POLİSİYE sıf. (fr. pollcieı). 1. Polise ilişkin, güvenliğin sağlanmasına yönelik; baskıya dayalı şey için kullanılır: Polisiye tedb...
POLİSİYE sıf. (fr. pollcieı).
1. Polise ilişkin, güvenliğin sağlanmasına yönelik; baskıya dayalı şey için kullanılır: Polisiye tedbirler.
2. Bir cinayeti, bir suçu aydınlatmak için gösterilen çabalan mevzu alan bir roman, bir öykü, bir film için kullanılır. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL.
• Polisiye roman. Geçmişteki bir çok örneğe karşın, polisiye roman XIX. yy.'da doğmuş bir türdür. Gizemli, hatta cinayetle ilgili unsurlara türlü edebi larda normal olarak rastlanıyordu (Eski Ahit, hindu efsaneleri, Sophokles'in Kral Oidipus'u, Theseus'un ve Hercules'in kahramanlıkları, R. H. Van Gulik tarafınca gün ışığına çıkarılan, yargıç Ti'nin soruşturmaları, hint-iran efsaneleri ve Vol- taire'in masalları [Zadig]). Bir takım İngiliz yazarların katliam öyküleri de (Defoe'nun Moll Flanders'ı, 1722) polisiye romana iyice yaklaşır; Fielding'in Tom Jones'u (1749) bir caninin yaşamöyküsüdür ve "rogue literatüre" (serseri edebiyatı) çizgisindedir. İspanyol pikaresk edebiyatıyla beraber düşünülmesi ihtiyaç duyulan bu öyküler, sözkonusu toplumların töreleri ile, geçerli sayılan ilkeler arasındaki çarpıcı uzaklığı göz önüne sererler. Ahlakçı bir tavrı olan bu edebiyat, büyük kentlerde ya da sanayileşen yörelerde doğduğu için, polisiye romanın atası sayılır. Bu edebiyat, bir süre sonra polisiye türün temelini oluşturacak kimi temaları da kapsıyordu (para, kötülüğün varlığı ve iyi uğruna harp, iktidardaki burjuvaziyle aynı mekânları paylaşan marjinallere ve serserilere özgü bir altkültürün varlığı)-XIX. yy.'da, birisi popüler, öbürü kültürlü azınlığa özgü iki geleneğin birleşmesiyle polisiye roman hayata merhaba dedi. Popüler anane, dedikodu edebiyatından, cinayetlere duyulan ilgiden besleniyordu; bu ilgi, kanlı olayların peşine düşerek bu tarz şeyleri tüm kente yürüyerek dedikodu gazeteleri ve sokak şarkıcıları yardımıyla tüm XIX. yy. süresince sürdü. Buna karşılık kültürlü azınlığa özgü anane Schiller'in Haydutlar (Die Râuber) adlı oyununun kahramanı Kari Moor'dan, VVerner'den (Byron), İngiliz gotik romanından, VValpole'un The Castle ot Otranto, a Gothic sto/y'sinden (1764), M. Shelley'in Frankenstein ından (1818), Maturin, Raddiffe ve Levvis'in romanlarından beslendi.
Tümüyle edebi nitelikteki bu unsurlara toplumsal-iktisadi unsurlar da eklendi, ilk ve en mühim öğe, kırsal alanların boşalmasından sonrasında her yerde görülen muhteşem kentleşmedir. Kentleşme insan tutkularının (sevgi, para hırsı, fenalık, katliam ve delilik) dar bir mekânda yoğunlaşması anlamına gelir. Kente daha ilkin yerleşmiş bulunan burjuvaziyse kendini tedirgin, rahatsız ve kıstırılmış hissedecektir. Polisiye roman onun bu kuşatılmışlık durumuna düşsel bir düzeyde verdiği bir yanıttır.
Böylelikle Rastignac, Vautrin, Nucingen ve Vidocq'un (1828'den itibaren), Bel Ami'nin, Julien Sorel'in ve yaşamış ya da düşsel diğer fırsat düşkünlerinin devri adım atmıştır Mühim olan, her yolu deneyerek büyük kitleden sıyrılmak, başarı kazanmaktır. Aklı başlangıcında, ama şaşkına dönmüş olan cemiyet, bu durumda polisi, bu nedenle polis görevlisini ve onun edebiyattaki yansımasını, doğrusu dedektifi yarattı. Buna koşut olarak, bilimlerdeki gelişme; soruşturma ve araştırma sistemlerinin-,metotlarının bulunuşu, hem bir katliam biliminin, hem de akılcı ve pozitif yönde soruşturma sistemlerinin-,metotlarının doğmasını sağlamış oldu. Demek ki, insan tutkuları (katliam), bundan tedirgin olanlar (cemiyet), bu tarz şeyleri yönlendirmekle görevli olanlar (polisler) ve bu işi gerçekleştirebilmek için başvurulan bilimsel ve kurgusal teknikler (soruşturma) söz mevzusudur.
* Basının gelişmesine bağlı bir başlangıç. Polisiye roman doğduğunda, biçimini, temalarını ve mevzularını konuşulan, görülen ve malum şeylerden aldı. XIX. yy.'da, okuma yazma bilenlerin ve okulların sayısı devamlı arttı. Halkın kültürel gereksinmelerinin de aynı hızla arttığı söylenebilir. Bu gereksinme büyük seviyede basın tarafınca karşılandı. Basın, büyük başarı kazanan yepyeni bir edebi türü, tefrika romanı yarattı ve yazarlar kısa bir sürede, soruşturma, akılyürütme ustalığı benzer biçimde, polisiye romanı ilgilendiren mevzularda uzmanlaştılar; polisiye romanın bir tür olarak doğması da bu uzmanlaşma yardımıyla oldu.
* Cevap romanı. Polisiye romanı kuranın, bu türe mühim katkılarda bulunan E. A. Poe olduğu kabul edilir. Poe, bir taraftan yazdığı üç öyküyle (Morg sokağında katliam [The Murders in the Rue Morgue], 1841; Yitik mektup [The Purloined Letter], 1841; Marie Roget'nin esrarı [The Mystery of Marie Roget], 1842-43) yepyeni bir edebi model, doğrusu aydın bir amatör olan dedektifi, bir taraftan da şövalye Du- pin'in kişiliğinde hedefinize ulaşacak bir formül ortaya koydu. Ismi bilinmeyen anlatıcı ile Dupin, türün ilk işbirliğini (deha- değerlendirme) gerçekleştirdiler; bu sistem bir süre sonra Conan Doyle, Sax Rohmer, A. Christie, J. Ray ve başka pek çok yazar tarafınca kullanıldı. Öte taraftan Poe, polisiye romana “karanlık†bir boyut kattı: polisiye öykü onun yardımıyla karanlığın öyküsü haline geldi; bu mealde, “aydınlıkâ€ın (hakikat-iyilik) karanlığa (yalan-kötülük) karşı “mücadeleâ€si, kökü Antikçağ'a kadar uzanan çok eski bir geleneğe bağlanır. Poe'nun son bir katkısı da, Dupin'in, hakikate ulaşmaktan çok, anlatıcıyı, okuyucuyu ve gelecek kuşakları şaşırtmayı amaçlayan bir çözümleme yöntemi kullanmasıdır. Hakikat ama, Dupin'in soğukkanlılığı ile diğer kahramanların telaşı arasındaki karşıtlığı vurgulayan, çok ustaca hazırlanmış bir tanzim etme sonunda ortaya çıkar Bundan dolayı olayların ve dönemin akışı yer yer kesintiye uğrar. Ama Poe'nun en etkisi altına alan yanı yazma yöntemidir: “Biz bir plana ama devamlı olarak sonucu düşünerek lüzumlu mantıksal ve nedensel görünümü kazandırabiliriz...†(Bir şiirin oluşumu). Başka bir deyişle Poe, öyküyü.sondan başa doğru düzenler, doğrusu bir cevap romanı tasarlar.
Poe'nun çizgisinde, ama çoğu zaman daha popüler bir üslup kullananjoek çok yazar çıktı. 1866'da Fransa'da E. Gaboriau' nun TAffaire Lerouge'u, arkasından da le Crime d'Orcival'i yayımlandı. TAffaire Lerouge, Morg sokağı cinayeti'nden esinlendiği halde, ondan nerdeyse 9 kat daha uzundu. Polisiye öykü çizgisini terk eden ve anlatısında soruşturmacıyı alan Gaba- riau ise, popüler romanın, doğrusu melodramın bir takım belirgin özelliklerini koruyarak, polisiye romanda fransız tarzını başlattı. Ama polisiye tür kati biçimini İngiltere' de kazanmıştır. Study in Scarlet (1887) adlı yapıtıyla polisiye yazarlığına başlamış olan Conan Doyle, bir süre sonra The Sign of Four'u, 1892'de de "short stories" tarzında Adventures of Sherlock Holmes'u kaleme aldı. Bu öykülerin yapısı hep aynıdır. Holmes işi gücü olmayan biridir. Serüven türlü biçimlerde gelir onu bulur (korkuya tutulmuş, bir tertibin içine düşmüş kişiler, zor durumda kalmış, yardım isteyen polisler vb.). Holmes dinler, soruşturur, sonrasında gözlemler yapmak için “olay yerine gider. Müşterisini haberdar ederek katilin peşine düşer ve yakalar. En sonunda VVatson'ı karşısına ile birlikte vakası nasıl çözdüğünü açıklar; okuyucu-VVatson, hayranlıkla karışık bir şaşkınlığa düşer. Conan Doyle'un getirmiş olduğu mühim yenilik, izah etme talebini daha da artıran korku unsuruna yer vermesidir (Baskervilleler'in köpeği [The Hound of the Baskervilles]). Ama Poe ve Gaboriau'nun öykülerinin tersine, başlangıç şartları dondurulmamıştır: geriye dönük olmayan soruşturma, bir cinayeti açıklamaktan çok onu önlemeye yöneliktir. Fransa'da bu akım M. Leblanc, G. Leroux, G. Le Rouge, Souvestre ve Allain ile sürerken, İngiltere'de de Sax Rohmer, Fu Mançu tipiyle geleceğin casusluk romanını hazırladı. XX. yy.'ın başları, çok türlü doğrultulara yönelebilecek bir ana türün var olduğu, bir kaynaşma periyodu olarak belirdi.
* Cevap romanının zaferi. 1914'ten sonrasında, magazin ve dergiler, bundan sonra özerkliğini kazanan ve başlıbaşına bir endüstri ve tüketim mevzusu haline gelen polisiye edebiyata yardım olmaktan uzaklaştılar. Fransa'da "Le Masque", "L'Empreinte†dizileri hayata merhaba dedi. Gallimard yayınevi 1936'da "Le Scaraböe d'orâ€u kurdu. Polisiye roman, yazarın okuru içine sokarak şaşırtmaya çalışmış olduğu, yanlış ve doğru yollarla dolu bir labirente dönüştü. Böylelikle başlatılan tahsilli karşılaşmasının kurallarını belirleyense S. S. Van Dine oldu (American Magazine. 1928). Bilmeceli roman bir ikilik üstüne kurulmuştur; polisiye romansa bir değildir, iki.öyküye dayanır: bir yanda ikinci öykü başladığında sonrasında eren, cinayetin öyküsü, öte yandaysa, kahramanların eylemde bulunmadıkları, ama yalnızca olanları öğrendikleri, soruşturmanın öyküsü vardır. Buradan, yapısı, her izin, her yolun incelenmesi ve doğrulanmasına gore şekillenen geometrik bir mimari doğar. A. Christie'nin Doğu ekspresinde katliam (Murder on the Orient Express) adlı romanında izlediği yöntem dedektif H. Poirot'nun on iki katliam zanlısını sorguya çekmiş olduğu on iki bölüm ile bir giriş (cinayetin öğrenilmesi) ve bir netice (suçlunun ortaya çıkarılması) kısmından oluşur ile, Simenon'un kahramanı komiser Maigret' nin yöntemi bu kurgunun en önlü örnekleridir.
* Kara roman. 1920'lerden itibaren ABD' de, soğuk ve ölçülü "İngiliz okuluâ€na tümüyle karşıt yeni bir okul ortaya çıktı. Bu okul esas itibariyle Kara Maske (Black Mask) adlı dergiden doğmuştur: bu dergi, toplumsal gerçeklere daha çok ilgi göstererek ve gangsterlik, siyasal katliam, amansız tutumsal ve mali mücadeleler benzer biçimde vakaları da göz önünde tutarak katliam öyküleri yayımlıyordu. Bu zamanda D. Plammett, R. Chandler, W. R. Burnett, D. Goodis, J. Thompson, Ross Macdonald vb. kahramanlar hayata merhaba dedi. Kara roman iki öyküyü kaynaştırır; birinci öyküye son vererek ikinci öyküyü başlatır. Katliam, anlatılan öyküden ilkin değildir. Anlatıcının geçmişteki vakaları toparlamasını sağlayacak bir varış noktası yoktur. Anlatıcının olayın sonunda hayatta kalıp kalmayacağını bilemeyiz, ileriye dönük araştırma, geriye bakışın yerini alır ve anlatı bundan sonra, aydınlatılması ihtiyaç duyulan esrarın çevresinde toplanmaz; buna karşılık, bir bekleyiş havası yaratılarak okuyucunun ilgisi çekilir. Kara romanda nedenden sonuca, polisiye romandaysa sonuçtan nedene gidilir. Merak öğenin yerini, canlandırılan ortamın incelenmesi almıştır; buna gore, kara romanın en belirgin özelliği tematik oluşudur (James Fladley Chase).
* Thriller. Polisiye roman ile kara roman içinde, merak öğenin yanı sıra, anlatıyı etkili kılacak yollara (beklenmedik son ve zincirleme vakalar) başvuran yapıtlar da vardır. Bu akımın kurucusu, gerilimli, hatta dehşet verici atmosferler yaratmakta büyük bir ustalık gösteren A. Hitchcock'tur; pek çok vakit bu gerilim, onu kat kat aşan düşüşlerle ansızın boşalıve- rir. Kara romanda olduğu benzer biçimde thriller'da da esas olan ikinci öyküdür. Okuyucu geçmişi olmasıyla birlikte, geleceği ve aslolan kahramanların onların herhangi bir dokunulmazlığı yoktur- başına gelecekleri de düşünür Bu kategoriye giren iki alt-tür vardır: dedektifin kuvvetsiz bir şahıs olduğu öyküler ve bilmece romanınkine benzer bir cinayetin sözkonusu olduğu öyküler. Bu şekilde öyküler yazanlar içinde W. irish, R Ouentin, Ch. VVİlliams ve Fransa'da Boileau -Narcejac en ünlüleridir.
Son olarak, iyice kalıplaşmış "hareketli" dizileri anmak gerekir; dozu çok ustaca ayarlanmış bir cinselliğe, sadizme, şiddete ve maraziliğe başvuran bu dizilerde, resmi polislerin yerini kaba, ama çekici serüvenciler (casuslar, gizli saklı ajanlar) alır (CASUSLUK edebiyatı), R Cheyney, ian Fleming, F. Dard (takma ismi San Antonio), Jean ve Josette Bruce, Görard de Villiers benzer biçimde yazarların yarattığı kahramanlar bu kategoriye girer.
1. Polise ilişkin, güvenliğin sağlanmasına yönelik; baskıya dayalı şey için kullanılır: Polisiye tedbirler.
2. Bir cinayeti, bir suçu aydınlatmak için gösterilen çabalan mevzu alan bir roman, bir öykü, bir film için kullanılır. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL.
• Polisiye roman. Geçmişteki bir çok örneğe karşın, polisiye roman XIX. yy.'da doğmuş bir türdür. Gizemli, hatta cinayetle ilgili unsurlara türlü edebi larda normal olarak rastlanıyordu (Eski Ahit, hindu efsaneleri, Sophokles'in Kral Oidipus'u, Theseus'un ve Hercules'in kahramanlıkları, R. H. Van Gulik tarafınca gün ışığına çıkarılan, yargıç Ti'nin soruşturmaları, hint-iran efsaneleri ve Vol- taire'in masalları [Zadig]). Bir takım İngiliz yazarların katliam öyküleri de (Defoe'nun Moll Flanders'ı, 1722) polisiye romana iyice yaklaşır; Fielding'in Tom Jones'u (1749) bir caninin yaşamöyküsüdür ve "rogue literatüre" (serseri edebiyatı) çizgisindedir. İspanyol pikaresk edebiyatıyla beraber düşünülmesi ihtiyaç duyulan bu öyküler, sözkonusu toplumların töreleri ile, geçerli sayılan ilkeler arasındaki çarpıcı uzaklığı göz önüne sererler. Ahlakçı bir tavrı olan bu edebiyat, büyük kentlerde ya da sanayileşen yörelerde doğduğu için, polisiye romanın atası sayılır. Bu edebiyat, bir süre sonra polisiye türün temelini oluşturacak kimi temaları da kapsıyordu (para, kötülüğün varlığı ve iyi uğruna harp, iktidardaki burjuvaziyle aynı mekânları paylaşan marjinallere ve serserilere özgü bir altkültürün varlığı)-XIX. yy.'da, birisi popüler, öbürü kültürlü azınlığa özgü iki geleneğin birleşmesiyle polisiye roman hayata merhaba dedi. Popüler anane, dedikodu edebiyatından, cinayetlere duyulan ilgiden besleniyordu; bu ilgi, kanlı olayların peşine düşerek bu tarz şeyleri tüm kente yürüyerek dedikodu gazeteleri ve sokak şarkıcıları yardımıyla tüm XIX. yy. süresince sürdü. Buna karşılık kültürlü azınlığa özgü anane Schiller'in Haydutlar (Die Râuber) adlı oyununun kahramanı Kari Moor'dan, VVerner'den (Byron), İngiliz gotik romanından, VValpole'un The Castle ot Otranto, a Gothic sto/y'sinden (1764), M. Shelley'in Frankenstein ından (1818), Maturin, Raddiffe ve Levvis'in romanlarından beslendi.
Tümüyle edebi nitelikteki bu unsurlara toplumsal-iktisadi unsurlar da eklendi, ilk ve en mühim öğe, kırsal alanların boşalmasından sonrasında her yerde görülen muhteşem kentleşmedir. Kentleşme insan tutkularının (sevgi, para hırsı, fenalık, katliam ve delilik) dar bir mekânda yoğunlaşması anlamına gelir. Kente daha ilkin yerleşmiş bulunan burjuvaziyse kendini tedirgin, rahatsız ve kıstırılmış hissedecektir. Polisiye roman onun bu kuşatılmışlık durumuna düşsel bir düzeyde verdiği bir yanıttır.
Böylelikle Rastignac, Vautrin, Nucingen ve Vidocq'un (1828'den itibaren), Bel Ami'nin, Julien Sorel'in ve yaşamış ya da düşsel diğer fırsat düşkünlerinin devri adım atmıştır Mühim olan, her yolu deneyerek büyük kitleden sıyrılmak, başarı kazanmaktır. Aklı başlangıcında, ama şaşkına dönmüş olan cemiyet, bu durumda polisi, bu nedenle polis görevlisini ve onun edebiyattaki yansımasını, doğrusu dedektifi yarattı. Buna koşut olarak, bilimlerdeki gelişme; soruşturma ve araştırma sistemlerinin-,metotlarının bulunuşu, hem bir katliam biliminin, hem de akılcı ve pozitif yönde soruşturma sistemlerinin-,metotlarının doğmasını sağlamış oldu. Demek ki, insan tutkuları (katliam), bundan tedirgin olanlar (cemiyet), bu tarz şeyleri yönlendirmekle görevli olanlar (polisler) ve bu işi gerçekleştirebilmek için başvurulan bilimsel ve kurgusal teknikler (soruşturma) söz mevzusudur.
* Basının gelişmesine bağlı bir başlangıç. Polisiye roman doğduğunda, biçimini, temalarını ve mevzularını konuşulan, görülen ve malum şeylerden aldı. XIX. yy.'da, okuma yazma bilenlerin ve okulların sayısı devamlı arttı. Halkın kültürel gereksinmelerinin de aynı hızla arttığı söylenebilir. Bu gereksinme büyük seviyede basın tarafınca karşılandı. Basın, büyük başarı kazanan yepyeni bir edebi türü, tefrika romanı yarattı ve yazarlar kısa bir sürede, soruşturma, akılyürütme ustalığı benzer biçimde, polisiye romanı ilgilendiren mevzularda uzmanlaştılar; polisiye romanın bir tür olarak doğması da bu uzmanlaşma yardımıyla oldu.
* Cevap romanı. Polisiye romanı kuranın, bu türe mühim katkılarda bulunan E. A. Poe olduğu kabul edilir. Poe, bir taraftan yazdığı üç öyküyle (Morg sokağında katliam [The Murders in the Rue Morgue], 1841; Yitik mektup [The Purloined Letter], 1841; Marie Roget'nin esrarı [The Mystery of Marie Roget], 1842-43) yepyeni bir edebi model, doğrusu aydın bir amatör olan dedektifi, bir taraftan da şövalye Du- pin'in kişiliğinde hedefinize ulaşacak bir formül ortaya koydu. Ismi bilinmeyen anlatıcı ile Dupin, türün ilk işbirliğini (deha- değerlendirme) gerçekleştirdiler; bu sistem bir süre sonra Conan Doyle, Sax Rohmer, A. Christie, J. Ray ve başka pek çok yazar tarafınca kullanıldı. Öte taraftan Poe, polisiye romana “karanlık†bir boyut kattı: polisiye öykü onun yardımıyla karanlığın öyküsü haline geldi; bu mealde, “aydınlıkâ€ın (hakikat-iyilik) karanlığa (yalan-kötülük) karşı “mücadeleâ€si, kökü Antikçağ'a kadar uzanan çok eski bir geleneğe bağlanır. Poe'nun son bir katkısı da, Dupin'in, hakikate ulaşmaktan çok, anlatıcıyı, okuyucuyu ve gelecek kuşakları şaşırtmayı amaçlayan bir çözümleme yöntemi kullanmasıdır. Hakikat ama, Dupin'in soğukkanlılığı ile diğer kahramanların telaşı arasındaki karşıtlığı vurgulayan, çok ustaca hazırlanmış bir tanzim etme sonunda ortaya çıkar Bundan dolayı olayların ve dönemin akışı yer yer kesintiye uğrar. Ama Poe'nun en etkisi altına alan yanı yazma yöntemidir: “Biz bir plana ama devamlı olarak sonucu düşünerek lüzumlu mantıksal ve nedensel görünümü kazandırabiliriz...†(Bir şiirin oluşumu). Başka bir deyişle Poe, öyküyü.sondan başa doğru düzenler, doğrusu bir cevap romanı tasarlar.
Poe'nun çizgisinde, ama çoğu zaman daha popüler bir üslup kullananjoek çok yazar çıktı. 1866'da Fransa'da E. Gaboriau' nun TAffaire Lerouge'u, arkasından da le Crime d'Orcival'i yayımlandı. TAffaire Lerouge, Morg sokağı cinayeti'nden esinlendiği halde, ondan nerdeyse 9 kat daha uzundu. Polisiye öykü çizgisini terk eden ve anlatısında soruşturmacıyı alan Gaba- riau ise, popüler romanın, doğrusu melodramın bir takım belirgin özelliklerini koruyarak, polisiye romanda fransız tarzını başlattı. Ama polisiye tür kati biçimini İngiltere' de kazanmıştır. Study in Scarlet (1887) adlı yapıtıyla polisiye yazarlığına başlamış olan Conan Doyle, bir süre sonra The Sign of Four'u, 1892'de de "short stories" tarzında Adventures of Sherlock Holmes'u kaleme aldı. Bu öykülerin yapısı hep aynıdır. Holmes işi gücü olmayan biridir. Serüven türlü biçimlerde gelir onu bulur (korkuya tutulmuş, bir tertibin içine düşmüş kişiler, zor durumda kalmış, yardım isteyen polisler vb.). Holmes dinler, soruşturur, sonrasında gözlemler yapmak için “olay yerine gider. Müşterisini haberdar ederek katilin peşine düşer ve yakalar. En sonunda VVatson'ı karşısına ile birlikte vakası nasıl çözdüğünü açıklar; okuyucu-VVatson, hayranlıkla karışık bir şaşkınlığa düşer. Conan Doyle'un getirmiş olduğu mühim yenilik, izah etme talebini daha da artıran korku unsuruna yer vermesidir (Baskervilleler'in köpeği [The Hound of the Baskervilles]). Ama Poe ve Gaboriau'nun öykülerinin tersine, başlangıç şartları dondurulmamıştır: geriye dönük olmayan soruşturma, bir cinayeti açıklamaktan çok onu önlemeye yöneliktir. Fransa'da bu akım M. Leblanc, G. Leroux, G. Le Rouge, Souvestre ve Allain ile sürerken, İngiltere'de de Sax Rohmer, Fu Mançu tipiyle geleceğin casusluk romanını hazırladı. XX. yy.'ın başları, çok türlü doğrultulara yönelebilecek bir ana türün var olduğu, bir kaynaşma periyodu olarak belirdi.
* Cevap romanının zaferi. 1914'ten sonrasında, magazin ve dergiler, bundan sonra özerkliğini kazanan ve başlıbaşına bir endüstri ve tüketim mevzusu haline gelen polisiye edebiyata yardım olmaktan uzaklaştılar. Fransa'da "Le Masque", "L'Empreinte†dizileri hayata merhaba dedi. Gallimard yayınevi 1936'da "Le Scaraböe d'orâ€u kurdu. Polisiye roman, yazarın okuru içine sokarak şaşırtmaya çalışmış olduğu, yanlış ve doğru yollarla dolu bir labirente dönüştü. Böylelikle başlatılan tahsilli karşılaşmasının kurallarını belirleyense S. S. Van Dine oldu (American Magazine. 1928). Bilmeceli roman bir ikilik üstüne kurulmuştur; polisiye romansa bir değildir, iki.öyküye dayanır: bir yanda ikinci öykü başladığında sonrasında eren, cinayetin öyküsü, öte yandaysa, kahramanların eylemde bulunmadıkları, ama yalnızca olanları öğrendikleri, soruşturmanın öyküsü vardır. Buradan, yapısı, her izin, her yolun incelenmesi ve doğrulanmasına gore şekillenen geometrik bir mimari doğar. A. Christie'nin Doğu ekspresinde katliam (Murder on the Orient Express) adlı romanında izlediği yöntem dedektif H. Poirot'nun on iki katliam zanlısını sorguya çekmiş olduğu on iki bölüm ile bir giriş (cinayetin öğrenilmesi) ve bir netice (suçlunun ortaya çıkarılması) kısmından oluşur ile, Simenon'un kahramanı komiser Maigret' nin yöntemi bu kurgunun en önlü örnekleridir.
* Kara roman. 1920'lerden itibaren ABD' de, soğuk ve ölçülü "İngiliz okuluâ€na tümüyle karşıt yeni bir okul ortaya çıktı. Bu okul esas itibariyle Kara Maske (Black Mask) adlı dergiden doğmuştur: bu dergi, toplumsal gerçeklere daha çok ilgi göstererek ve gangsterlik, siyasal katliam, amansız tutumsal ve mali mücadeleler benzer biçimde vakaları da göz önünde tutarak katliam öyküleri yayımlıyordu. Bu zamanda D. Plammett, R. Chandler, W. R. Burnett, D. Goodis, J. Thompson, Ross Macdonald vb. kahramanlar hayata merhaba dedi. Kara roman iki öyküyü kaynaştırır; birinci öyküye son vererek ikinci öyküyü başlatır. Katliam, anlatılan öyküden ilkin değildir. Anlatıcının geçmişteki vakaları toparlamasını sağlayacak bir varış noktası yoktur. Anlatıcının olayın sonunda hayatta kalıp kalmayacağını bilemeyiz, ileriye dönük araştırma, geriye bakışın yerini alır ve anlatı bundan sonra, aydınlatılması ihtiyaç duyulan esrarın çevresinde toplanmaz; buna karşılık, bir bekleyiş havası yaratılarak okuyucunun ilgisi çekilir. Kara romanda nedenden sonuca, polisiye romandaysa sonuçtan nedene gidilir. Merak öğenin yerini, canlandırılan ortamın incelenmesi almıştır; buna gore, kara romanın en belirgin özelliği tematik oluşudur (James Fladley Chase).
* Thriller. Polisiye roman ile kara roman içinde, merak öğenin yanı sıra, anlatıyı etkili kılacak yollara (beklenmedik son ve zincirleme vakalar) başvuran yapıtlar da vardır. Bu akımın kurucusu, gerilimli, hatta dehşet verici atmosferler yaratmakta büyük bir ustalık gösteren A. Hitchcock'tur; pek çok vakit bu gerilim, onu kat kat aşan düşüşlerle ansızın boşalıve- rir. Kara romanda olduğu benzer biçimde thriller'da da esas olan ikinci öyküdür. Okuyucu geçmişi olmasıyla birlikte, geleceği ve aslolan kahramanların onların herhangi bir dokunulmazlığı yoktur- başına gelecekleri de düşünür Bu kategoriye giren iki alt-tür vardır: dedektifin kuvvetsiz bir şahıs olduğu öyküler ve bilmece romanınkine benzer bir cinayetin sözkonusu olduğu öyküler. Bu şekilde öyküler yazanlar içinde W. irish, R Ouentin, Ch. VVİlliams ve Fransa'da Boileau -Narcejac en ünlüleridir.
Son olarak, iyice kalıplaşmış "hareketli" dizileri anmak gerekir; dozu çok ustaca ayarlanmış bir cinselliğe, sadizme, şiddete ve maraziliğe başvuran bu dizilerde, resmi polislerin yerini kaba, ama çekici serüvenciler (casuslar, gizli saklı ajanlar) alır (CASUSLUK edebiyatı), R Cheyney, ian Fleming, F. Dard (takma ismi San Antonio), Jean ve Josette Bruce, Görard de Villiers benzer biçimde yazarların yarattığı kahramanlar bu kategoriye girer.
Kaynak: Büyük Larousse
Polisiye roman yazarlarının adları nedir?
Polisiye Film Nedir?
YORUMLAR