PİRİNÇ a. (fars. birine). 1. Sıcak bölgelerde çok yaygın biçimde yetiştirilen ve insan beslenmesinde çok kullanılan tahıl. (Bil. a. ...
PİRİNÇ a. (fars. birine).
1. Sıcak bölgelerde çok yaygın biçimde yetiştirilen ve insan beslenmesinde çok kullanılan tahıl. (Bil. a. oryza; buğdaygiller familyası.) [Eşanl. ÇELTİK.] (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu bitkinin kabuksuz tohumu.
3. Pirinç unu. pirincin öğütülmesiyle elde edilen un. || (Birinin) pirinci su kaldırmamak, götürmemek, çok söz götürmeyen, alıngan, çabucak kırılıp darılan biri olmak; kendisinden beklenen ya da istenen özveriye katlanacak durumda olmamak. || Pirincin taşını ayıklamak -AYIKLA PİRİNCİN TAŞINI. || Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak, daha çok kazanç elde etme uğruna elindekini de yitirmek.
*Bes. san. Ağartılmış, işlenmiş ya da cilalanmış pirinç, kabukları tamamen çıkarılmış pirinç. || Dibek pirinci, dibekte dövülerek kabuklarından ayrılmış, fakat cilalanmamış pirinç. || Kabuklu pirinç, dövülmüş fakat kavuzcuklarından ayrılmamış, işlenmemiş çeltik. (Kabuklu pirinç, kavuz- cuklarından ayrılmış esmer pirinçten [kargo] ve işlenmiş beyaz, cilalı, parlak pirinçten, kabuklu oluşuyla ayrılır) || Kargo pirinç, soyulmuş, kabukları çıkarılmış pirinç.
*Eczc. Pirinç suyu, pirinç tanelerinden elde edilen dekoksiyon. (Bağırsakların çalışmasını düzeltir.) || Pirinç unu, lapa için kullanılan un. (Antienflamatuvar ve yumuşatıcı etkisi vardır.)
*El sant, Pirinç iğnesi, kanaviçe iğnesinin üzerine başka renk iplikle uygulanan çapraz işleme.
*Hat. Pirinç aharı, hattatlarca kâğıtların aharlanmasında kullanılan, pirinç ununun kaynatılmasıyla elde edilen bulamaç.
*Kâğ. san. Pirinç kâğıdı, ekmekağacının özeğinden ya da bambu sürgünlerinden yapılan kâğıt.
*Mutf. Pirinç çorbası, pirinci salçalı ya da domatesli suda haşlayarak yapılan çorba. (Pişmeye yakın yağı atılır, üzerine kıyılmış maydanoz serpilir. Terbiyelisi de olur. Genellikle kırık pirinçten yapılır.) |] Pirinç lokması, sütle haşlanmış pirinçle yapılan bir tür tatlı. (Pirinç sütle haşlanır; süzülüp yoğurulur ve hamur haline getirilir. Küçük lokmalar halinde yuvarlanır; önce yumurtaya. sonra galeta ununa bulanarak kızartılır ve soğuk şuruba atılır.)
*ûrg. Yarım pirinç, ilmekleri yüzden bir ters bir düz, arka sırada yalnızca ters örerek yapılan örgü deseni.
*Seram. Pirinç tanesi, özellikle Çinliler tarafından kullanılan seramik bezeme işlemi. (Hamur gözenekler oluşturacak şekilde delinlr; emaye kaplanan gözenekler, parçanın kalınlığı içinde yarı saydam tanecikleri andıran desenler oluşturur.)
*Şapkac, Pirinç hasın, pirinç saplarının, örülerek şapka yapımında kullanılan odunsu kısmı.
* sıf. Örg, Pirinç örgü, İlk sırada ilmekleri bir ters bir yüz örüp arka sırada yüz örülmüşleri ters, ters örülmüşleri düz örerek yapılan örgü desen.
*ANSİKL. Bot. ve Tarım, Yirmi kadar türü içeren oryza cinsi her başakçıkta tek çiçek ve altı erkekorganı bulunmasıyla belirgindir Kenarları üst üste binişmiş ve çok gelişmiş iki iç kavuzcuk karyopsu tamamıyla sarar. Böyle kaplı olan pirince çeltik denir.
Yetiştirilen pirinçlerin çoğu, en önemli tür elan Asya kökenli Oryza sativa ve Afrika kökenli O. glaberrima türlerindendir. O. sativa'nın birçok çeşidi vardır, melezleme ya da değişinimle durmadan yeni çeşitler de üretilmektedir Tarım pirinçleri üç alttüre ayrılır: kısa ve yuvarlak taneli japonica; uzun ve ince taneli indica; kalın kaba taneli javanica.
Su pirinci özenli bir sulama ve çapalamayı gerektirir. 24 saat su içinde bırakılmış taneler tavalara çok sık ekilir. 15-20 gün sonra 20-30 cm boya erişen fideler çeltik tarlalarına aktarılır. Bitki hemen hemen olgunlaşıncaya kadar tarla su altında tutulur. Hasat zamanı gelince su boşaltılır ve tarla kurutulur. Kullanılan çeşitlere göre 3-6 ay sonra hasat yapılır. Yeteri kadar sulama yapılmışsa, ürün kaldırılır kaldırılmaz yenisini ekme ve dolayısıyla yılda birden fazla ürün alma olanağı doğar.
* Dünya üretimi. Dünya çeltik üretimi 510 Mt kadardır (1991). Bunun % 90'ı musonların estiği Asya ülkelerinde elde edilir. Bu yörede çeltik tarlaları âdeta büyük bir dama tahtası görünümü alır, her yıl topraklar planlanır, hazırlanır, büğetler, arklar gözden geçirilip onarılır ve fideler suyun içine dikilir. Güney-doğu Asya'nın alüvyonlu alçak ovalarında yılda iki, hatta üç ürün alma olanağı vardır Gayretli bir çalışma ile biçimlendirilen ve sulanan teraslar sayesinde yamaçlarda da pirinç tarımı yapılır. Nüfusu az olan ve çok yağmur alan bölgelerde, akarsuya bağlı pirinç tarımı, ormanlarda yangında açılan yerlerde de yapılmaktadır.
Bilinen pek çok çeşidine rağmen bol su ve sıcaklık isteyen pirinç tarımı sıcak bölgelere özgüdür. Ilıman bölgelerde, yazların oldukça uzun ve sıcak geçmesi koşuluyla, yaz tahılı olarak yetiştirilir (Japonya, Akdeniz havzası), ikinci Dünya savaşı'ndan beri, pirinç üretimi Asya dışında, özellikle Amerika ve Afrika'nın tropikal bölgelerinde büyük bir gelişme göstermiştir. Yerli halkın beslenmesini amaçlayan bu gelişme ABD, Güney Amerika (Brezilya, Şili, Arjantin) ve Güney Avrupa'da (ispanya) tarımın makineleşmesi sayesinde çok ileri bir düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde Türkiye'nin üretimi de büyük bir ilerleme göstermiştir. Tarım yöntemlerindeki büyük değişiklikler nedeniyle pirinç verimi de çok değişiktir. Güneydoğu Asya ülkelerinde, ince tarım teknikleri kullanılmasına rağmen ortalama verim genellikle düşüktür (Hindistan, Bangladeş ve Fllipinler'de 2 t/ha). Gübreleme ve ıslah edilmiş çeşitlerin kullanımı sayesinde büyük ilerleme sağlanmaktadır. Örneğin Çin'de ortalama verim 4,2 t/ha, Kore'de 6 t/ha, Japonya' da 5,2 t/ha'dır. ispanya'nın elde ettiği verim dünya rekoru sayılabilir (63 t/ha) (FAO; 1980]. Makineleşmiş pirinç tarımı yapan ülkelerde, fide-kuUanılmadan, doğrudan toprağa ekim yapılmakta ve verim çok düşük olmamaktadır (ABD 5 t/ha, Avustralya 53 t/ha). Bu farklara rağmen dünyada pirinç üretiminde Çin (182 Mt) ve Hindistan (108 Mt) başta gelir; onları Endonezya, Japonya, Bangladeş. Tayland ve Birmanya İzler. Türkiye'nin üretimi 130 000.
* 200 000 ton arasındadır, Sözkonusu Asya ülkelerinde pirinç temel besin maddesi olduğundan, tüketim çok yüksek düzeyde gitmekte, ihracat için ya hiç pirinç kalmamakta ya da çok az kalmaktadır. Bunun (İşında, iklimdeki düzensizlikler, bir yıldan ötekine üretimde büyük değişikliklere neden olmaktadır.
Bu koşullarda, pirinç ticareti dünya ticaretinin çok küçük bir kısmını oluşturmaktadır (% 3). Bununla beraber bu ticaret İkinci Dünya savaşı'ndan önceki yıllara göre çok değişik bir görünüm almıştır.
Günümüzde başlıca İhracatçı ülkeler Tayland (4,5 Mt), ABD (2,3 Mt) ve Pakistan'dır (1,2 Mt). En büyük İthalatçı ülkeler İse şunlardır: Iran (1 Mt), Avrupa (0,8 Mt), Suudi Arabistan (0,5 Mt), Birleşik Arap Emirlikleri (247 0001), Brezilya (0,6 Mt) ve Afrika kıtasının tümü (2,9 Mt).
Türkiye'de 1930 yıllarına kadar yerli pirinç çeşitleri üretilmiş, bu tarihten sonra getirtilen yabancı çeşitler tarıma girmiştir. Tane boyuna göre sınıflandırılan bu çeşitler şunlardır: uzun taneliler: barsan, Carnoroli, vlalone, nero, amberbu; orta boylu taneliler: kasımbeyazı, sarıçeltik, akçel tlk, sarıkılçık, maratelli; kısa taneliler: mısır çeltiği, İtalyan, japon ve amerikan kısa tane çeltikleri.
Türkiye'de pirinç ekimi 1936 yılında yayımlanmış 3039 sayılı yasa ile düzenlenmiştir. Yasaya göre, pirinç (çeltik) ekimi il ve ilçelerde kurulacak çeltik kurullarından alınacak izne bağlıdır.
*Mutf. Pirinç nişasta yönünden zengin, hazmı kolay bir besindir. Türk mutfağında pirinçten çeşitli yemekler yapılır. Pilav ve lapa bunların başında gelir. Dolmalara, sebze yemeklerine, bazı tür köftelere ve çorbalara konur. Sütlaç, zerde, pirinç lokması vb. tatlılarda da kullanılır. Pirinç unu çeşitli tatlılar yanında (muhallebi vb.) bebek mamalarına da konur.
Yapılacak yemek ya da tatlıya göre değişik pirinç türleri kullanılır. Bunlara, yapıldığı yemeğin adına ve niteliğine göre pilavlık, dolmalık, kırık pirinç vb. adlar verilmiştir.
PİRİNÇ a. (fars. piring'den). Metalürj.
1. Bakır-çinko alaşımlarının genel adı; sanayide kullanılan pirinç alaşımlarında çinko oranı % 5-42 arasında değişir. (Eşanl. SARI.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Pirinç kaplama, bir parçanın yüzeyine ince bir pirinç katmanını elektroliz yoluyla çökeltmeye dayanan işlem. || Pirinç kaplamak, pirinç kaplama iştemi uygulamak.
* sıf. Bu alaşımdan yapılan şey için kullanılır: Pirinç takılar. Pirinç karyola.
*ANSİKL. Eskiden "sarı bakır†olarak adlandırılan pirinç, bakırın en çok kullanılan bir alaşımıdır. Tarihsel kökeni, İ.Û. VI. yy.'a dek uzanır. Pirinçlerin en önemli üstünlükleri şunlardır: çok değişik biçimlerde işlenmelerine olanak sağlayan dövülebilirliği ve sünekliği, mekanik dayanımı, atmosfer korozyonuna karşı direnci, ergitme ve kalıplama kolaylığı, özellikle ucuz bir metal olan çinkonun katılması nedeniyle maliyet fiyatının düşük olması.
Öte yandan, kimi pirinçlerin parlaklığı ve rengi, bunların mücevhercilikte kulla nılmasını sağlar: çinko katıldığında bakırın rengi, kırmızıdan altın pembesine, çinko oranı‘%-30-40'a yaklaştığında sarıya döner.
Pirinç dökümünün en önemli özelliği, çinkonun kolayca yükseltgenerek beyaz çinko oksit dumanları çıkarmasıdır; bu yüzden banyo yüzeyini titizlikle korumak gerekir. Pirinçler, bileşimlerine göre soğukta ya da sıcakta işlenebilir. Tekfazlı pirinçler (% 38'e kadar çinko), özellikle soğukta biçim değiştirirler; bu yüzden bu malzemeler soğuk çekme işlemine yatkındır. % 38'den çok çinko içeren ikifazlı pirinçler (a+p), özellikle sıcakta biçim de ğiştirirler, bu nedenle sıcak dövmeyle ka lıplamaya (ya da dökmeye) daha elverişlidirler.
* Adi pirinçler. Bileşiminde °/o 20'ye kadar çinko bulunan pirinçler adi pirinçlerdir; mücevhercilikte, kuyumculukta ve küçük süs eşyalarının yapımında kullanılırlar (Paris bronzu, yalancı altın, tombak). Çinko yüzdesi % 28-36 arasında olanlar, dövülerek yassılaştırılabilen alaşımları oluşturur; bu alaşımların en önemlisi, fişek kovanlarının ya da lamba duylarının derin soğuk çekmesinde kullanılan soğuk çekme pirinçleridir (67-33). Çinko oranı % 40 ya da 40'ın üzerinde olanlar, otomat pirinçlerini meydana getirir (60-40); otomatik takım tezgâhlarında hızla işlenmelerini sağlamak için bileşimlerine, genellikle % 2-3 oranında kurşun katılır.
Pirinçler, ev ve sanayi muslukları yapımında, elektrik sanayisi parçalarında ve daha pek çok sanayi dalında yaygın biçimde kullanılır.
* Özel pirinçler. Mekanik dayanımlarını, korozyona ve özellikle deniz suyu korozyonuna karşı dirençlerini geliştirmek için pirinçlere % 1-5 oranında kalay alüminyum, demir, nikel, manganez ., elementler katılır. Bu alaşımlar, "yükseK o rençli pirinçleri†oluşturur.
1. Sıcak bölgelerde çok yaygın biçimde yetiştirilen ve insan beslenmesinde çok kullanılan tahıl. (Bil. a. oryza; buğdaygiller familyası.) [Eşanl. ÇELTİK.] (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu bitkinin kabuksuz tohumu.
3. Pirinç unu. pirincin öğütülmesiyle elde edilen un. || (Birinin) pirinci su kaldırmamak, götürmemek, çok söz götürmeyen, alıngan, çabucak kırılıp darılan biri olmak; kendisinden beklenen ya da istenen özveriye katlanacak durumda olmamak. || Pirincin taşını ayıklamak -AYIKLA PİRİNCİN TAŞINI. || Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak, daha çok kazanç elde etme uğruna elindekini de yitirmek.
*Bes. san. Ağartılmış, işlenmiş ya da cilalanmış pirinç, kabukları tamamen çıkarılmış pirinç. || Dibek pirinci, dibekte dövülerek kabuklarından ayrılmış, fakat cilalanmamış pirinç. || Kabuklu pirinç, dövülmüş fakat kavuzcuklarından ayrılmamış, işlenmemiş çeltik. (Kabuklu pirinç, kavuz- cuklarından ayrılmış esmer pirinçten [kargo] ve işlenmiş beyaz, cilalı, parlak pirinçten, kabuklu oluşuyla ayrılır) || Kargo pirinç, soyulmuş, kabukları çıkarılmış pirinç.
*Eczc. Pirinç suyu, pirinç tanelerinden elde edilen dekoksiyon. (Bağırsakların çalışmasını düzeltir.) || Pirinç unu, lapa için kullanılan un. (Antienflamatuvar ve yumuşatıcı etkisi vardır.)
*El sant, Pirinç iğnesi, kanaviçe iğnesinin üzerine başka renk iplikle uygulanan çapraz işleme.
*Hat. Pirinç aharı, hattatlarca kâğıtların aharlanmasında kullanılan, pirinç ununun kaynatılmasıyla elde edilen bulamaç.
*Kâğ. san. Pirinç kâğıdı, ekmekağacının özeğinden ya da bambu sürgünlerinden yapılan kâğıt.
*Mutf. Pirinç çorbası, pirinci salçalı ya da domatesli suda haşlayarak yapılan çorba. (Pişmeye yakın yağı atılır, üzerine kıyılmış maydanoz serpilir. Terbiyelisi de olur. Genellikle kırık pirinçten yapılır.) |] Pirinç lokması, sütle haşlanmış pirinçle yapılan bir tür tatlı. (Pirinç sütle haşlanır; süzülüp yoğurulur ve hamur haline getirilir. Küçük lokmalar halinde yuvarlanır; önce yumurtaya. sonra galeta ununa bulanarak kızartılır ve soğuk şuruba atılır.)
*ûrg. Yarım pirinç, ilmekleri yüzden bir ters bir düz, arka sırada yalnızca ters örerek yapılan örgü deseni.
*Seram. Pirinç tanesi, özellikle Çinliler tarafından kullanılan seramik bezeme işlemi. (Hamur gözenekler oluşturacak şekilde delinlr; emaye kaplanan gözenekler, parçanın kalınlığı içinde yarı saydam tanecikleri andıran desenler oluşturur.)
*Şapkac, Pirinç hasın, pirinç saplarının, örülerek şapka yapımında kullanılan odunsu kısmı.
* sıf. Örg, Pirinç örgü, İlk sırada ilmekleri bir ters bir yüz örüp arka sırada yüz örülmüşleri ters, ters örülmüşleri düz örerek yapılan örgü desen.
*ANSİKL. Bot. ve Tarım, Yirmi kadar türü içeren oryza cinsi her başakçıkta tek çiçek ve altı erkekorganı bulunmasıyla belirgindir Kenarları üst üste binişmiş ve çok gelişmiş iki iç kavuzcuk karyopsu tamamıyla sarar. Böyle kaplı olan pirince çeltik denir.
Yetiştirilen pirinçlerin çoğu, en önemli tür elan Asya kökenli Oryza sativa ve Afrika kökenli O. glaberrima türlerindendir. O. sativa'nın birçok çeşidi vardır, melezleme ya da değişinimle durmadan yeni çeşitler de üretilmektedir Tarım pirinçleri üç alttüre ayrılır: kısa ve yuvarlak taneli japonica; uzun ve ince taneli indica; kalın kaba taneli javanica.
Su pirinci özenli bir sulama ve çapalamayı gerektirir. 24 saat su içinde bırakılmış taneler tavalara çok sık ekilir. 15-20 gün sonra 20-30 cm boya erişen fideler çeltik tarlalarına aktarılır. Bitki hemen hemen olgunlaşıncaya kadar tarla su altında tutulur. Hasat zamanı gelince su boşaltılır ve tarla kurutulur. Kullanılan çeşitlere göre 3-6 ay sonra hasat yapılır. Yeteri kadar sulama yapılmışsa, ürün kaldırılır kaldırılmaz yenisini ekme ve dolayısıyla yılda birden fazla ürün alma olanağı doğar.
* Dünya üretimi. Dünya çeltik üretimi 510 Mt kadardır (1991). Bunun % 90'ı musonların estiği Asya ülkelerinde elde edilir. Bu yörede çeltik tarlaları âdeta büyük bir dama tahtası görünümü alır, her yıl topraklar planlanır, hazırlanır, büğetler, arklar gözden geçirilip onarılır ve fideler suyun içine dikilir. Güney-doğu Asya'nın alüvyonlu alçak ovalarında yılda iki, hatta üç ürün alma olanağı vardır Gayretli bir çalışma ile biçimlendirilen ve sulanan teraslar sayesinde yamaçlarda da pirinç tarımı yapılır. Nüfusu az olan ve çok yağmur alan bölgelerde, akarsuya bağlı pirinç tarımı, ormanlarda yangında açılan yerlerde de yapılmaktadır.
Bilinen pek çok çeşidine rağmen bol su ve sıcaklık isteyen pirinç tarımı sıcak bölgelere özgüdür. Ilıman bölgelerde, yazların oldukça uzun ve sıcak geçmesi koşuluyla, yaz tahılı olarak yetiştirilir (Japonya, Akdeniz havzası), ikinci Dünya savaşı'ndan beri, pirinç üretimi Asya dışında, özellikle Amerika ve Afrika'nın tropikal bölgelerinde büyük bir gelişme göstermiştir. Yerli halkın beslenmesini amaçlayan bu gelişme ABD, Güney Amerika (Brezilya, Şili, Arjantin) ve Güney Avrupa'da (ispanya) tarımın makineleşmesi sayesinde çok ileri bir düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde Türkiye'nin üretimi de büyük bir ilerleme göstermiştir. Tarım yöntemlerindeki büyük değişiklikler nedeniyle pirinç verimi de çok değişiktir. Güneydoğu Asya ülkelerinde, ince tarım teknikleri kullanılmasına rağmen ortalama verim genellikle düşüktür (Hindistan, Bangladeş ve Fllipinler'de 2 t/ha). Gübreleme ve ıslah edilmiş çeşitlerin kullanımı sayesinde büyük ilerleme sağlanmaktadır. Örneğin Çin'de ortalama verim 4,2 t/ha, Kore'de 6 t/ha, Japonya' da 5,2 t/ha'dır. ispanya'nın elde ettiği verim dünya rekoru sayılabilir (63 t/ha) (FAO; 1980]. Makineleşmiş pirinç tarımı yapan ülkelerde, fide-kuUanılmadan, doğrudan toprağa ekim yapılmakta ve verim çok düşük olmamaktadır (ABD 5 t/ha, Avustralya 53 t/ha). Bu farklara rağmen dünyada pirinç üretiminde Çin (182 Mt) ve Hindistan (108 Mt) başta gelir; onları Endonezya, Japonya, Bangladeş. Tayland ve Birmanya İzler. Türkiye'nin üretimi 130 000.
* 200 000 ton arasındadır, Sözkonusu Asya ülkelerinde pirinç temel besin maddesi olduğundan, tüketim çok yüksek düzeyde gitmekte, ihracat için ya hiç pirinç kalmamakta ya da çok az kalmaktadır. Bunun (İşında, iklimdeki düzensizlikler, bir yıldan ötekine üretimde büyük değişikliklere neden olmaktadır.
Bu koşullarda, pirinç ticareti dünya ticaretinin çok küçük bir kısmını oluşturmaktadır (% 3). Bununla beraber bu ticaret İkinci Dünya savaşı'ndan önceki yıllara göre çok değişik bir görünüm almıştır.
Günümüzde başlıca İhracatçı ülkeler Tayland (4,5 Mt), ABD (2,3 Mt) ve Pakistan'dır (1,2 Mt). En büyük İthalatçı ülkeler İse şunlardır: Iran (1 Mt), Avrupa (0,8 Mt), Suudi Arabistan (0,5 Mt), Birleşik Arap Emirlikleri (247 0001), Brezilya (0,6 Mt) ve Afrika kıtasının tümü (2,9 Mt).
Türkiye'de 1930 yıllarına kadar yerli pirinç çeşitleri üretilmiş, bu tarihten sonra getirtilen yabancı çeşitler tarıma girmiştir. Tane boyuna göre sınıflandırılan bu çeşitler şunlardır: uzun taneliler: barsan, Carnoroli, vlalone, nero, amberbu; orta boylu taneliler: kasımbeyazı, sarıçeltik, akçel tlk, sarıkılçık, maratelli; kısa taneliler: mısır çeltiği, İtalyan, japon ve amerikan kısa tane çeltikleri.
Türkiye'de pirinç ekimi 1936 yılında yayımlanmış 3039 sayılı yasa ile düzenlenmiştir. Yasaya göre, pirinç (çeltik) ekimi il ve ilçelerde kurulacak çeltik kurullarından alınacak izne bağlıdır.
*Mutf. Pirinç nişasta yönünden zengin, hazmı kolay bir besindir. Türk mutfağında pirinçten çeşitli yemekler yapılır. Pilav ve lapa bunların başında gelir. Dolmalara, sebze yemeklerine, bazı tür köftelere ve çorbalara konur. Sütlaç, zerde, pirinç lokması vb. tatlılarda da kullanılır. Pirinç unu çeşitli tatlılar yanında (muhallebi vb.) bebek mamalarına da konur.
Yapılacak yemek ya da tatlıya göre değişik pirinç türleri kullanılır. Bunlara, yapıldığı yemeğin adına ve niteliğine göre pilavlık, dolmalık, kırık pirinç vb. adlar verilmiştir.
PİRİNÇ a. (fars. piring'den). Metalürj.
1. Bakır-çinko alaşımlarının genel adı; sanayide kullanılan pirinç alaşımlarında çinko oranı % 5-42 arasında değişir. (Eşanl. SARI.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Pirinç kaplama, bir parçanın yüzeyine ince bir pirinç katmanını elektroliz yoluyla çökeltmeye dayanan işlem. || Pirinç kaplamak, pirinç kaplama iştemi uygulamak.
* sıf. Bu alaşımdan yapılan şey için kullanılır: Pirinç takılar. Pirinç karyola.
*ANSİKL. Eskiden "sarı bakır†olarak adlandırılan pirinç, bakırın en çok kullanılan bir alaşımıdır. Tarihsel kökeni, İ.Û. VI. yy.'a dek uzanır. Pirinçlerin en önemli üstünlükleri şunlardır: çok değişik biçimlerde işlenmelerine olanak sağlayan dövülebilirliği ve sünekliği, mekanik dayanımı, atmosfer korozyonuna karşı direnci, ergitme ve kalıplama kolaylığı, özellikle ucuz bir metal olan çinkonun katılması nedeniyle maliyet fiyatının düşük olması.
Öte yandan, kimi pirinçlerin parlaklığı ve rengi, bunların mücevhercilikte kulla nılmasını sağlar: çinko katıldığında bakırın rengi, kırmızıdan altın pembesine, çinko oranı‘%-30-40'a yaklaştığında sarıya döner.
Pirinç dökümünün en önemli özelliği, çinkonun kolayca yükseltgenerek beyaz çinko oksit dumanları çıkarmasıdır; bu yüzden banyo yüzeyini titizlikle korumak gerekir. Pirinçler, bileşimlerine göre soğukta ya da sıcakta işlenebilir. Tekfazlı pirinçler (% 38'e kadar çinko), özellikle soğukta biçim değiştirirler; bu yüzden bu malzemeler soğuk çekme işlemine yatkındır. % 38'den çok çinko içeren ikifazlı pirinçler (a+p), özellikle sıcakta biçim de ğiştirirler, bu nedenle sıcak dövmeyle ka lıplamaya (ya da dökmeye) daha elverişlidirler.
* Adi pirinçler. Bileşiminde °/o 20'ye kadar çinko bulunan pirinçler adi pirinçlerdir; mücevhercilikte, kuyumculukta ve küçük süs eşyalarının yapımında kullanılırlar (Paris bronzu, yalancı altın, tombak). Çinko yüzdesi % 28-36 arasında olanlar, dövülerek yassılaştırılabilen alaşımları oluşturur; bu alaşımların en önemlisi, fişek kovanlarının ya da lamba duylarının derin soğuk çekmesinde kullanılan soğuk çekme pirinçleridir (67-33). Çinko oranı % 40 ya da 40'ın üzerinde olanlar, otomat pirinçlerini meydana getirir (60-40); otomatik takım tezgâhlarında hızla işlenmelerini sağlamak için bileşimlerine, genellikle % 2-3 oranında kurşun katılır.
Pirinçler, ev ve sanayi muslukları yapımında, elektrik sanayisi parçalarında ve daha pek çok sanayi dalında yaygın biçimde kullanılır.
* Özel pirinçler. Mekanik dayanımlarını, korozyona ve özellikle deniz suyu korozyonuna karşı dirençlerini geliştirmek için pirinçlere % 1-5 oranında kalay alüminyum, demir, nikel, manganez ., elementler katılır. Bu alaşımlar, "yükseK o rençli pirinçleri†oluşturur.
Kaynak: Büyük Larousse
Çeltik (Pirinç) Yetiştiriciliği
2000-2008 yılları arası pirinç, şeker, buğday üretim oranı nedir?
Çeltik (pirinç) nedir?
YORUMLAR