha minik ışınları soğurarak, uzaydan gelen, organizmalara zararı dokunan ışınların büyük bir kısmını dünyamıza geçirmez. Ozon tabakasının, dünyanın genel iklimi üstünde de tesirleri vardır. Mor ötesi ışınlarının soğurulması sıcaklığı düşürmekte ve ısı dengesinin düzenlenmesine destek olmaktadır.Ozon Tabakasının Önemi ve Yeryüzündeki Yaşama Tesiri
Ozon tükenmesinin bir sonucu olarak dünyaya erişen ek UV-B ışınım, en rahat tek hücreli bitkilerden böceklere, balıklara, kuşlara ve memeli hayvanlara kadar insanoğlu da dahil tüm canlılar üstünde zararı dokunan etkilere haiz olabilir. İnsanlar Üstündeki Tesirleri
Ultraviyole (UV) radyasyonun ten kanseri de dahil pekçok insan sağlığı problemleriyle bağıntılı olduğu bilinmektedir. Ten kanserinin ana sebebi oldukça fazla güneş ışığıdır. Güneş yanığı bir sıhhat emaresi olmadığı benzer biçimde 18 yaşından önceki birden fazla ağırbaşlı güneş yanığı daha sonraki yaşam sürecinde ten kanserinin gelişme şanşını mühim seviyede arttırır. Açık tende, açık renk saçlı kişiler ten kanserine yakalanmakta en yüksek riske haiz olmalarına karşın; tüm ten tipleri için risk, daha çok UV-B radyasyona maruz kalmakla artar.
Güneşin yakıcı ışınları gözlere de zarar verebilir. Deliller uzun soluklu güneş ışınlarına maruz kalmanın görmeyi azaltan ve devamlı körlüğün başlıca sebebi olan, gözbebeklerini örten kataraktı başlattığını göstermektedir. Ozon tabakasındaki %10'luk devamlı azalma sonucunda küresel olarak her yıl ortalama iki milyon yeni katarakt vakasının ortaya çıkacağı tahmin edilmektedir. Izdırap veren, fakat çoğu zaman tedrici görüş kaybı olan kar körlüğüne de UV ışınları niçin olmaktadır.
Artan UV-B'ye maruz kalmak insanların bağışıklık sistemini zayıflatır ve bu da vücutlarımızı enfeksiyon hastalıklarına karşı daha duyarlı hale getirmektedir. Bitkiler Üstündeki Tesirleri
Çok fazla UV-B, nerede ise tüm yeşil bitkilerin gelişme süreçlerine engel olur. Küresel ozon kayıplarının nebat türlerindeki zayiatları başlatabileceği endişesi vardır ve bunun sonucu küresel yiyecek stoklarının azalması olacaktır.
Buğday, pirinç, mısır ve soya fasulyesi benzer biçimde yeryüzündeki temel besin ürünlerinden pek çok da dahil olmak suretiyle pekçok tarımsal ürün güneşin yakıcı ışınlarına karşı duyarlıdırlar. Deneyler yiyecek üretiminin, dünyaya ulaşan UV-B radyasyondaki her %1'lik artışla %1 oranında azalabileceğini göstermektedir.
Nitrojen kullanan bitkilerin gelişimleri, artan UV-B ışınım tarafınca bozulur. Çok pahalı aşılama sistemleri,metotları bir takım kayıpları telafi etmeye yardım ederken, toprağın verimliliği ağırbaşlı olarak azalır.
Nebat türlerindeki herhangi mühim bir yitik, başka türler ve ekosistemler üstünde bir etkiye haiz olacaktır. Bitkiler başlıca oksijen üreticisidirler ve karbondioksid için başlıca depo yeridirler. Onlar hem toprak erozyonunu ve hem de su kaybını önlerler.
Ormancılık kendi alanında da artan UV-B radyasyonun bilhassa fidelerden nebat yetiştirmeyi negatif yönde etkilediğini meydana getirilen araştırmaların neticeleri göstermiştir. Su Kaynakları ve Su Yaşamı Üstündeki Tesirleri
Okyanus yüzeyi civarlarındaki yaşam UV zararlarına karşı çok hassastır. Artan UV-B radyasyonun; gıda zincirinde balinalar ve insanoğlu da dahil büyük balıklar, kuşlar ve memeliler tarafınca tüketilen minik balıklar için temel yiyecek maddesi olan planktonların gelişme oranlarına engel olduğu ve fotosentezi zayıflattığı görüldü. Bilhassa deniz kestanelerinin hassas türlerinde DNA'da öldürücü zararlar ortaya çıktı.
Genç omurgalı balıklar, karides larvası ve yengeç (pavurya) larvası da dahil deniz hayvanları türleri gelişme devrelerinde artan UV-B ışınım tarafınca tehdit altındadırlar.
İnsanların tüketimine sunulan yeryüzündeki hayvan proteininin %30'undan fazlası denizlerden gelir. Ozon tükenmesinden dolayı denizlerdeki yiyecek zincirinin yitik kısımları hepimizi etkileyecektir. Hayvanlar Üstündeki Tesirleri
Büyük bölümü hayvan türleri UV-B'ye karşı kalınca derileri ve ten pigmentasyonu sebebiyle insanlara nazaran daha fazla korunmaya haiz olmalarına karşın bazıları artan UV-B'den etkilenebilirler. UV-B evcil hayvanlarda insanlarda görülenlere benzer kanserlere niçin olur. Gözler ve vücudun UV'ye maruz kalan pigmentsiz kısımları daha fazla risk altındadırlar. Ten tümörleri; inekler, keçiler, koyunlar, kediler ve köpeklerde ve göz tümörleri; atlarda, koyunlarda, domuzlarda ve sığırlarda gözlenmektedir.Endüstriyel Materyaller Üstündeki Tesirleri
UV ışınlara maruz kalmak başta plastik olmak suretiyle belli başlı endüstriyel materyallere zarar verebilir. UV'deki en küçük bir artma bu materyallerin dayanıklılığını azaltır ve kullanım ömürlerini kısaltır. Plastik; stadyum koltukları, halatlar, evlerin cepheleri ve seraların üstündeki saydam örtü de dahil pekçok değişik gaye için dış bütün ülkelerde kullanılmaktadır. Bu tür şeyler üstündeki UV zararları rahatlıkla görülebilir. Mesela; dış yüzeylerdeki plastik rahatlıkla kırılabilir, sararır ve zaman içinde çatlaklar oluşur. Hava Kirliliğinin Artması
Uv ışınların yüksek miktarları; havada bulunan kirleticiler arasındaki kimyasal reaksiyonları hızlandırarak kentsel hava kirliliğinde bir artışa niçin olabilir. Pek çok kırsal alan, aşağı düzey rüzgarlarıyla şehirler ve endüstriyel alanlardan taşınan kirleticilerden minimum metropoller kadar etkilenebilmektedirler. Kentsel duman ve yer seviyesindeki ozon, kaynaktan uzak mesafelerdeki ormanlara ve tarlalara da zarar verebilir. Artan hava kirliliği bilhassa astım hastaları ve yaşlılara ağırbaşlı zararlar verebilir. Ozon Tükenmesinin Atmosfer Üstündeki Tesirleri
Kloroflorokarbonlar dahil endüstriyel halokarbonların kullanımı atmosfer üstünde uzun erişimli bir tesire haiz olacaktır.
Ozon tükenmesi yukarı atmosferde şu demek oluyor ki stratosferde soğumaya niçin olur. Bunun yanısıra atmosferdeki karbondioksid ve sera gazları, dünyanın ısısını aşağı atmosferde tutarak stratosferdeki soğumaya dolaylı olarak katkıda bulunabilir ve Arktik ozon deliğinin oluşumunu hızlandırabilir.
Ozon kaybı, UV ışınım seviyesindeki artışın tehdidi alt kısmındaki fitoplankton olarak malum mikroskopik okyanus canlılarının yaşamlarının kaybıyla, küresel iklimi dolaylı yoldan etkileyebilir. Bu yaratıklar insanoğlu tarafınca atmosfere salıverilen karbondioksidin (CO²) ortalama %80'i için depo vazifesi görürler. Bunların yok olması karbondioksidin atmosferik konsantrasyonunu, sera tesirini arttırarak ve küresel iklimi etkileyerek, yükseltir.
Bununla birlikte, fitoplanktonlar okyanuslar üstündeki bulutların oluşumunda mühim bir kimyasal madde olan dimetilsülfoksid'i üretirler. Fitoplanktonlardaki bir azalma bulut modellerini ve küresel iklimi etkileyebilir.
Aşşağı atmosfere erişen UV ışınım miktarındaki artış, ısıyı dünya yüzeyi civarlarında tutan ve sera gazları olarak adlandırılan gazlara yol açan kimyasal reaksiyonlara etki edebilir. Ozon Tabakasının Dünya Çevresindeki Dağılımı
Ozon tabakası dünya çevresinde eşit olarak dağılmamıştır. Dünya yüzeyi üstünde herhangi bir yerdeki ozon miktarı; tabii olarak enlemle, mevsimlerle ve günden güne değişiklik gösterir.
Genel anlamda düzgüsel şartlar altında ozon tabakası kutuplar üstünde en kalınca ve ekvator çevresinde en incedir. Güneş radyasyonu daha dolaysız ve buna bağlı olarak da daha şiddetli olduğundan stratosferik ozon ekvator üstünde yüksek miktarlarda üretilir. Buna karşılık stratosferik rüzgarlar ve değişik stratosferik basınçlar, ozonun ekvatordan kutuplara doğru hareket etmesine niçin olurlar.
Ozondaki mevsimsel değişikliklerin, hava kütlelerinin geniş ölçekli hareketleriyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Çok aşağı enlemlerde (ekvatora yakın) yukarı atmosferden stratosfere yavaş-yükselici genel bir hava akımının varlığına inanılır. Bu hava hacmi, Arktik bölgelerde kış ayları süresince traposfere döner. Kışın yüksek enlemlerde havanın inmesi, bu mevsim süresince 15-40 km yükseklerde havanın çok soğuk ve yoğun bundan ötürü da çok ağır olması gerçeğine dayanmaktadır.
Belli başlı bir bölge üstündeki günlük değişimler, yukarı atmosferdeki hava koşullarıyla yakından ilgilidir. Dünya yüzeyi üstündeki günlük ısı değişiklikleriyle tazyik ve stratosferin yüksekliği içinde yakın bağıntılar vardır. Buna bağlı olarak da belli başlı bir bölge üstündeki ozon miktarı bu faktörlerdeki değişmelerle farklılıklar gösterir. Antisiklonlar (yüksek tazyik alanları) içinde indirgenmiş ozon kalınlığı normalin altında, buna karşılık depresyonda ve özellikle alçak tazyik merkezinin batısında normalin üzerindedir. Ozon Kirliliği ve Ozon Ölçümü
Bilinmiş olduğu benzer biçimde atmosferde az oranda bulunan ozon gazı; yeryüzündeki tüm diri varlıkları güneşin öldürücü ultraviole ışınlarına karşı korumuş olan bir kalkan görevi görmektedir. Çünkü bu gaz güneşten gelen ışınların büyük kısmını yansıtan bir gazdır. Eğer ozon tabakası olmasaydı, güneşin UV-b (yeşil) radyasyonu yeryüzüne ulaşarak canlılar üstünde genetik zararlara yol açardı. Bununla birlikte insanoğlu, güneş yanığı ve ten kanseri benzer biçimde sorunlardan kaçamazlardı...
Atmosferdeki ozon gazı için çok duyarlı bir denge sözkonusudur. Bu gaz atmosferin üst katmanlarında bir katman oluşturur ve bu gaz tabakası güneşten gelen öldürücü ışınları filtre eder. Böylelikle yeryüzüne ulaşabilen ışın miktarı diri varlıklar için yararlı bir şekle dönüşür. Ama bu gaz tabakasının incelmesi ya da delinmesi sözkonusu olduğunda kendisinden beklenen işlevleri yerine getiremez ve güneş ışınları canlılar için gerçek bir çekince haline dönüşür...
Bunun yanısıra, güneş ışığında fotokimyasal tepkimeye giren egzos gazları, kirli havadan oluşan duman bulutlarında ozon ve nitrojen dioksit oluşturmaktadır. Böylelikle atmosferin yeryüzüne yakın alt kısımlarında da bir Ozon Kirliliği meydana gelmektedir...
Son yıllarda dünyamızdaki en mühim çevre sorunlarının başlangıcında yukarıda sözünü ettiğimiz benzer biçimde "Ozon kirliliği" ile "Ozon tabakasındaki incelmeler ve delinmeler" gelmektedir...
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafınca meydana getirilen gözlemler sonucu, Türkiye üstündeki ozon tabakasında incelme olmadığı belirlendi. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü'nün ''Türkiye'de ozon gözlemleri'' başlıklı emek vermesi etrafında 1994 yılından bu yana Türkiye üstündeki ozon tabakasıyla ilgili 176 gözlem gerçekleştirildi. Gözlemlerde Türkiye için hesaplanan aylık averaj en yüksek kıymet 388.49 DU (Dobson Birimi-ozon ölçüm birimi), en az ise 243.09 DU olarak ölçüldü. Averaj kıymet de 312.66 DU olarak tespit edildi. Gözlemlerde, Türkiye'nin üstündeki ozon tabakasında belirgin bir incelme (azalma, artma ya da sıçrama) kaydedilmedi. Dünya Meteoroloji Teşkilatı'nca orta enlemler için meydana getirilen değerlendirmeler sonucu Türkiye için toplam ozon kalınlığı 300-320 DU düzgüsel kıymet olarak kabul ediyor. Ozon nasıl ölçülüyor?
Türkiye'de ozon kalınlığı ozonsonde yöntemi ile ölçüyor. Havadan daha hafifçe olan hidrojen gazı ile doldurulmuş bir balona bağlanan ozonsendo aleti atmosferin 30-35 kilometre uzaklığında ısı, rutubet, tazyik, ozona ilişkin veriler elde ediyor. Her ülke ozon kalınlığındaki azalış, kalınlaşma ya da sapmayı uzun seneler averajlarını dikkate alıp değerlendiriyor. Ozon tabakasındaki incelme ise en fazla kutuplarda görülüyor. Ekvator kuşağı üstündeki ozon, kutuplara gittikçe yoğunlaşırken, soğuk hava ve güneş radyasyonu ile beraber reaksiyona geçiyor. Bu vaziyet da ozon tabakasında incelmeye niçin oluyor. Dünya ozon averajı ortalama 300 DU olarak kabul edilirken, coğrafik konuma bağlı olarak 230-500 DU içinde değişiyor. Ozon tabakasındaki azalma, daha çok UV-b (yeşil) radyasyonunun yeryüzüne ulaşarak canlılar üstünde genetik zararlara yol açarken, insanlarda güneş yanığı ve ten kanseri benzer biçimde sorunlara niçin oluyor.
YORUMLAR