sadaret isim, tarih (sada:ret) Arapça ¹adÂ¥ret Sadrazamlık. Osmanlı Kurumları - Sadaret (Sadâret) Kaymakamı Osmanlı Kuruml...
sadaret
isim, tarih (sada:ret) Arapça ¹adÂ¥ret Sadrazamlık.
Osmanlı Kurumları - Sadaret (Sadâret) Kaymakamı
Osmanlı Kurumları - Sadaret Kethüdası
Sadaret Asaf - (3 Parça)
SADARET a. (ar. sadaret).
1. Sadrazamlık makamı; sadrazamların vazife yaptıkları yer. (Bk. ansikl. böl.)
2. Rumeji ve Anadolu kazaskerlerine verilen ad. (ilmiye sınıfının bu iki makamına birden sadreyn denirdi.) || Sadaret alayı, sadrazamlığa atananlar için düzenlenen merasim. (Bk. ansikl. böl.) || Sadaret arz odası, Paşakapısı ya da BabIâli'de sadrazamın lüzumlu kimselerle görüştüğü, bazı törenlerin düzenlenmiş olduğu oda. || Sadaret dairesi, Paşa- kapısı ya da BabIâli'de sadrazamın vazife yapmış olduğu yer. || Sadaret hattı hümayunu, sadrazamlığa yeni atananı göreve çağırmak için yazılan hünkâr tezkiresi. (Bk. ansikl. böl.) || Sadaret kaymakamı, sefere çıktığında sadrazamın İstanbul'da vekâleten yerine bıraktığı vezir rütbesindeki görevli. || Sadaret kethüdası, sadrazamın baş yardımcısı. (Bk. ansikl. böl.) || Sadaret kürkü, yeni sadrazama padişahın giydirdiği samur iki kürk. (Biri mütevazi diğeri seraser [altın ya da gümüş telle işlenmiş] kaplı idi.) || Sadaret mektupçusu, Sadrazamın yazı işlerini yürüten görevli. {Mektubi! sadrı âli de denirdi.) [Bk. ansikl. böl.] || Sadaret mührü - MüHRİ SADARET. || Sadaret müsteşarı, sadrazamın müsteşarlığını meydana getiren görevli. || Sadaret pişkeşi, sadrazamlığa atanması sebebiyle sadrazamın padişaha sunmuş olduğu armağan. (Tanzimat'tan [1839] sonrasında bu anane uygulanmadı.) || Sadaret yaveri, son dönemlerde sadrazamların yaverlerine verilen ad. (Bunların başına sadaret başyaveri denirdi.)
*ANSİKL. Kur. tar. Tanzimat duyuru edilinceye (1839) kadar yeni sadrazam, ilkin padişahtan sadaret mührünü alır, darüssaade ağasının odasında bir süre dinlenip sarayın orta kapısından dışarı çıkar, solak, peyk ve divan çavuşlarından oluşan bir alay ile beraber Paşakapısı'na (Babıâli) giderdi. Burada başta şeyhülislam olmak suretiyle, vezirler, kaptanıderya, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri ve teşrifatta yer edinen ulema tarafınca kutlanırdı. Kutlama töreninde yeni sadrazam şeyhülislam ve önde gelen üst düzey yöneticilerine kürk giydirir aşama ve derecelerine gore bazı görevülere de çeşitli armağanlar verirdi. Birkaç gün sonrasında da şeyhülislamın ziyaretini iade eder ve törenle Paşakapısı'na dönerdi.
Padişahın yeni sadrazama gönderilmiş olduğu, yapması ihtiyaç duyulan işleri içeren bir hattı hümayun, önde gelen devlet görevlilerinin huzurunda reisülküttap tarafınca okunurdu.
imparatorluğun son dönemlerinde sadrazamlığa yeni atanan şahıs, saraya çağrılır padişah tarafınca kendisine sadaret mührü verilirdi. Padişahın hattı hümayunu ise başkâtip tarafınca bir alayla ilkin Sirkeci vapur iskelesine, sonrasında da saraydan gönderilen bir otomobille teşrifat görevlileri ve atlı askerlerin eşliğinde BabIâli'ye götürülürdü. Abdülhamit II döneminde (1876-1909) ise padişah Yıldız sarayı'nda oturduğundan sadaret alayı Yıldız -Dolmabahçe, Dolmabahçe-Sirkeci ve Babıâli içinde olmak suretiyle iki aşamada düzenlenirdi. Sadaret alayı geleneği OsmanlI devletinin sonuna kadar uygulanmıştır.
*Sadaret hattı hümayunu, eski sadrazamın değiştirilme gerekçesini, yeni atananın yapacağı işleri ve padişahın başarı dileklerini içerirdi. Hattı hümayun, yazıldıktan sonrasında makrama adında olan bir peşkir içine sarılarak üstü mühürlenir ve bir ağa tarafınca BabIâli'ye götürülürdü. Başta yeni sadrazam olmak suretiyle teşrifatta yer edinen tüm görevliler, hattı hümayunu getirenleri karşılarlardı. Sadaret hattı hümayunu ağadan alınır, öpüp başa konur, mührü açılır ve okunmak suretiyle reisülküttaba teslim edilirdi. Reisülküttap, hattı hümayunu yüksek sesle okurdu, imparatorluğun son dönemlerinde hattı hümayun BabIâli'ye makrama yerine kırmızı bir atlas kese içinde mabeyn başkâtibi tarafınca getirildi ve reisülküttap yerine sadaret mektupçusu tarafınca okundu.
* Sadaret kaymakamı olarak ataması meydana getirilen vezir, sadrazam ile beraber padişahın huzuruna çıkarak hilat (kürk) giyer, böylelikle getirilmiş olduğu vazife duyuru edilmiş olurdu. Atama ile alakalı padişah hattı hümayunu Divanı hümayun'da yüksek sesle okunarak üyelere duyurulurdu. Göreve atanan, sefere çıkan orduyu ve sadrazamı üsküdar'da ya da Davutpaşa'da uğurlayıp kaymakamlık görevine başlardı. Kaymakam, sadrazamın sefer dolayısıyla bulunmuş olduğu bölge haricinde, tüm imparatorluk topraklarında sadrazamın yetkilerini elinde meblağ, her alanda (şeri, hukuki, cezai, örfi) kararlar verebilir, tuğralı hükümler yollayabilirdi. İstanbul'da denetime çıkmak, kol dolaşmak de yetkileri arasındaydı. Yalnızca orduyla ilgili atamalar, yabancı tüccarlara ilişkin işler; vezir, beylerbeyi, sancak beyi atamaları yetki alanının dışındaydı. Sadaret kaymakamının başkanlığında meydana getirilen çarşamba divanına İstanbul, Galata, üsküdar, Eyüp kadıları, sekbanbaşı ve yeniçeri ağa vekili katılır; görüşmede alınan kararlar rikab defterleri adında olan ayrı defterlere geçirilirdi. Görevi bitinceye kadar sadrazamın mührü sadaret kaymakamında bulunurdu. Bu görevde bulunmuş olanlar çoğu zaman kubbe vezirliğine atanırlardı.
Sadrazamın sefere çıkması haricinde, bir sadrazam görevinden alındıktan sonrasında yerine atama yapılıncaya; sadrazamlık başka bir eyalette görevli bir vezire verildiğinde, yeni sadrazam bulunmuş olduğu yerden İstanbul'a gelinceye kadar da yerine vekil olarak bir sadaret kaymakamı atanır, böylelikle hükümet ve devlet işlerinin aksamaması sağlanmış olurdu. Bununla beraber bu şekilde sadaret kaymakamı olanlar, görevleri kısa süreceğinden, fazla mühim sorunlara karışmazlardı.
* Sadaret kethüdası, imparatorluğun ilk dönemlerinde resmi bir niteliği olmayan, sadrazamın maiyet memurlarından biri durumundaydı. Ondan sonra ekibe alınarak resmi devlet görevlisi olmaları sağlandı (1730). Göreve atanmaları ve görevluntulardan meydana gelmektedir. Bunların tarihsel Dir dizin içinde, uygar bir anlayışla sergilenebilmesi için Azaryan yalısı'nın tarafındaki zamanı yapı 1986-1988 içinde onarıldı ve müzeye eklendi önderi üç, arkadan dört kattan oluşan olarak yenilenen bu yapıdaki eserler Tarihöncesi'nden başlayarak, Anadolu'nun tüm kültür evrelerini yansıtmaktadır. Azaryan yalısı'ndaysa erken İslam, Selçuklu ve osmanlı yapıtları (madeni eserler, tombaklar, tuğran gümüşler, kıymetli saatler, seladon, mavı-beyaz ve çokrenkli çin porselenleri, İznik, Kütahya ve Çanakkale seramikleri, işlemeler, dokumalar, bindallı giysiler vd.) bulunmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
1. Sadrazamlık makamı; sadrazamların vazife yaptıkları yer. (Bk. ansikl. böl.)
2. Rumeji ve Anadolu kazaskerlerine verilen ad. (ilmiye sınıfının bu iki makamına birden sadreyn denirdi.) || Sadaret alayı, sadrazamlığa atananlar için düzenlenen merasim. (Bk. ansikl. böl.) || Sadaret arz odası, Paşakapısı ya da BabIâli'de sadrazamın lüzumlu kimselerle görüştüğü, bazı törenlerin düzenlenmiş olduğu oda. || Sadaret dairesi, Paşa- kapısı ya da BabIâli'de sadrazamın vazife yapmış olduğu yer. || Sadaret hattı hümayunu, sadrazamlığa yeni atananı göreve çağırmak için yazılan hünkâr tezkiresi. (Bk. ansikl. böl.) || Sadaret kaymakamı, sefere çıktığında sadrazamın İstanbul'da vekâleten yerine bıraktığı vezir rütbesindeki görevli. || Sadaret kethüdası, sadrazamın baş yardımcısı. (Bk. ansikl. böl.) || Sadaret kürkü, yeni sadrazama padişahın giydirdiği samur iki kürk. (Biri mütevazi diğeri seraser [altın ya da gümüş telle işlenmiş] kaplı idi.) || Sadaret mektupçusu, Sadrazamın yazı işlerini yürüten görevli. {Mektubi! sadrı âli de denirdi.) [Bk. ansikl. böl.] || Sadaret mührü - MüHRİ SADARET. || Sadaret müsteşarı, sadrazamın müsteşarlığını meydana getiren görevli. || Sadaret pişkeşi, sadrazamlığa atanması sebebiyle sadrazamın padişaha sunmuş olduğu armağan. (Tanzimat'tan [1839] sonrasında bu anane uygulanmadı.) || Sadaret yaveri, son dönemlerde sadrazamların yaverlerine verilen ad. (Bunların başına sadaret başyaveri denirdi.)
*ANSİKL. Kur. tar. Tanzimat duyuru edilinceye (1839) kadar yeni sadrazam, ilkin padişahtan sadaret mührünü alır, darüssaade ağasının odasında bir süre dinlenip sarayın orta kapısından dışarı çıkar, solak, peyk ve divan çavuşlarından oluşan bir alay ile beraber Paşakapısı'na (Babıâli) giderdi. Burada başta şeyhülislam olmak suretiyle, vezirler, kaptanıderya, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri ve teşrifatta yer edinen ulema tarafınca kutlanırdı. Kutlama töreninde yeni sadrazam şeyhülislam ve önde gelen üst düzey yöneticilerine kürk giydirir aşama ve derecelerine gore bazı görevülere de çeşitli armağanlar verirdi. Birkaç gün sonrasında da şeyhülislamın ziyaretini iade eder ve törenle Paşakapısı'na dönerdi.
Padişahın yeni sadrazama gönderilmiş olduğu, yapması ihtiyaç duyulan işleri içeren bir hattı hümayun, önde gelen devlet görevlilerinin huzurunda reisülküttap tarafınca okunurdu.
imparatorluğun son dönemlerinde sadrazamlığa yeni atanan şahıs, saraya çağrılır padişah tarafınca kendisine sadaret mührü verilirdi. Padişahın hattı hümayunu ise başkâtip tarafınca bir alayla ilkin Sirkeci vapur iskelesine, sonrasında da saraydan gönderilen bir otomobille teşrifat görevlileri ve atlı askerlerin eşliğinde BabIâli'ye götürülürdü. Abdülhamit II döneminde (1876-1909) ise padişah Yıldız sarayı'nda oturduğundan sadaret alayı Yıldız -Dolmabahçe, Dolmabahçe-Sirkeci ve Babıâli içinde olmak suretiyle iki aşamada düzenlenirdi. Sadaret alayı geleneği OsmanlI devletinin sonuna kadar uygulanmıştır.
*Sadaret hattı hümayunu, eski sadrazamın değiştirilme gerekçesini, yeni atananın yapacağı işleri ve padişahın başarı dileklerini içerirdi. Hattı hümayun, yazıldıktan sonrasında makrama adında olan bir peşkir içine sarılarak üstü mühürlenir ve bir ağa tarafınca BabIâli'ye götürülürdü. Başta yeni sadrazam olmak suretiyle teşrifatta yer edinen tüm görevliler, hattı hümayunu getirenleri karşılarlardı. Sadaret hattı hümayunu ağadan alınır, öpüp başa konur, mührü açılır ve okunmak suretiyle reisülküttaba teslim edilirdi. Reisülküttap, hattı hümayunu yüksek sesle okurdu, imparatorluğun son dönemlerinde hattı hümayun BabIâli'ye makrama yerine kırmızı bir atlas kese içinde mabeyn başkâtibi tarafınca getirildi ve reisülküttap yerine sadaret mektupçusu tarafınca okundu.
* Sadaret kaymakamı olarak ataması meydana getirilen vezir, sadrazam ile beraber padişahın huzuruna çıkarak hilat (kürk) giyer, böylelikle getirilmiş olduğu vazife duyuru edilmiş olurdu. Atama ile alakalı padişah hattı hümayunu Divanı hümayun'da yüksek sesle okunarak üyelere duyurulurdu. Göreve atanan, sefere çıkan orduyu ve sadrazamı üsküdar'da ya da Davutpaşa'da uğurlayıp kaymakamlık görevine başlardı. Kaymakam, sadrazamın sefer dolayısıyla bulunmuş olduğu bölge haricinde, tüm imparatorluk topraklarında sadrazamın yetkilerini elinde meblağ, her alanda (şeri, hukuki, cezai, örfi) kararlar verebilir, tuğralı hükümler yollayabilirdi. İstanbul'da denetime çıkmak, kol dolaşmak de yetkileri arasındaydı. Yalnızca orduyla ilgili atamalar, yabancı tüccarlara ilişkin işler; vezir, beylerbeyi, sancak beyi atamaları yetki alanının dışındaydı. Sadaret kaymakamının başkanlığında meydana getirilen çarşamba divanına İstanbul, Galata, üsküdar, Eyüp kadıları, sekbanbaşı ve yeniçeri ağa vekili katılır; görüşmede alınan kararlar rikab defterleri adında olan ayrı defterlere geçirilirdi. Görevi bitinceye kadar sadrazamın mührü sadaret kaymakamında bulunurdu. Bu görevde bulunmuş olanlar çoğu zaman kubbe vezirliğine atanırlardı.
Sadrazamın sefere çıkması haricinde, bir sadrazam görevinden alındıktan sonrasında yerine atama yapılıncaya; sadrazamlık başka bir eyalette görevli bir vezire verildiğinde, yeni sadrazam bulunmuş olduğu yerden İstanbul'a gelinceye kadar da yerine vekil olarak bir sadaret kaymakamı atanır, böylelikle hükümet ve devlet işlerinin aksamaması sağlanmış olurdu. Bununla beraber bu şekilde sadaret kaymakamı olanlar, görevleri kısa süreceğinden, fazla mühim sorunlara karışmazlardı.
* Sadaret kethüdası, imparatorluğun ilk dönemlerinde resmi bir niteliği olmayan, sadrazamın maiyet memurlarından biri durumundaydı. Ondan sonra ekibe alınarak resmi devlet görevlisi olmaları sağlandı (1730). Göreve atanmaları ve görevluntulardan meydana gelmektedir. Bunların tarihsel Dir dizin içinde, uygar bir anlayışla sergilenebilmesi için Azaryan yalısı'nın tarafındaki zamanı yapı 1986-1988 içinde onarıldı ve müzeye eklendi önderi üç, arkadan dört kattan oluşan olarak yenilenen bu yapıdaki eserler Tarihöncesi'nden başlayarak, Anadolu'nun tüm kültür evrelerini yansıtmaktadır. Azaryan yalısı'ndaysa erken İslam, Selçuklu ve osmanlı yapıtları (madeni eserler, tombaklar, tuğran gümüşler, kıymetli saatler, seladon, mavı-beyaz ve çokrenkli çin porselenleri, İznik, Kütahya ve Çanakkale seramikleri, işlemeler, dokumalar, bindallı giysiler vd.) bulunmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR