Pisidia Nedir

Pisidia Bölgesi Antik Pisidia bölgesi Anadolu’nun güneyinde, Göller Yöresi’nde yer alır. Bölge, güneybatıda Lykia, güneyde Pamphylia, doğuda...

Pisidia Bölgesi
Antik Pisidia bölgesi Anadolu’nun güneyinde, Göller Yöresi’nde yer alır. Bölge, güneybatıda Lykia, güneyde Pamphylia, doğuda İsaura, kuzeyde ise Frigya ile çevrilidir.


Tauros (Toros) Dağları'nın yüksek kitleleriyle kaplı olan bölgenin averaj rakımı 1000 metreden fazladır. Genel anlamda etrafı tepelerle çevrili düzlüklerde ya da kalker yükseltilerde yer edinen göller (Eğridir, Beyşehir, Kovada, Burdur, Suğla, Ketsel, vb…) iklimini mühim seviyede etkilemiş, bölümde varlıklı bir nebat örtüsü görülmesine sebep olmuştur.

Pisidia bölgesinin sınırları günümüzde tam olarak bilinmemektedir. Genel anlamda antik bölgelerin kati sınırları olmadığı, genel anlamda mıntıkalar arasındaki kesimlerin gerek coğrafi, gerek etnik açıdan bir geçiş alanı niteliği taşımış olduğu söylenebilir. Fakat bunun yanı sıra Pisidia'nın şehirlerinin tam bir sıralaması de elimizde bulunmamaktadır. Türlü antik yazarlar tarafınca verilen kent listelerinde eksikliklere ya da çelişkilere rastlanabilmektedir.

Strabon, Hellenistik devir yazarlarından Artemidoros'un Selge, Sagalassos, Pednelissos, Adada, Tymbriada, Kremna, Pityassos, Amblada, Anabura, Sinda, Arrassos (Ariassos), Tarbassos ve Termessos'tan oluşan kent listesini vermesinin yanı sıra Antiokheia kentinden Pisidia Antiokheia'sı olarak bahseder.

Varlıklı nebat örtüsü ve elverişli iklimi sebebiyle bölge çok eski çağlardan bu yana yerleşim görmüştür. Bölgedeki en eski yerleşim izleri alt sınırı M.Ö. 35000 yılına kadar giden Üst Paleolitik evreye aittir. Bölümde çoğunlukla rastlanan mağaralar da Paleolitik yerleşmelerinin gelişmesinde yararlı olmuştur. Bu buluntulara Isparta yöresindeki Senirce-Bozanönü tabii kaya sığınaklarından Kapalıin Mağarası'nda rastlanmıştır.

Anadolu'da ortalama 12000-9000 yılları arasına tarihlendirilen Mezolitik Devir'e ait bölgedeki en mühim yerleşmelerden birisi olan Baradız, Burdur gölünün kuzey-doğusunda yer alır. Bu devrin karakteristik özelliği olan mikrolit denilen küçük taş aletlerin bölümde rastlanan örnekleri Anadolu Mezolitiği'ni yansıtan en mühim örneklerdendir.

Bölgedeki malum Kalkolitik ve Neolitik çağ yerleşmeleri; Hacılar, Kuruçay, Suberde, Erbaba, Kızılkaya, Çığırtkankaya, Dereköy, Yeniköy Höyük, Çukurkent, Beyşehir Höyük, Yılan Höyük, Alan Höyük, Kaşaklı Höyük, Seydişehir Höyük, Kanal Höyük, Eflatun Pınar, Toprak Tol, Burun Höyük'tür.

Hattuşaş'tan çıkarılan tabletlerde Arzava ülkeleri olarak ismi geçen yerin Pisidia ve Pamphilia bölgelerini kapsadığı düşünülmektedir. Arzavalılar'ın XVII. yüzyıldan başlayarak Hitit İmparatorluğu'nun yıkıldığı XII. yüzyıl başlarına kadar bu büyük güce karşı koyabilmiş olmaları, tarih süresince arazisinin sarp yapısından dolayı kolayca salgın edilememiş olan Pisidia bölgesinde yaşadıklarından olsa gerektir. Bu bölgenin yapısı itibariyle fakat çete muharebeleri etkili oluyor, büyük ordular ve harp otomobilleri engebeli arazi karşısında çaresiz kalıyordu. Arzavalılar çok büyük yenilgilerden sonrasında dahi bir kaç yıl içinde toparlanıp Hititler'in başını ağrıtmaya devam ediyordu.

Tabletlerde adının kimi zaman kent, kimi zaman ülke kimi zaman de Arzava ülkeleri olarak geçmesinin sebebi Arzawa ülkeleri olarak adlandırılan konfederasyonda Arzava isminde bir krallığın yer almasıdır. Konfederasyonu oluşturan başka ülkeler ise Hapalla, Mira ve Kuvaliya, Seha Nehri Ülkesi ve Appavia, Viluşa, Zipaşla ve Hariati dağlık ülkeleridir. Hitit metinlerinde bu ülkelerin hepsinin kralları Arzava Kralı olarak anılır. Hitit arşivlerinde İmparatorluğun kuruluşundan itibaren Arzava'nın Hititler'e karşı düşmanca bir politika izlediği anlatılmaktadır. 1550-1530 yılları içinde yargı sürmüş olan Ammunaş'ın Arzava vatanlarında başlamış olan isyanı bastıramadığı için bir adam öldürmeye kurban gittiği bilinmektedir.

Yeni Hitit Devleti zamanında da (1440-1190) Arzava isyanları devam etti. Anadolu'da birliği sağlamak için bir sürü harp meydana getiren kral III. Tuthaliaş'ın 1440-1380 yılları arasındaki saltanının son döneminde bağımsızlığın kazanan Arzava, Hitit topraklarındaki Tuwanuwa'ya (Tyana, Niğde) kadar ilerledi. II. Murşil (1339-1306) saltanatının üçüncü ve dördüncü yıllarında Arzava üstüne yürüdü ve Kral Uhhazitiş ve oğlu Piyama-İnaraş'ı ağır bir yenilgiye uğratarak bölgeyi yine Hititler'e bağladı.

Kuzeyde Kaşkalar, güneyde ise Arzavalılar'la olan uzun soluklu ve yıpratıcı mücadeleler Hititler'i zayıf düşürmüştü. M.Ö. 1220 senesinde başa geçen III.Arnuvandaş sezonunda çıkan Arzava isyanları bastırılamaz hale gelmişti. Boğazköy (Hattuşaş) tabletlerinde asla anılmamasından çok birdenbire gerçekleştiği anlaşılan Ege Göçleri hem Hititler'in, hem de Arzavalar'ın sonunu getirdi. Bu yıkıcı göç dalgası ile alakalı detayları, göçü gerçekleştiren kavimleri “deniz kavimleri” olarak anan Mısırlılar'ın kayıtlarından ediniyoruz. XX. Sülale firavunlarından III. Ramses zamanında, M.Ö. 1194 senesinde yazılmış olan bir stelde “...Hatti ülkelerinden hiçbirisi bunların saldırılarına dayanamadı. Kode (Kadeş), Karkamış, Arzava ve Alaşiya tahrip edildiler...” ifadeleri yazılıdır.

Arzava krallığından sonrasında bölümde hiçbir süre bir Pisidia krallığı ya da konfederasyonu şeklinde tam bir siyasal birlik kurulmamış olması sebebiyle bölgenin ne yönetimsel yapısı, ne de bölge şehirleri hakkında kati bir bilgimiz yoktur. Halkın tahkimatlı büyük şehirler ve onların etrafındaki bir sürü minik köyde yaşamış olduğu ve bir tek tehlikelerle karşılaşınca birlik oldukları düşünülmektedir.

Pisidia bölgesinin zamanı de Anadolu'nun bir takım bölgelerinde olduğu şeklinde Pers hakimiyetinin ortalarına kadar oldukça belirsizdir. Hitit İmparatorluğu'na son veren Ege Göçleri esnasında Anadolu'ya geldiği fikredilen Frigler'in egemenlik sahasının Pisidia'nın garp kesimine kadar ulaşmış olduğu anlaşılmaktadır. Herodotos'un eserinde anlatıldığına nazaran, M.Ö. 6. yüzyılın Halys'in batısındaki kavimlerden Lykia ve Kilikia dışındaki hepsi Lydia kralı Kroisos (Karun) tarafınca yenilmiş ve toprakları ele geçirilmişti. Lydialılar'ın mıntıkaya hakim olduğuna dair bundan başka kanıt bulunmamaktadır.

Lydia devletinin M.Ö. 546 senesinde Persler tarafınca yıkılmasından sonraki Pers hakimiyetinin ortalama ilk yüz elli yılı içinde Pisidialılar'ın ismine hiçbir kayıtta rastlanmıyor olması bu halkın bu zamanda başka bir isimle anılıyor olması ihtimalini akla getirir. Pisidia şehirlerinden Termessos, Sinda ve Ariassos'un bir takım kaynaklarda Milyas şehirleri olarak da geçmesi tarihin bir döneminde Pisidia'nın tamamının olmasa da güney-batı kesiminin bu isimle anıldığını düşündürür. Herodotos Pers hakimiyeti döneminde bu bölgenin şartları hakkında şunları yazar: “İonialılar, Asialı Magnesialılar, Aiolialılar, Karialılar, Lykialılar, Milyaslılar ve Pamphylialılar dört yüz gümüş talentlik vergilerini beraber ödemekteydiler ve birinci satraplığı (nomos) meydana getiriyorlardı.

Pisidia'nın geri kalanı hakkında Herodotos'un kayıtlarında herhangi bir bilgilere rastlanmıyor olmasının sebebi yazarın tüm Pisidia'yı Milyas olarak tanımlıyor olmasından ya da bölge halkının Persler'e vergi vermiyor olmasından dolayı olabilir.

Pisidia adının geçmiş olduğu elimizdeki en eski kayıt M.Ö. 5. yüzyılda garp Anadolu satrabı Genç Kyros'un büyük kardeşi Pers kralı II. Artakserkses'e (M.Ö. 405-359) karşı yapacağı seferin hazırlıklarını anlatmaktadır. Xenophones'in yazdığına nazaran Kyros bu seferin gerçek amacını gizlemek için, Frigya'ya yağma akınları düzenleyen Pisidialılar'ı cezalandırma seferi düzenleyeceğini bildirmiştir. Bu ifadeden Frigler ve Lydialılar şeklinde Persler'in de bölgeyi tam olarak egemenlikleri altına alamadıkları anlaşılmaktadır. Pisidia'ya girmeden seferine kuzeyden devam eden Kyros'un M.Ö. 401 senesinde Kunaksa'da Pers kralına yenilmesine karşın bölgedeki Pers hakimiyeti sarsılmıştı.

M.Ö. 334 senesinde Hellespontos'u geçerek Anadolu'ya ayak basan III.Aleksandros (Büyük İskender), Garp Anadolu'yu ele geçirip Lykia'da hakimiyetini kabul ettirdikten sonrasında kuzeye yönelip Milyas'a ulaştı. Arrhianos Milyas'ın alınışını şöyleki anlatır: “... En şiddetli kış esnasında Milyas'a saldırdı. Burası Büyük Frigya'ya aitti, fakat şimdi Büyük Kral'ın bir emri üstüne Lykia vergi bölgesine katılmıştı...” Aleksandros, Pisidia'nın engebeli arazisini aşıp Frigya'ya giderse bununla birlikte burada yaşayanlara da bir beden gösterisi yapmış olacağını düşünüyordu. Fakat Termessoslular tarafınca kapatılmış olan Yenice Boğazı'nı alıp Termessos şehrini kuşatana kadar bir kaç gün kaybeden Aleksandros daha çok süre harcamamak için yoluna devam etti, fakat bu kuşatma esnasında Termessoslular'ın öncesiz düşmanı Selgeliler'in ebedi bağlılığını kazanmıştır. Pergeliler ve Selgeliler'in kılavuzluğuyla Sagalassos'a varan Alexandros, bu şehri savaşarak aldıktan sonrasında Arrhianos'un anlattığına nazaran başka Pisidia şehirlerinin bir kısmını zorla, bir kısmını ise uzlaşma ile ele geçirdi. Arrhianos'un bu ifadesiyle Aleksandros'un yolu üstündeki Pisidia şehirlerini kastettiği . Bölgenin savaşcı ve özgürlüğüne düşkün halkı engebeli arazi sebebiyle hafifçe silahlar kullandığından, iyi tahkim edilmiş ve stratejik konumlu şehirlerine karşın Aleksandros'un görkemli Makedon falanksına karşı koyamamışlardır. Aleksandros M.Ö. 333 senesinde Lykia ve Pamphylia satrabı belirleme etmiş olduğu Nearkhos'a eyaletin tanzimi haricinde Pamphylia ve Pisidia'da alınamamış olan yerlerin zaptı görevini de verdi, fakat bu vazife yerine tam olarak getirilemedi.

Aleksandros'un ölümünden sonrasında M.Ö. 307'de Antigonos Monophtalmos'un yönetimine giren Pisidia, M.Ö. 301 senesinde İpsos Savaşı'nda galip gelen Seleukoslar'a (Selefkiler) bağlandı. III. Antiokhos'u yenen Roma tarafınca Apameia Barışı (M.Ö. 188) ile Bergama kralı II.Eumenes'e verildi. Augustus zamanında M.Ö. 25 senesinde Roma'nın Galatia eyaletine dahil edildi ve bu zamanda bölgenin mühim şehirleri olan Antiokheia, Kremna, Olbasa ve Komama kolonileştirildi. Vespasianus döneminde M.S. 74 senesinde Lykia ve Pamphylia ile beraber tekrardan örgütlendi. Roma uygarlığının bölgeyi tesiri altına alması ilk başlarda çok yavaş olduysa da kentleşme II. yüzyılda hız kazanmıştır ve bölge Roma yapılarıyla donandı. M.S. 297 senesinde Diocletianus'un düzenlemesiyle bölge Lykia ile beraber Diocesis Asiana adlı yönetsel kısma katıldı. Bizans döneminde ise bölge, Thrakesion ve Anatolikon themalarına bağlandı.

Ariassos, İsinda, Minassos, Orbanassa, Pednelissos, Talbonda, Termessos şeklinde Anadolu'nun güneybatısında çok sık rastlanan -nd ve -ss son ekli kent, dağ ve dere isimleri hemen hemen çözülememiş olan Pisidia dilinin Luvice ile olan akrabalığına işaret eder. Homeros'un İlliada'sı da dahil olmak suretiyle pek çok antik metinde ismi geçen Solymler'in Pisidialılar olduğu düşünülmektedir. Tüm halkların kökenlerini kendi mitolojilerine dayandıran Hellen geleneği, Pisidialılar'ın adının ataları olan Pisides adlı mitolojik karakterden geldiğini anlatır. Bu mite nazaran Pisides'in kızı Kaldene ile Zeus ya da Ares'in evlenmesi sonucu Solymos ve Milye doğmuştur. Solymos ve Milye Tremil'in (Termil) soyundan gelen Kragos'la da akrabadır. Hellenler'in yarattığı bu mitler Pisidia'da yaşayan Milyas ve Solymoslular'ın Lykia'da yaşayan Termiller'le akraba olabileceğini düşündürür. Bu bölgelerde konuşulan Luvice izleri taşıyan diller de bu halkların ortak atalardan gelmiş olduklarına işaret eder. Bununla birlikte bölge halkları özgürlüklerine düşkün karakterleri açısından da birbirlerine benzemektedirler.

Antalya ilinin kuzeyindeki dağlık bölgeyi içeren eski Pisidya Bölgesi şimdiki Burdur ve Isparta ili topraklarını da kapsamaktadır. Pisidya'nın tarihte siyasal bir önemi olmadığından Eskiçağ tarihçileri bu mıntıkadan pek sık söz etmemişlerdir. Neolitik Çağ'da mühim bir kültür merkezi olduğu, Burdur Hacılar'da meydana getirilen kazılar sonucu anlaşılan Pisidya Bölgesi'nin bundan önceki devirleri hakkında kafi bilgi yoktur. Boğazköy tabletlerinden elde edilmiş bilgilerden İ.Ö. 3000 yıllarında bu bölümde Hititler'in Luviler ismini verdikleri bir halk topluluğu yaşamaktaydı. Gene aynı yıllarda Pisidya'nın Hitit Devleti ile savaşan Arzava Konfederasyonluğu'nun merkezi olduğu tarihçilerce ileri sürülmektedir. Homeros, İliada Destanı'nda Pisidya'da oturan eski halkın Likyalılar'la komşu olan Solymler olduğundan söz eder. Pilinius ise Solymus'un Anadolu'da eski halk topluluklarından birinin kralının ismi bulunduğunu ve bu bölümde yaşadıklarını yazar. Strabon'a nazaran de Termessos‘un bulunmuş olduğu yerdeki dağlara bu isim verilmişti. Termessos'ta halkın tapındığı Zeus Solmeios'un bir tapınağı ile şehir evlerinden birinde gene “Kurucunun Evi” olarak bir mabet daha vardır. Ama daha sonraları Solymler olarak bir halktan asla söz edilmemektedir.

Strabon tüm Pisidyalılar'ın yağmacılık ve soygunculukla geçindiklerini, bilhassa cenup Pamfilya ve Likya bölgelerine devamlı saldırılar yaptıklarını yazar. Pisidya İ.Ö. 6. yy'da Lidya Kralı Kroisos'un Anadolu'yu ele geçirmesi esnasında, bu bölgenin de onun egemenliği altına girmiş olduğu; fakat içişlerinde bağımsız kalmış olduğu sanılıyor. İ.Ö. 547 senesinde Persler tarafınca ele geçirilen bölge, bir süre sonra Büyük İskender'in (İ.S. 334); onun ölümünden sonrasında da generallerinden Antigonos'un yönetimi altına girmiştir. Antigonos'un İ.Ö. 301'de İpsos Savaşı'nda yenilmesiyle bir süre Selevkoslar elinde kalan bölge, İ.Ö. 188'de Apameia Sulh Antlaşması ile Bergamalılar'a geçti. Roma İmparatoru Octavianus Augustus, Pisidya'da Kremna, Olbasa, Komama ve Antiocheia şeklinde mühim sömürge kentleri kurdu. Bir süre sonra İ.S. 395'te Roma'nın ikiye ayrılmasıyla Bizans'ın bir bölgesi oldu.

lbasa, Komama ve Antiocheia şeklinde mühim sömürge kentleri kurdu. Bir süre sonra İ.S. 395'te Roma'nın ikiye ayrılmasıyla Bizans'ın bir bölgesi oldu.