Referandum Alıntı TDK isim, hukuk (refera'ndum) Fransızca référendum Halk oylaması. Referandum (Latince referen...
Referandum
Referandum (Latince referendum) genelde anayasa değişikliği, yasaların kabulu veya çok önemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan oylamadır. Referandumda halkın iradesi idareye doğrudan doğruya yansımakta olup doğrudan demokrasi'nin güzel bir örneğidir. Temsili demokraside ise, halkın seçtiği insanlar, halkın iradesini yansıtmaya çalışmaktadır. Türkiye'de çok az uygulanan referandum, gelişmiş ülkelerde sık sık uygulanır.
Referandum kelimesi genelde plebisit kelimesiyle beraber anılır. Plebs, Eski Roma'da, ayrıcalıklı patriciiler dışında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isimdir. Plebs meclislerinin aldığı karar anlamında olan Latince plebiscitum sözünden gelir. Plebisit genelde yasama organlarının biri tarafından halkın oylamasına sunulan bir sorudur. Plebisit bir şekilde güven oylaması manasını ihtiva ettiği için, günümüzde pek sık kullanılmamaktadır.
Eski çağ sitelerinde vatandaşlık hakkına sahip bir kısım halk, gerçek bir hükümet ve yasama organı gibi toplanırdı. Bugün ise bazı İsviçre kantonlarında ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir defa toplanan halk genel kurulunun görevi, sadece yöneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir.
Doğrudan demokrasinin fiilen uygulanmasındaki güçlük sebebiyle temsili demokrasi sistemine gidilmiştir. Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve doğrudan demokrasi sistemine yaklaşmak için, yarı doğrudan demokrasi sistemine gidilmiştir. Referandum bunlardan birisidir. Yarı doğrudan demokrasi denilen, halkın yönetime katılmasının bu şeklinde ise; seçmenlerin görevi, sadece temsilciler seçmek değildir. Seçmenler, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla katılırlar.
Hazırlanmakta olan bir kanunun kabulüne veya bir kanun teklifine halkın katılması iki şekilde olur:
Anayasaların, yeni hazırlanmalarından sonra veya önemli değişikliklerde referandumla halkın oyuna başvurulur. Türkiye'de, Fransa'da ve İsviçre'de yeni anayasaların kabulü bu şekilde olmuştur. Buna Anayasa Referandumu denir.
Türkiye'de ilk defa referanduma, 1960 Anayasasının kabulü sırasında başvurulmuştur. Katılan seçmenlerin % 62'si evet, % 38'i hayır şeklinde oy kullanarak; Kurucu Meclis'in hazırladığı Anayasayı kabul etmiş oldu. 1982 yılındaki, Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasanın referandumunda ise, kabul oyları % 91'i geçti. Red ise % 9 idi. Yeni anayasa ittifaka yakın bir çoğunlukla kabul edilmiş ve seçmenlerin tasvibini almıştır.
Kanunların halkın referandumuna sunulması usulü ABD ve İsviçre'de temel bir prensip olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünya anayasaları içinde sadece 1946 Fransız Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiştir. Bu anayasa ikinci referandumda kabul edilmiştir.
Referandum kelimesi genelde plebisit kelimesiyle beraber anılır. Plebs, Eski Roma'da, ayrıcalıklı patriciiler dışında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isimdir. Plebs meclislerinin aldığı karar anlamında olan Latince plebiscitum sözünden gelir. Plebisit genelde yasama organlarının biri tarafından halkın oylamasına sunulan bir sorudur. Plebisit bir şekilde güven oylaması manasını ihtiva ettiği için, günümüzde pek sık kullanılmamaktadır.
Eski çağ sitelerinde vatandaşlık hakkına sahip bir kısım halk, gerçek bir hükümet ve yasama organı gibi toplanırdı. Bugün ise bazı İsviçre kantonlarında ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir defa toplanan halk genel kurulunun görevi, sadece yöneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir.
Doğrudan demokrasinin fiilen uygulanmasındaki güçlük sebebiyle temsili demokrasi sistemine gidilmiştir. Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve doğrudan demokrasi sistemine yaklaşmak için, yarı doğrudan demokrasi sistemine gidilmiştir. Referandum bunlardan birisidir. Yarı doğrudan demokrasi denilen, halkın yönetime katılmasının bu şeklinde ise; seçmenlerin görevi, sadece temsilciler seçmek değildir. Seçmenler, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla katılırlar.
Hazırlanmakta olan bir kanunun kabulüne veya bir kanun teklifine halkın katılması iki şekilde olur:
- Yetkili makamın bir kanun tasarısı veya teklifinin esaslı kısımları hakkında halk oyuna başvurmak.
- Yasama organı (parlamento)nun hazırladığı kanun hakkında halkın reyine müracaat etmek.
Anayasaların, yeni hazırlanmalarından sonra veya önemli değişikliklerde referandumla halkın oyuna başvurulur. Türkiye'de, Fransa'da ve İsviçre'de yeni anayasaların kabulü bu şekilde olmuştur. Buna Anayasa Referandumu denir.
Türkiye'de ilk defa referanduma, 1960 Anayasasının kabulü sırasında başvurulmuştur. Katılan seçmenlerin % 62'si evet, % 38'i hayır şeklinde oy kullanarak; Kurucu Meclis'in hazırladığı Anayasayı kabul etmiş oldu. 1982 yılındaki, Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasanın referandumunda ise, kabul oyları % 91'i geçti. Red ise % 9 idi. Yeni anayasa ittifaka yakın bir çoğunlukla kabul edilmiş ve seçmenlerin tasvibini almıştır.
Kanunların halkın referandumuna sunulması usulü ABD ve İsviçre'de temel bir prensip olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünya anayasaları içinde sadece 1946 Fransız Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiştir. Bu anayasa ikinci referandumda kabul edilmiştir.
Referandum
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Siyasî iktidar tarafından alınan bir kararın yönetilenler tarafından kabul edilip edilmediğini belirlemek için yapılan halkoylaması. Halkın yönetime doğrudan katılma biçimlerinden biridir. Birçok ülkede çeşitli biçimlerde uygulanır. Referandum kavramı İsviçre'de plebisitle eşanlamlı olarak kullanılır. Plebisitin genellikle siyasî sonuçlar doğurmasına karşın, referandumun sonuçları hukuksaldır. Çünkü refarandum bir yasama organı tarafından hazırlanarak kabul edilen hukuksal bir metnin halkoyuna sunulması, plebisitse böyle bir aşamadan geçmeden bir konu ya da bir kişi hakkında halkın tercihinin sorulmasıdır. Türkiye'de bugüne kadar üç kez referandum yapıldı. İlk referandum 27 Mayıs Hareketi'nden sonra oluşturulan Kurucu Meclis'in hazırladığı 1961 Anayasası'nın halkın onayına sunulmasıydı. İkinci referandumsa 12 Eylül 1980'den sonra kurulan Danışma Meclisi'nin hazırladığı anayasanın kabulüyle ilgili olarak yapıldı. 7 Kasım 1982'de yapılan bu referandumla hem anayasa, hem de MGK Başkanı Kenan Evren'in cumhurbaşkanı olması kabul edildi. 1982 Anayasası'nın 104. maddesi cumhurbaşkanına, gerekli gördüğü takdirde anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları halkoyuna sunmak yetkisini vermektedir. üçüncüsü, 6 Eylül 1987'de 1982 Anayasası'yla eski siyasîlere getirilen siyaset yapma yasağının kaldırılması için yapılan referandumdur.
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Siyasî iktidar tarafından alınan bir kararın yönetilenler tarafından kabul edilip edilmediğini belirlemek için yapılan halkoylaması. Halkın yönetime doğrudan katılma biçimlerinden biridir. Birçok ülkede çeşitli biçimlerde uygulanır. Referandum kavramı İsviçre'de plebisitle eşanlamlı olarak kullanılır. Plebisitin genellikle siyasî sonuçlar doğurmasına karşın, referandumun sonuçları hukuksaldır. Çünkü refarandum bir yasama organı tarafından hazırlanarak kabul edilen hukuksal bir metnin halkoyuna sunulması, plebisitse böyle bir aşamadan geçmeden bir konu ya da bir kişi hakkında halkın tercihinin sorulmasıdır. Türkiye'de bugüne kadar üç kez referandum yapıldı. İlk referandum 27 Mayıs Hareketi'nden sonra oluşturulan Kurucu Meclis'in hazırladığı 1961 Anayasası'nın halkın onayına sunulmasıydı. İkinci referandumsa 12 Eylül 1980'den sonra kurulan Danışma Meclisi'nin hazırladığı anayasanın kabulüyle ilgili olarak yapıldı. 7 Kasım 1982'de yapılan bu referandumla hem anayasa, hem de MGK Başkanı Kenan Evren'in cumhurbaşkanı olması kabul edildi. 1982 Anayasası'nın 104. maddesi cumhurbaşkanına, gerekli gördüğü takdirde anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları halkoyuna sunmak yetkisini vermektedir. üçüncüsü, 6 Eylül 1987'de 1982 Anayasası'yla eski siyasîlere getirilen siyaset yapma yasağının kaldırılması için yapılan referandumdur.
YORUMLAR