Pantokrator Pantokrator , Grekçe pan (her şey) ve afrokrator (hükmeden) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. "Her şeye ...
Pantokrator
Pantokrator, Grekçe pan (her şey) ve afrokrator (hükmeden) kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. "Her şeye gücü yeten, evrenin hâkimi" gibi anlamalara gelmektedir.
Pantokrator İsa Betimlemeleri
Betimlemelerde Hz. İsa'nın insan doğası ön planda olmakla birlikte, boynunun abartılı figüre edilmesiyle onun İnsanüstü doğasına dikkat çekilmek istenmektedir. Pantokrator betimlemelerinde mekân, göksel evrendir.
Hezekiel kitabı 1. bölümde anlatılan görünüm, tasvirlere lık etmektedir. Betimlemelerde, Hz.İsa'nın gökkuşağı içinde yer alması ve çevresinde kerubimlerin olmasıyla, evrenin hâkimi imajı güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Dört İncil yazarı; Matta, Markos, Luka ve Yuhanna, Pantokrator İsa tasvirlerinde tamamlayıcı unsur olarak figüre edilmektedir. Yazarların sembolleri, kaynağını Hezekiel görümlerinden almaktadır. Buna göre; Melek: Matta, Boğa: Luka, Aslan: Markus, Kartal: Yuhanna biçiminde sembolize edilmektedir.
Kilise süslemelerinde iki tür Pantokrator betimlemelerine rastlıyoruz:
1) Portre olarak betimleme
Bu tür betimlemelerde Hz. İsa yarım boy halinde cepheden tasvir edilmektedir. Sağ eliyle takdis işareti yapmaktadır. Kutsama işaretinde parmakların durumu üçlü birlikte tek Tanrı'yı (Teslis/Hagia Trias/Trinity) ve Mesih İsa'nın çift tabiatını (Tanrı ve İnsan) sembolize etmektedir. Takdis'in nedeni, Hz. İsa'nın İncil'de belirtildiği gibi “Melkisedek düzeni uyarınca, sonsuzlara dek Baş kâhin†olmasından ileri gelmektedir. Sol eliyle İncil tutmaktadır. Çoğu portre tarzı betimlemelerde elindeki İncil kapalıdır. İncil, O'nun yeni antlaşmanın kurucusu olduğunu gösterir.
Pantokrator İsa betimlemelerinin kaynağı Athos (Aynaroz) Agiograf (Kutsal İkonografi) kitabıdır.
Hz. İsa, genç yüz hatlarına sahip, ince uzun burunlu, ince ve aşağıya doğru muntazam olarak taranmış bıyıklı ve gür saçlı olarak tasvir edilmektedir. Saçları bukleler halinde sol omzuna düşmektedir. Hz. İsa'nın başı üzerinde hale bulunmaktadır. Hale O'nun kutsallığını tamamlayan bir semboldür. Ayrıca Kutsal Teslis'in üçüncü unsuru/kişisi olan Kutsal Ruh'un varlığını tasdik eder.
2) Tam boy (Taht üzerinde) İsa Betimlemeleri
Pantokrator İsa betimlemelerinin ikinci tarzını “Taht üzerinde İsa†figürleri oluşturur. Yunanca Entronos Xristos olarak adlandırılmaktadır. Burada İsa taht üzerinde oturmaktadır. Göksel evrendedir. Ayakları altında bazen bulutlar, bazen de dünya küresi bulunmaktadır. Elinde bulunan asa, iktidarı sembolize eder. İlitariumu (İncil tomarı) üzerinde genellikle konuyla ilgili ayetler yazılıdır("Ben dünyanın ışığıyım." gibi). Elinde tuttuğu İncil kitabı çoğu Taht üzerindeki betimlemelerde portre tarzının aksine açıktır. İsa'nın yanında yer alan meleklerin çocuk yüzlü olarak resmedilmesi, meleklerin cinsiyetsizliğini ve masumluğunu vurgulamak için yapılmıştır. Nitekim Mesih çeşitli kereler, cennete girebilmek için çocuk kadar masum olunması gerektiğini söylemiştir.
Ortodoks Kilise kubbelerinde Pantokrator figürlerinin yeri ve önemi
Kubbe, Antik çağdan bu yana dini mimaride gökselliği çağrıştıran başlıca unsur olagelmiştir. Hristiyan mabetlerinde de kubbe fikri aynı gelenekten yola çıkılarak, göksel âlemi, yani cenneti vurgulamaktadır.
Bu nedenle kiliselerdeki kubbe süslemeleri de semaviyatla yakın ilişki içerisindedir. Pantokrator İsa ve Theotokos Meryem betimlemeleri sıkça görülür.
Bizans dönemi kilise mimarisinde kubbe yaygın olarak kullanılmakta idi. Ne var ki, Konstantinopolis'in düşüşünden sonra, Osmanlı iktidarı, Ortodoks azınlığın yeni kilise yapmasına müsade etmedi. Önemli yapıtlar da camiye cevirilerek, Hristiyan halkın eline çok az kilise bırakıldı. Tanzimat döneminden sonra, batının baskıları neticesinde bu uygulama yumuşatılsa da, yeni inşa edilecek olan kiliselere kubbe yerleştirilmemesi zorunluluğu getirildi.
Bu çarpık anlayış neticesinde, mimarlar yeni bir çözüm bulmak zorunda kaldılar. Kilise içindeki en önemli unsur olan bu yapı elemanını içten yalancı kubbeler yapmak suretiyle oluşturmaya çalıştılar.
Doğal olarak, etkileyicilikten uzak bir duruma yol açmış olsa da yine de Pantokrator betimlemeleri canlı tutulmaya çalışılmıştır.
Kaynak:
Pantokrator İsa Betimlemeleri
Betimlemelerde Hz. İsa'nın insan doğası ön planda olmakla birlikte, boynunun abartılı figüre edilmesiyle onun İnsanüstü doğasına dikkat çekilmek istenmektedir. Pantokrator betimlemelerinde mekân, göksel evrendir.
Hezekiel kitabı 1. bölümde anlatılan görünüm, tasvirlere lık etmektedir. Betimlemelerde, Hz.İsa'nın gökkuşağı içinde yer alması ve çevresinde kerubimlerin olmasıyla, evrenin hâkimi imajı güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Dört İncil yazarı; Matta, Markos, Luka ve Yuhanna, Pantokrator İsa tasvirlerinde tamamlayıcı unsur olarak figüre edilmektedir. Yazarların sembolleri, kaynağını Hezekiel görümlerinden almaktadır. Buna göre; Melek: Matta, Boğa: Luka, Aslan: Markus, Kartal: Yuhanna biçiminde sembolize edilmektedir.
Kilise süslemelerinde iki tür Pantokrator betimlemelerine rastlıyoruz:
1) Portre olarak betimleme
Bu tür betimlemelerde Hz. İsa yarım boy halinde cepheden tasvir edilmektedir. Sağ eliyle takdis işareti yapmaktadır. Kutsama işaretinde parmakların durumu üçlü birlikte tek Tanrı'yı (Teslis/Hagia Trias/Trinity) ve Mesih İsa'nın çift tabiatını (Tanrı ve İnsan) sembolize etmektedir. Takdis'in nedeni, Hz. İsa'nın İncil'de belirtildiği gibi “Melkisedek düzeni uyarınca, sonsuzlara dek Baş kâhin†olmasından ileri gelmektedir. Sol eliyle İncil tutmaktadır. Çoğu portre tarzı betimlemelerde elindeki İncil kapalıdır. İncil, O'nun yeni antlaşmanın kurucusu olduğunu gösterir.
Pantokrator İsa betimlemelerinin kaynağı Athos (Aynaroz) Agiograf (Kutsal İkonografi) kitabıdır.
Hz. İsa, genç yüz hatlarına sahip, ince uzun burunlu, ince ve aşağıya doğru muntazam olarak taranmış bıyıklı ve gür saçlı olarak tasvir edilmektedir. Saçları bukleler halinde sol omzuna düşmektedir. Hz. İsa'nın başı üzerinde hale bulunmaktadır. Hale O'nun kutsallığını tamamlayan bir semboldür. Ayrıca Kutsal Teslis'in üçüncü unsuru/kişisi olan Kutsal Ruh'un varlığını tasdik eder.
2) Tam boy (Taht üzerinde) İsa Betimlemeleri
Pantokrator İsa betimlemelerinin ikinci tarzını “Taht üzerinde İsa†figürleri oluşturur. Yunanca Entronos Xristos olarak adlandırılmaktadır. Burada İsa taht üzerinde oturmaktadır. Göksel evrendedir. Ayakları altında bazen bulutlar, bazen de dünya küresi bulunmaktadır. Elinde bulunan asa, iktidarı sembolize eder. İlitariumu (İncil tomarı) üzerinde genellikle konuyla ilgili ayetler yazılıdır("Ben dünyanın ışığıyım." gibi). Elinde tuttuğu İncil kitabı çoğu Taht üzerindeki betimlemelerde portre tarzının aksine açıktır. İsa'nın yanında yer alan meleklerin çocuk yüzlü olarak resmedilmesi, meleklerin cinsiyetsizliğini ve masumluğunu vurgulamak için yapılmıştır. Nitekim Mesih çeşitli kereler, cennete girebilmek için çocuk kadar masum olunması gerektiğini söylemiştir.
Ortodoks Kilise kubbelerinde Pantokrator figürlerinin yeri ve önemi
Kubbe, Antik çağdan bu yana dini mimaride gökselliği çağrıştıran başlıca unsur olagelmiştir. Hristiyan mabetlerinde de kubbe fikri aynı gelenekten yola çıkılarak, göksel âlemi, yani cenneti vurgulamaktadır.
Bu nedenle kiliselerdeki kubbe süslemeleri de semaviyatla yakın ilişki içerisindedir. Pantokrator İsa ve Theotokos Meryem betimlemeleri sıkça görülür.
Bizans dönemi kilise mimarisinde kubbe yaygın olarak kullanılmakta idi. Ne var ki, Konstantinopolis'in düşüşünden sonra, Osmanlı iktidarı, Ortodoks azınlığın yeni kilise yapmasına müsade etmedi. Önemli yapıtlar da camiye cevirilerek, Hristiyan halkın eline çok az kilise bırakıldı. Tanzimat döneminden sonra, batının baskıları neticesinde bu uygulama yumuşatılsa da, yeni inşa edilecek olan kiliselere kubbe yerleştirilmemesi zorunluluğu getirildi.
Bu çarpık anlayış neticesinde, mimarlar yeni bir çözüm bulmak zorunda kaldılar. Kilise içindeki en önemli unsur olan bu yapı elemanını içten yalancı kubbeler yapmak suretiyle oluşturmaya çalıştılar.
Doğal olarak, etkileyicilikten uzak bir duruma yol açmış olsa da yine de Pantokrator betimlemeleri canlı tutulmaya çalışılmıştır.
Kaynak:
YORUMLAR