saltanat isim Arapça salµanat 1 . Bir ülkede hükümdarın, padişahın, sultanın egemen olması: "Bir medeniyetten öbürüne geçe...
saltanat
isim Arapça salµanat
1 . Bir ülkede hükümdarın, padişahın, sultanın egemen olması:
"Bir medeniyetten öbürüne geçerken kaybolan şeylerin yanı başlangıcında gerçek saltanatlar da vardır."- H. A. Yücel.
2 . mecaz Bolluk ve zenginlik, heybetli yaşayış.
3 . mecaz Birinin bir işte, bir yerde bulunan kimseler üstündeki egemenliği.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
saltanat sürmek
Saltanat ne vakit kaldırılmıştır?
Saltanat şurası nedir, iyi mi toplanmıştır?
Saltanat
SALTANAT, -ti a. (ar sulta, otorite, tahakkümden sa/fanaf).
1. Hükümdarlık yönetimi: Saltanatın kaldırılması.
2. Bir hükümdarın yönetimindeki devlet: OsmanlI saltanatı.
3. Bir hükümdarın tahtta bulunmuş olduğu dönem: Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanatında süregelen türk-fransız dostluğu.
4. Büyük zenginlik, maddi olanaklann bolluğu, heybetli yaşam: Saltanat içinde yaşamak.
5. Bir kimsenin ya da bir şeyin, bir işte, bir yerde sınırsız egemenliği: Müdürün kurduğu saltanat. Aklın saltanatı.
6. Saltanat sürmek, hükümdar olarak bir ülkeyi yönetmek; bolluk içinde ve tasasız yaşamak.
*Esk. Saltanatı seniyye, Osmanlı saltanatına verilen adlardan biri.
*Arabac. Saltanat otomobili, kapalı, lüks, dört tekerlekli ve askı donanımlı binek otomobili. (Bk. ansikl. böl.)
*Kur. tar. Saltanat otomobili, OsmanlIlar' da padişahların resmi gün ve törenlerde bindikleri, atla çekilen süslü otomobil. (Bk. ansikl. böl.)|| Saltanat kayığı, OsmanlIlar' da padişahların deniz gezintilerinde binmiş olduğu kayık. (Köşklü ya da kuşlu da denirdi.) [Bk. ansikl. böl ] || Saltanat kaymakamı, OsmanlIlarda padişah bir sefere çıktığında imparatorluk başkentinde yerine bıraktığı şehzadenin unvanı. || Saltanat altanat otomobili sancaktan, OsmanlIlarda padişahların Kremlin müzesi, Moskova bayrakları. {Alemi padişahı. Alemşahi osmani, Livai mutluluk, Elviyei sultani de denirdi.) [Bk. ansikl. böl.] || Saltanat şûrası -ŞURAYI saltanat. || Saltanat zıpkası, OsmanlIlarda saltanat kayıklarında hamlacıların ve kayıkçıların giyindikleri, kısa, beyaz şalvar
*Tar. Hükümdarlık yetkilerini hiçbir bağ ve şart olmaksızın her alanda kullanma erki. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Arabac. Şaltanat otomobillerinin en eskilerinden biri, Isabeau de Baviöre'in 1405'te Paris'e girerken binmiş olduğu koçudur. François I döneminde, Paris'te ve çoğu zaman bayanların binmiş olduğu 3 saltanat otomobili vardı. 1599'da, Bassompierre, İtalya'dan Fransa'ya getirttiği içi aynalı koçuyu tanıttı.
XVII. yy.'da, kabul törenlerinde kullanılan saltanat otomobilleri gözler kamaştırıcıdır: bazı elçilerin gümüş ve attın kaplı arabalan vardı. XVIII. yy.'da saltanat otomobilleri en büyük sanatçılann zarif yapıtlarıyla bezenirdi. Aynı dönemdeki eski donanımı ve yay yerine bir tek otomobil kolu olan bazı saltanat otomobillerine sediolo denir. Çelik yaylar, hollandalı Booner'e mal edilir. Kraliyet saltanat otomobillerinin en eksiksiz koleksiyonu Lizbon'da bulunmaktadır.
*Kur. tar. Saltanat otomobili. Çoğu zaman iki ya da dört at koşulan süslü arabayı sırmalı giysiler giyinmiş arabacı yönetir, ara yanında gene sırmalı giysileriyle bir saray görevlisi kollannı kavuşturmuş bir durumda otururdu. Otomobile padişahın yanında bir şehzade ya da üst düzeydeki başka bir görevli de binerse, padişahın karşısına otururdu. Arabayı, at binmiş başta serasker olmak suretiyle yaverler ve mızraklı bir süvari birliği izlerdi.
* Saltanat kayıkları. Özenle yapılmış, son aşama süslü, kıç tarafı baş taraftan yüksek, on ya da on iki çift kürekle çekilen teknelerdi. Kayığı sayeban denilen bir gölgelik örter, gölgeliğin ucunda bir de fener bulunurdu. İnce uzun baş kısmı, çoğu zaman kıvrık olur, tahta ya da gümüşten deniz kuşları ya da kartal motifleriyle süslenirdi. Teknelerin boyları 30 m, enleri 2,35 -3,10 m içinde değişen uzunluktaydı. Bazılarının kıç tarafı fildişi, deniz aygın dişleri ya da abonoz ile süslenirdi. Murat III döneminde (1574-1594) kayıklann köşklerinin süslenmesinde çini de kullanıldı. Her küreği, beyaz mirıtanlı, kırmızı başlıklı ikişer hamlacı (kürekçi) çeker; hamlacılar kuvvetli güçlü kişiler arasından seçilirdi. Saltanat kayıkları, saltanat ile beraber kaldırıldı (1922); günümüze kadar erişmiş olanları İstanbul'da Deniz müzesi'ndedir.
•Saltanat sancağı. Müessese yıllarından başlayarak Osmanlılar'da çeşitli saltanat sancakları oldu. Aslolan saltanat sancağı ak evren de denilen beyaz renkli sancaktı. İlk dönemlerde bu sancağın yanında kızıl sancak da vardı. Kanuni dönemine kadar padişahların dört sancağı bulunurken, veziriazam Damat İbrahim Paşa ya seraskerlik beratı verildikten (1529) sonrasında sancak sayısı artırıldı (beyaz, yeşil, kırmızı, alaca yeşil, alaca kırmızı ve yeniçerilerin alaca sarı sancakları). Bunların üstlerine Kuran'dan zafer ayetleri yazılır, direklerinin başı altından olan alemlerine birer "mushafı şerif†takılırdı. Sonraki dönemlerde tahta çıkan her padişah, üzerlerinde kendi adı da yazılı bulunan sancaklar yaptırdı. Sancaklar, emiri alemin maiyetindeki alemdarlar tarafınca taşınırdı. Emiri evren ise, bu sancakların en saygını kabul edilen beyaz renklisini taşırdı. Son dönemlerde saltanat sancaklarının üstüne beyaz ve sarı renkle ay ve yıldız motifleri de işlendi. Saltanat sancakları içinde çok büyük boyutlarda (5x14 m) ve ağırlıkta (56 kilogram) olanları vardı.
Osmanlı saltanat sancaklarından günümüze kadar kalanları Topkapı sarayı, Askeri müze, Deniz müzesi, Viyana ve Enedik müzelerindedir.
*Tar. Saltanat terimi, hükümdarın tahta çıkışından vazife süresinin sona erişine kadar tüm uygulamalarını kapsar. İslam devletlerinde saltanat sürecek yargı darların bu konumunun halife tarafınca onaylanması gerekirdi. Abbasi halifeliği Moğollar tarafınca yıkılınca (1258), memluk sultanlan saltanatlarının onaylanması için halifelik kurumunu Bağdat'tan Kahire'ye taşıdılar (1261). Memluk devletini ortadan kaldıran Yavuz Sultan Selim'den başlayarak (1517) osmanlı padişahları hükümdarlıkla halifeliği kendi ellerinde topladılar. Osmanlı hanedanı ve dolayısıyla ortaya çıkan osmanlı saltanatı, giderek tüm yetkiyi kendi elinde tutan hâkimi mutlak (otokrat) bir yönetim düzeni kurdu. Bu saltanat sisteminde her insanın üstünde padişah gelir, osmanlı ülkesi padişah malı, halkı da onun kulları sayılırdı. Saltanat erki, şeriat yasaları haricinde hiçbir denetime bağlı değildi. ülkenin tek sahibi olan padişahın, kullarının canı benzer biçimde mal ve mülkü üstünde de tutum hakkı vardı. Padişah ek olarak Peygamberin vekili (halife) ve Tanrı'ın yeryüzündeki gölgesi olduğundan saltanat makamına büyük bir saygı ve bağlılık duyulurdu. Saltanat makamının herhangi bir mevzuda verdiği karar yasa sayılır, verdiği hükümler emsalsiz uygulanırdı. Tahta çıkan yeni padişah ilk iş olarak saltanatının emaresi sayılan mührü (mühri hümayun) kazdırırdı. Fatih'ten süregelen saltanat kuralı gereğince tahta çıkan padişah, sadrazam başta dmak suretiyle tüm devlet erkânına, ulemaya ve kapıkulu ocaklarına cülus bahşişi dağıtırdı. Padişah, saltanat makamının enerjisini göstermek için her cuma günü büyük bir merasim alayıyla uygun görmüş olduğu bir camiye cuma namazına giderdi. Saltanat devam eden padişahın geliri malikânelerinden sağlandığı benzer biçimde, haslar da bu gelir lanma bir parçasıydı. Ek olarak, Saray'a ilişik bahçe ve bostanlardan da bostancıbaşı padişah adına vergi toplar, Mısır hâzinesinden de saltanat makamına senelik cep harçlığı ayrılırdı.
Sadece, Fatih kanunnamesi, saltanat kurallarına tam anlamıyla bir açıklık getirmediği benzer biçimde, saltanat makamına geçenler için “nizamıâlem" (devlet ve ülkenin bütünlüğü) uğruna kardeş katlini de uygun görmesi yüzünden Mehmet ll'den sonrasında oğulları Beyazit II ile Cem Sultan, peşinden Bayezit'in şehzadeleri Ahmet, Korkut ve Selim içinde amansız saltanat kav- galan oldu. Öte taraftan, Osman l'den başlayarak Ahmet l'e kadar babadan oğula geçen saltanat makamı, onun ölümünden (1617) sonrasında "ekberü erşed" kuralının uygulanması sonucu ailenin en büyük adam üyesine geçmeye başladı. Son padişah Mehmet (Vahdettin) Vl'ya kadar sûren bu seviye, kimi vakit sona ermek durumunda kalan Osmanlı hanedanının süreğenliğini sağlamış oldu. Yenilikçi padişah Mahmut ll'nin saltanat terimini kurumlaştırmaya yönelik çabaları, mutlak yetkilerini bir seviyede paylaşmayı anlayışla karşılayan ardılı Abdülmecit yardımıyla meyvelerini vermeye başladı. Tanzimat'tan sonrasında birçok devlet kuruluşu bu makamın elindeki yetkileri onunla bölüşmesine rağmen, son söz hakkının saltanat sahibinde bulunması bunların yetki alanlarını sınırladı. Birinci meşrutiyetle beraber 1876 Anayasasının (Kanunuesasi) uygulanmış olduğu kısa dönem haricinde saltanat makamı yetkilerini çok geniş kapsamlı olarak korudu. Sadece Birinci meşrutiyetten (1908) sonrasında, bilhassa tam bir baskı rejimi kurmuş olan Abdülhamit II tahttan indirildikten (1909) sonrasında saltanat makamı yetkilerini ve siyasal enerjisini mühim seviyede yitirdi. Sonunda iyice zayıflayan, artık sallantıda olan osmanlı saltanatı, TBMM'nin 30 ekim 1922 tarih ve 307 sayılı kararıyla kaldırılırken, 308 sayılı kararla da türk ulusunun saltanat yerine bir halk hükümetinin yönetimini benimsediği açıklandı (1 kasım 1922). Cumhuriyetten sonrasında 431 sayılı kanunla halifelik de kaldırılınca (3 mart 1924), Osmanlı hanedanı tam anlamıyla son buldu.
1. Hükümdarlık yönetimi: Saltanatın kaldırılması.
2. Bir hükümdarın yönetimindeki devlet: OsmanlI saltanatı.
3. Bir hükümdarın tahtta bulunmuş olduğu dönem: Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanatında süregelen türk-fransız dostluğu.
4. Büyük zenginlik, maddi olanaklann bolluğu, heybetli yaşam: Saltanat içinde yaşamak.
5. Bir kimsenin ya da bir şeyin, bir işte, bir yerde sınırsız egemenliği: Müdürün kurduğu saltanat. Aklın saltanatı.
6. Saltanat sürmek, hükümdar olarak bir ülkeyi yönetmek; bolluk içinde ve tasasız yaşamak.
*Esk. Saltanatı seniyye, Osmanlı saltanatına verilen adlardan biri.
*Arabac. Saltanat otomobili, kapalı, lüks, dört tekerlekli ve askı donanımlı binek otomobili. (Bk. ansikl. böl.)
*Kur. tar. Saltanat otomobili, OsmanlIlar' da padişahların resmi gün ve törenlerde bindikleri, atla çekilen süslü otomobil. (Bk. ansikl. böl.)|| Saltanat kayığı, OsmanlIlar' da padişahların deniz gezintilerinde binmiş olduğu kayık. (Köşklü ya da kuşlu da denirdi.) [Bk. ansikl. böl ] || Saltanat kaymakamı, OsmanlIlarda padişah bir sefere çıktığında imparatorluk başkentinde yerine bıraktığı şehzadenin unvanı. || Saltanat altanat otomobili sancaktan, OsmanlIlarda padişahların Kremlin müzesi, Moskova bayrakları. {Alemi padişahı. Alemşahi osmani, Livai mutluluk, Elviyei sultani de denirdi.) [Bk. ansikl. böl.] || Saltanat şûrası -ŞURAYI saltanat. || Saltanat zıpkası, OsmanlIlarda saltanat kayıklarında hamlacıların ve kayıkçıların giyindikleri, kısa, beyaz şalvar
*Tar. Hükümdarlık yetkilerini hiçbir bağ ve şart olmaksızın her alanda kullanma erki. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Arabac. Şaltanat otomobillerinin en eskilerinden biri, Isabeau de Baviöre'in 1405'te Paris'e girerken binmiş olduğu koçudur. François I döneminde, Paris'te ve çoğu zaman bayanların binmiş olduğu 3 saltanat otomobili vardı. 1599'da, Bassompierre, İtalya'dan Fransa'ya getirttiği içi aynalı koçuyu tanıttı.
XVII. yy.'da, kabul törenlerinde kullanılan saltanat otomobilleri gözler kamaştırıcıdır: bazı elçilerin gümüş ve attın kaplı arabalan vardı. XVIII. yy.'da saltanat otomobilleri en büyük sanatçılann zarif yapıtlarıyla bezenirdi. Aynı dönemdeki eski donanımı ve yay yerine bir tek otomobil kolu olan bazı saltanat otomobillerine sediolo denir. Çelik yaylar, hollandalı Booner'e mal edilir. Kraliyet saltanat otomobillerinin en eksiksiz koleksiyonu Lizbon'da bulunmaktadır.
*Kur. tar. Saltanat otomobili. Çoğu zaman iki ya da dört at koşulan süslü arabayı sırmalı giysiler giyinmiş arabacı yönetir, ara yanında gene sırmalı giysileriyle bir saray görevlisi kollannı kavuşturmuş bir durumda otururdu. Otomobile padişahın yanında bir şehzade ya da üst düzeydeki başka bir görevli de binerse, padişahın karşısına otururdu. Arabayı, at binmiş başta serasker olmak suretiyle yaverler ve mızraklı bir süvari birliği izlerdi.
* Saltanat kayıkları. Özenle yapılmış, son aşama süslü, kıç tarafı baş taraftan yüksek, on ya da on iki çift kürekle çekilen teknelerdi. Kayığı sayeban denilen bir gölgelik örter, gölgeliğin ucunda bir de fener bulunurdu. İnce uzun baş kısmı, çoğu zaman kıvrık olur, tahta ya da gümüşten deniz kuşları ya da kartal motifleriyle süslenirdi. Teknelerin boyları 30 m, enleri 2,35 -3,10 m içinde değişen uzunluktaydı. Bazılarının kıç tarafı fildişi, deniz aygın dişleri ya da abonoz ile süslenirdi. Murat III döneminde (1574-1594) kayıklann köşklerinin süslenmesinde çini de kullanıldı. Her küreği, beyaz mirıtanlı, kırmızı başlıklı ikişer hamlacı (kürekçi) çeker; hamlacılar kuvvetli güçlü kişiler arasından seçilirdi. Saltanat kayıkları, saltanat ile beraber kaldırıldı (1922); günümüze kadar erişmiş olanları İstanbul'da Deniz müzesi'ndedir.
•Saltanat sancağı. Müessese yıllarından başlayarak Osmanlılar'da çeşitli saltanat sancakları oldu. Aslolan saltanat sancağı ak evren de denilen beyaz renkli sancaktı. İlk dönemlerde bu sancağın yanında kızıl sancak da vardı. Kanuni dönemine kadar padişahların dört sancağı bulunurken, veziriazam Damat İbrahim Paşa ya seraskerlik beratı verildikten (1529) sonrasında sancak sayısı artırıldı (beyaz, yeşil, kırmızı, alaca yeşil, alaca kırmızı ve yeniçerilerin alaca sarı sancakları). Bunların üstlerine Kuran'dan zafer ayetleri yazılır, direklerinin başı altından olan alemlerine birer "mushafı şerif†takılırdı. Sonraki dönemlerde tahta çıkan her padişah, üzerlerinde kendi adı da yazılı bulunan sancaklar yaptırdı. Sancaklar, emiri alemin maiyetindeki alemdarlar tarafınca taşınırdı. Emiri evren ise, bu sancakların en saygını kabul edilen beyaz renklisini taşırdı. Son dönemlerde saltanat sancaklarının üstüne beyaz ve sarı renkle ay ve yıldız motifleri de işlendi. Saltanat sancakları içinde çok büyük boyutlarda (5x14 m) ve ağırlıkta (56 kilogram) olanları vardı.
Osmanlı saltanat sancaklarından günümüze kadar kalanları Topkapı sarayı, Askeri müze, Deniz müzesi, Viyana ve Enedik müzelerindedir.
*Tar. Saltanat terimi, hükümdarın tahta çıkışından vazife süresinin sona erişine kadar tüm uygulamalarını kapsar. İslam devletlerinde saltanat sürecek yargı darların bu konumunun halife tarafınca onaylanması gerekirdi. Abbasi halifeliği Moğollar tarafınca yıkılınca (1258), memluk sultanlan saltanatlarının onaylanması için halifelik kurumunu Bağdat'tan Kahire'ye taşıdılar (1261). Memluk devletini ortadan kaldıran Yavuz Sultan Selim'den başlayarak (1517) osmanlı padişahları hükümdarlıkla halifeliği kendi ellerinde topladılar. Osmanlı hanedanı ve dolayısıyla ortaya çıkan osmanlı saltanatı, giderek tüm yetkiyi kendi elinde tutan hâkimi mutlak (otokrat) bir yönetim düzeni kurdu. Bu saltanat sisteminde her insanın üstünde padişah gelir, osmanlı ülkesi padişah malı, halkı da onun kulları sayılırdı. Saltanat erki, şeriat yasaları haricinde hiçbir denetime bağlı değildi. ülkenin tek sahibi olan padişahın, kullarının canı benzer biçimde mal ve mülkü üstünde de tutum hakkı vardı. Padişah ek olarak Peygamberin vekili (halife) ve Tanrı'ın yeryüzündeki gölgesi olduğundan saltanat makamına büyük bir saygı ve bağlılık duyulurdu. Saltanat makamının herhangi bir mevzuda verdiği karar yasa sayılır, verdiği hükümler emsalsiz uygulanırdı. Tahta çıkan yeni padişah ilk iş olarak saltanatının emaresi sayılan mührü (mühri hümayun) kazdırırdı. Fatih'ten süregelen saltanat kuralı gereğince tahta çıkan padişah, sadrazam başta dmak suretiyle tüm devlet erkânına, ulemaya ve kapıkulu ocaklarına cülus bahşişi dağıtırdı. Padişah, saltanat makamının enerjisini göstermek için her cuma günü büyük bir merasim alayıyla uygun görmüş olduğu bir camiye cuma namazına giderdi. Saltanat devam eden padişahın geliri malikânelerinden sağlandığı benzer biçimde, haslar da bu gelir lanma bir parçasıydı. Ek olarak, Saray'a ilişik bahçe ve bostanlardan da bostancıbaşı padişah adına vergi toplar, Mısır hâzinesinden de saltanat makamına senelik cep harçlığı ayrılırdı.
Sadece, Fatih kanunnamesi, saltanat kurallarına tam anlamıyla bir açıklık getirmediği benzer biçimde, saltanat makamına geçenler için “nizamıâlem" (devlet ve ülkenin bütünlüğü) uğruna kardeş katlini de uygun görmesi yüzünden Mehmet ll'den sonrasında oğulları Beyazit II ile Cem Sultan, peşinden Bayezit'in şehzadeleri Ahmet, Korkut ve Selim içinde amansız saltanat kav- galan oldu. Öte taraftan, Osman l'den başlayarak Ahmet l'e kadar babadan oğula geçen saltanat makamı, onun ölümünden (1617) sonrasında "ekberü erşed" kuralının uygulanması sonucu ailenin en büyük adam üyesine geçmeye başladı. Son padişah Mehmet (Vahdettin) Vl'ya kadar sûren bu seviye, kimi vakit sona ermek durumunda kalan Osmanlı hanedanının süreğenliğini sağlamış oldu. Yenilikçi padişah Mahmut ll'nin saltanat terimini kurumlaştırmaya yönelik çabaları, mutlak yetkilerini bir seviyede paylaşmayı anlayışla karşılayan ardılı Abdülmecit yardımıyla meyvelerini vermeye başladı. Tanzimat'tan sonrasında birçok devlet kuruluşu bu makamın elindeki yetkileri onunla bölüşmesine rağmen, son söz hakkının saltanat sahibinde bulunması bunların yetki alanlarını sınırladı. Birinci meşrutiyetle beraber 1876 Anayasasının (Kanunuesasi) uygulanmış olduğu kısa dönem haricinde saltanat makamı yetkilerini çok geniş kapsamlı olarak korudu. Sadece Birinci meşrutiyetten (1908) sonrasında, bilhassa tam bir baskı rejimi kurmuş olan Abdülhamit II tahttan indirildikten (1909) sonrasında saltanat makamı yetkilerini ve siyasal enerjisini mühim seviyede yitirdi. Sonunda iyice zayıflayan, artık sallantıda olan osmanlı saltanatı, TBMM'nin 30 ekim 1922 tarih ve 307 sayılı kararıyla kaldırılırken, 308 sayılı kararla da türk ulusunun saltanat yerine bir halk hükümetinin yönetimini benimsediği açıklandı (1 kasım 1922). Cumhuriyetten sonrasında 431 sayılı kanunla halifelik de kaldırılınca (3 mart 1924), Osmanlı hanedanı tam anlamıyla son buldu.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR