Endüstri Devrimi ya da Sanayi Devrimi, Avrupa'da 18. ve 19. yüzyıllarda yeni buluşların üretime uygulanması ve buğu gücüyle çalışan maki...
Endüstri Devrimi ya da Sanayi Devrimi, Avrupa'da 18. ve 19. yüzyıllarda yeni buluşların üretime uygulanması ve buğu gücüyle çalışan makinaların makinalaşmış endüstriyi doğurması, bu gelişmelerin de Avrupa'daki ana para birikimini arttırmasına denir.Endüstri Devrimi Sebepleri
Rönesans ve Düzeltim hareketlerinin yol açmış olduğu özgür fikir, ilim ve teknik alanda gelişmelere ortam hazırladı. Coğrafi Keşiflerin başlatmış olduğu sömürgecilik hareketleri ile Avrupa zenginleşti. Teknik gelişmelerin üretim alanına uygulanmasıyla da sanayi devrimi hayata merhaba dedi.Endüstri Devrimi Hazırlayan Düşünsel Nedenler
Endüstri devrimini 16. ve 17. yüzyıldaki dinsel, siyasal, bilimsel ve felsefi düşünceler hazırlamıştır. Protestan Reformu "bugün çok çalışıp yarını düşünmeyi" mühim bir kıymet olarak yerleştirmiştir. 17. yüzyılda Aydınlanma Çağı filozofları bilimsel yöntemi ve rasyonel düşünme ilkelerini geliştirmişlerdir. Fransız Devrimi Napolyon vasıtasıyla bu fikirleri Avrupa’ya yaymıştır. 17. yüzyılın bilimsel buluşları, endüstri devriminin teknolojik gelişmelerine kaynak oluşturmuştur.Endüstri Devrimini Hazırlayan Sosyo-Ekonomik Nedenler
Düşünsel sebeplerin yanında, endüstri devrimini doğuran başka nedenler şunlardır:
Süratli nüfus artışı. 16. yüzyıldan başlayarak Avrupa'nın nüfusu hızla arttı.
Tarımdaki gelişmeler bu sektördeki nüfus ihtiyacını azaltarak bu nüfusun kentlere göç etmesine niçin oldu. Böylelikle şehir sanayisine hazır işgücü oluştu.
Yaşam düzeyi terfi etti.. Eskiden lüks sayılan şeker, kahve, çay şeklinde mallar bundan sonra orta derslik ve alt sınıflar için tabii bir gereksinme olmaya başlıyordu. Bu da dolaylı olarak tüketim malı talebini arttırdı.
Geniş ölçekli yağmalar, endüstri devriminin en mühim finans membaı olmuştur. Gerek İspanyollar tarafınca yağmalanan Orta ABD altınları, gerekse de İspanyol gemilerini vuran, yağmacıları yağmalayan İngiliz gemileri, Avrupa'ya tonlarca altın taşımıştır. Tüm bu tür şeyler 16. ve 17. yüzyıllarda, endüstri devrimine götürmüş olan süreçleri desteklemiştir.
Hindistan'da 23 Haziran 1753 tarihinde, Fransız birliklerini cenk kendi alanında yenen İngilizler (Plessey Savaşı), Babür imparatorlarının devasa hazinesine el koymuşlardı. Bu hazinenin İngiltere'ye taşınmasıyla bu ülke ekonomisinde ortaya çıkan para ve finans olanaklarının, dokuma ve buğu makineleriyle ilgili tüm teknik buluşların 1758-1791 tarihleri içinde gerçekleşmesini açıklamada birincil argüman olduğu söylenebilir.18. ile 19. yüzyıllar arası olusmustur.
Sömürgecilik. Avrupa ülkeleri yeni koloniler oluşturarak buradan getirdikleri malları sanayide kullanmaya başladılar, işlediler ve yine sömürgelere sattılar.
Ufak burjuvazinin gelişmesi ve orta sınıfın zenginleşmeye başlaması bir itici kuvvet oldu.
Kapitalizm. Orta sınıfın zenginleşmesi sürecine paralel olarak kapital birikimi oluşmaya başladı. Böylelikle yeni yatırım alanları aranmaya başlandı.
Taşıma ve teknolojide meydana gelen gelişmeler
Protestan reformu; "Bugün çok çalışıp yarını fikretmek" öğretisinin mühim bir kıymet olarak yerleşmesi,
17. yy Aydınlanma Periyodu'nde, aklın başat konumu ve bilimsel bilginin akıl kanalıyla inşa edilme süreci.
Bilimsel yöntem ve rasyonel düşünme ilkelerinin bilimleri ortaya çıkarması ve teknolojik gelişimleri etkilemesi,
Fransız Devrimi vasıtasıyla endüstri toplumuna uygun siyasal bir yapılanmanın temellerinin atılması.Endüstri Devriminin Başlangıcı
Tüm ürünlerin artması ve bununla birlikte işgücünün açıkta kalması endüstri devrimine destek oldu. Endüstride hammaddeye gereksinim vardı. Ürünler için Pazar gerekiyordu. Yapınak araç ve gereçleriyle binaların finansmanı için de ana para lazımdı. Hammadde ve pazarın bir kısmını deniz çok fazla koloniler sağlıyordu. Bu sebeple, ticaretteki atılım da endüstri devriminin yardımcısı oldu.
Endüstri devrimi aile içi üretimi büyük seviyede etkiledi. Makineler rahat el araçlarının yerini aldı. El aaagahları ve eğirme makineleri su ya da buğu, kol gücünün ve hayvan enerjisinin yerini aldı. 1789’lardaki bu değişiklik yalnız bir kaç endüstriyi etkilemişti. Bu tür şeyler ama, madencilik, cephane, tekstil şeklinde anahtar endüstri kolları idi.
Demir üreticilerinin artan kömür ihtiyacı yüzünden, kömür madenciliği 18. yüzyılda büyük bir iş alanı idi. Yüzyıllarca bu işte mangal kömürü kullanılmıştı. Ama bu maliyeti oldukça arttırıyordu.Bunun önüne kok kömürü kullanılarak geçildi.Böylelikle daha yüksek kalitede demir üretimi gerçekleştirildi. Askeri gereksinimleri karşılamak için yeni döküm haneler ve askeri fabrikalar kuruldu.
Öte taraftan tekstilde ucuz yünlü elbiselerin üretiminde devrim oldu. “Uçan Mekik†denilen araç ilk kez el dokumalarında uygulandı. Büyük başarı sağlamış oldu. Bir süre sonra su gücüyle çalışır hale getirildi. Kapasite 100 misli arttı. Ama 1760’larda su gücüne dayalı sanayi yerini buğu gücüne bıraktı.
1789’larda İngiltere 150 sayı pamuk eğirme makinesine haiz olmasına karşın, yünlü ve başka ara ürünlerin mühim bir bölümü halâ elde yapılıyordu. Sanayi gelişiminin bütünüyle tamamlanması ucuz ve ağır kargoların, ulaşıma yarayan kanal ve demiryollarının yapımına ve eğitilmiş insan gücü ile ana para yokluğunun üstesinden gelmesinden bağlıydı. Tüm bu gelişmeler ve çabalar 18. yüzyıl Endüstri Devriminin ilk adımlarını oluşturdu.Endüstri Devriminin Aşamaları
Birinci aşama: Makinalaşma Çağı
18. yüzyılda başlayıp 19. yüzyılın ortalarına kadar (1870'ler) devam eden bu endüstrileşme sürecine demir ve kömürün aslolan enerji membaı ve hammaddeyi oluşturduğu makinalaşma çağı denilebilir. Temel ve ayırıcı özelliği makina kullanımının yaygınlaşması sonucu büyük fabrikaların ortaya çıkmasıdır. Böylelikle, Avrupa'da temelde ziraat işçilerinin toplumundan, fabrikalarda eşya üreten nüfusa doğru tertipli bir değişiklik olmuştur.
Bu zamanda İngiltere'nin haiz olduğu varlıklı kömür yatakları bu devletin diğeri devletler üstünde ekonomik üstünlük sağlamasına yol açmıştır.
Sanayi devriminin ilk aşamasında buğu, kömür ve demirin birleşimi mühim siyasal, ekonomik ve toplumsal sonuçlarıyla beraber "demiryolu çağı"nı da açmıştır. Kömür yalnızca demiryolunda haraket eden araçlara güç sağlamakla kalmamış, bununla birlikte demiryolları da kömürü çok uzak ve eskiden taşınamayan bölgelere götürmüştür. Böylelikle Avrupa'da kömürle çalışan makinaları barındıran fabrikalar hem büyümüş hem de en uzak noktalara kadar yayılmıştır.İkinci Aşama
Endüstri devriminin ikinci aşamasında (1870'ler sonrası) temel hammadde ve enerji kaynaklarında farklılık ortaya çıktı. Kömür ve demirin yanında çelik, elektrik, petrolkimyasal maddeler de üretim sürecine sokulunca endüstrileşme bugün etrafımızda görülen biçimini almış oldu. ve Demir, sanayi devriminin birinci aşamasında büyük ama başat olmayan bir rol oynamıştı. İkinci aşamasında çelik tam anlamıyla her alana egemendir. Çeliğin en mühim yararı demiryollarında görülmektedir. Mesela bu demende çelik saysinde gelişen demiryolları Birinci Dünya Savaşı'nda savaşan devletlere temel lojistik desteği elde etmiştir.Üçüncü Aşama
Bilgisayaraın keşfinin ve ileri teknolojik gelişmelerin endüstri devriminin üçüncü aşamasını oluşturduğu varsayılmaktadır.İngilterede Endüstri Devrimi
Endüstri devriminin ilkin İngiltere'de başlamasının nedenini şöyleki sıralayabiliriz.
İngiltere'de uzun süredir bir anayasal monarşi düzeni oluşmuştur. Bu düzenin temelinde iyelik hakkının ve bireysel hak ve özgürlüklerin korunması yatar.
18. yüzyıl İngiltere'si aslına bakarsan dünyanın mali merkezi konumunda idi. Borsa ve bankacılık sektörleri başka ülkelerden çok ileri idi.
Parlamento, kapitalizm ilkeleri çerçevesinde iç piyasada özgür rekabeti önleyici tüm engelleri kaldırmıştı.
İngiltere, endüstri için lüzumlu en temel hammaddeler olan kömür ve demir yönünden varlıklı yeraltı kaynaklarına sahipti.
İngiltere, dünyanın en büyük sömürge imparatorluğu idi. Bu da ona hammadde kaynakları ve üretilmiş mallar için geniş pazar olanağı sağlamış oldu.
İngiliz donanması ve kuvvetli tecim filoları, taşımacılığı kolaylaştırdı.
İngiltere Avrupa'da aslına bakarsan Rönesans döneminden bu zamana kadar dokumacılık sanayinde başı çekiyordu.
Yapınak Sistemine Geçiş
Yapınak sistemi ile üretim, talep artışı çerçevesinde bir gereksinme olarak ortaya çıktı. Büyük makineler ev üretimi için elverişsizdi. Bu yüzden evler yerine işçilerin makinelerin bulunmuş olduğu büyük binalara giderek çabalama sistemi, başka deyişle yapınak sistemi süreç içinde meydana geldi.
Yapınak sistemi süratli üretim şeklinde pozitif netice yanında toplumsal açıdan negatif bazı sonuçlar da doğurdu. Adam işçiler yanında, hatta onların yerine (daha ucuza çalışmış oldukları için) çocuk ve hanımlar çalıştırılmaya başlandı. 20 saate kadar varan iş saatleri minik çocuk ve bayanları eziyordu.
Buna karşın ücretler yetersizdi. İşçilerin nitelikli olması bundan sonra o denli mühim değildi. Makineler tekdüze, rahat, mekanik hareketler yapabilen beraberce çalışabiliyordu. Nitelikli işçilerin düzgüsel ücretle iş bulması imkansızlaşıyordu.
Başka Teknolojik Gelişmeler
Buharlı makine. Endüstri devriminin en mühim gelişmelerinden biri buharlı makinenin bulunuşudur. 1763'de James Watt, İskoçya'da buharla çalışan makineyi buldu. Bu makinenin gelişmiş şekli, makine çağının gerçek başlangıç noktasını oluşturur.
1807'de Robert Fulton adındaki Amerikalı buharlı makineyi gemilere uyguladı. 1840'da ilk tertipli okyanus ötesi buharlı vapur seferleri başladı.
1825 tarihinde ilk kez buharlı makine lokomotiflerde kullanılmaya başlandı.
1844'de Samuel Morse ABD Birleşik Devletleri'nde ilk tecim amaçlı telgraf servisini hizmete soktu.
1876'da Alexander Graham Bell telefonu buldu.
Ziraat teknolojisinde gelişmeler sağlandı. Almanya bu alandaki gelişmelere öncülük etti. Almanlar pancardan şeker çıkarma tekniğini buldu. Bir başka Alman kimyager yapay gübreyi yapmış oldu. 1834'de bir Amerikalı mühendis bir biçerdöver buluş etti. 1870'lerden sonrasında konserve yiyecek imalatı süratli bir şekilde arttı.
1830-1860 içinde İngiltere'de daha etkili maden tasfiye sistemlerinin-,metotlarının geliştirilmesine paralel olarak kömür üretimi hızla arttı. Çünkü yüksek demirçelik talebi bu yöntemler yardımıyla kolayca karşılanabiliyordu. ve
Bu üretim yardımıyla 1800-1830 içinde köprü, kanal, demiryolu vb. şeklinde inşaatlar hızla arttı. 1850'lere kadar genel anlamda İngiltere'nin tekelinde olan endüstri devrimi, bu tarihten sonar tüm Avrupa’ya ve ABD Birleşik Devletleri'ne yayıldı.Endüstri Devriminin Neticeleri
Garbın Toplumsal Derslik Yapısında Değişmeler
Endüstri devrimi Avrupa'da burjuva sınıfının yapı değiştirmesine ve yeni bir işçi sınıfı doğmasına yol açtı. Eski burjuva sınıfına şimdi yapınak sahipleri de katılmıştı. Burjuva sınıfı bundan sonra her ülkede en varlıklı sınıfı oluşturuyordu. Ama ülkelerin çoğunda orta derslik bir çok siyasal ve toplumsal haklardan mahrumdular. Bu haklarını elde etmek için 19. yüzyılın bitişini beklemek gerekecektir.
Avrupa'da endüstri devrimi öncesinde de bir işçi sınıfı vardı. Ama bu derslik daima çoğunlukta ama bilinçsiz durumda idi. Endüstri devrimi sonucunda işçi sınıfı bilinçlenmeye başladı. Toplumların derhal hepsinde en kalabalık sınıfını oluşturdu. İşçi sınıfı, yoğunluğuna rağmen ekonomik ve siyasal haklardan mahrumdu. Ücretleri az, yaşama ve çabalama koşulları çok kötüydü. Çabalama saatleri uzun, fabrikalar havasız ve her türlü sıhhat koşullarından uzaktı.
Siyasal açıdan oy hakları yoktu. Sendikalaşma ve işbırakımı yasaktı. Ama işçiler bundan sonra bu durumun bilincinde ve bilincindeydiler.Kentleşme ve Nüfus Artışı
Endüstri devriminin bir başka tesiri de nüfus artışı mevzusunda oldu. Sanayileşme yardımıyla ziraat makineleşmiş, bu şekilde aynı miktar toprak daha çok insanı besleyebilir hale gelmişti.
Bununla birlikte şehir endüstri ziraat sektörü dışındaki insanlara iş sağlayarak daha çok insanı besleyebilir duruma gelmişti.
Endüstri devrimi kentlerde nüfus yığılmalarına da niçin olmuştur. 1920'lerde A.B.D. nüfusunun yarısı kentlerde yaşıyordu. Kentleşme mühim sorunları da bununla beraber getirdi. Gecekondu bölgeleri büyüdü. Bu mıntıkalar havasız, kirli ve kalabalıktı.Kitle Toplumu
İşçilerin fabrikalarda toplanması ve fabrikaların da kentsel alanlara yığılmasıyla giderek metropoller kırsal alanları yutmaya başladı. Bu gelişme tıp bilimindeki yeniliklerle ortaya çıkan nüfus artışı ve bu nüfusu doyurmak için besin maddesi bulma çabalarıyla birleştiğinde 20. yüzyılın değişmez özelliği olan kitle toplumu tarihteki yerini aldı.Elkoyuculuk
Sanayileşmenin getirmiş olduğu hammadde ihtiyacı ve mamül mallara pazar bulma uğraşı hızla saniyeleşen devletleri daha yoğun emperyalist (sömürgeci) politikalar izlemeye itti.Internasyonal Rekabet
Endüstri devriminin bir başka sonucu da süratli sanayileşen ülkeler içinde başlamış olan rekabet ve gerginliktir. Ülkeler tabii kaynak ve pazar kapmak için sanki yarışmaya başladılar. Bu yarış gitgide artan bir hızla, kanlı ya da kansız savaşlarla, günümüze kadar sürecektir.Endüstri devriminin ilkin İngiltere'de başlamasının sebebi
İngiltere'de uzun süredir bir anayasal monarşi düzeni oluşmuştur. Bu düzenin temelinde iyelik hakkının ve bireysel hak ve özgürlüklerin korunması yatar.
18. yüzyıl İngiltere'si aslına bakarsan dünyanın mali merkezi konumunda idi.Borsa ve bankacılık sektörleri başka ülkelerden çok ileri idi.
Parlamento, kapitalizm ilkeleri çerçevesinde iç piyasada özgür rekabeti önleyici tüm engelleri kaldırmıştı.
İngiltere, endüstri için lüzumlu en temel hammaddeler olan kömür ve demir yönünden varlıklı yeraltı kaynaklarına sahipti.
İngiltere, dünyanın en büyük sömürge imparatorluğu idi. Bu da ona hammadde kaynakları ve üretilmiş mallar için geniş pazar olanağı sağlamış oldu.
İngiliz donanması ve kuvvetli tecim filoları, taşımacılığı kolaylaştırdı.
İngiltere Avrupa'da aslına bakarsan Rönesans döneminden bu zamana kadar dokumacılık sanayinde başı çekiyordu.
Ingiltere bir ada ülkesidir. Bundan dolayı Avrupa’daki derebeylik mücadelesi, savaşlar, mezhep kavgaları şeklinde olaylardan uzak kalmıştır.
Yapınak sistemi ile üretim, talep artışı çerçevesinde bir gereksinme olarak ortaya çıktı. Büyük makineler ev üretimi için elverişsizdi. Bu yüzden evler yerine işçilerin makinelerin bulunmuş olduğu büyük binalara giderek çabalama sistemi, başka deyişle yapınak sistemi süreç içinde meydana geldi.
Yapınak sistemi süratli üretim şeklinde pozitif netice yanında toplumsal açıdan negatif bazı sonuçlar da doğurdu. Adam işçiler yanında, hatta onların yerine (daha ucuza çalışmış oldukları için) çocuk ve hanımlar çalıştırılmaya başlandı. 20 saate kadar varan iş saatleri minik çocuk ve bayanları eziyordu.
Buna karşın ücretler yetersizdi. İşçilerin nitelikli olması bundan sonra o denli mühim değildi. Makineler tekdüze, rahat, mekanik hareketler yapabilen beraberce çalışabiliyordu. Nitelikli işçilerin düzgüsel ücretle iş bulması imkansızlaşıyordu.Endüstri Devriminin Osmanlı Üstündeki Tesirleri
Özet : Endüstri İnkılabı sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nda minik atölyeler oratdan kalkmış işsizlik artmış, dış ticarette denge bozulmuştur. Osmanlı Devleti, XIX yüzyılının ortalarından itibaren Avrupa mallarının istilasına uğramıştır. Osmanlı Devleti, dışarıya hammadde satan ve dışarıdan mamül alan bir ülke haline gelmiştir. Endüstri Inkılabı'nın sonunda sanayileşmesini tamamlayan Avrupalı devletlerin sömürge ve pazar arayışları arttı, bu durumun sonucunda Osmanlı Devleti toprakları üstünde çıkar çatışmaları başladıAvrupalı devletler 19 yüzyılda azınlık haklarını ve kapitülasyonları bahane ederek Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karıştılar. Ekonomide başlamış olan bu gerileme siyasal çöküşü hızlandırmıştır. Netice olarak Osmanlı Devleti, Avrupa'da meydana gelen bu gelişimleri yeterince takip edemediğinden ve ekonomik olarak gerilemesinden dağılması/çöküşü hızlanmıştır.Osmanlı Üstündeki Tesirleri
Endüstri İnkılabı,buğu gücünün bulunması,bu gücün üretimde kullanılmaya başlanması sonucunda ortaya çıkan üretimin rahat el aletleri ile pahalıya ve yavaş yapılması uygulamasının terk edilmesi,üretimin fabrikalarda süratli ve ucuza gerçekleştirilmesi vakasıdır.Kısaca Endüstri İnkılabı üretimde rahat el aletlerinin yerini,makinenin almasıdır.Endüstri İnkılabı,â€Globalleşme†denilen,pazarları ve üretimi dünya boyutuna taşıyan ekonomik dönüşümün de başlangıcını teşkil etmektedir.
Sanayii İnkılabı minik ana paradan,büyük ana paraya,doğrusu kapitalizme geçilmesini elde etmiş,minik sanayii kurumlarının yıkılması,ucuz ve bolca üretimi dünya tecim dengesini değiştirmiştir.Sanayii İnkılabı ile beraber Avrupa’da hammadde ve Pazar problemi yaşanmıştır.Bu sorun batılı ülkeleri hem ulusal sınırları içinde,hem de sömürgelerinde koruyucu tedbirle almaya ve yeni pazarlar bulmaya zorlamıştır.Kalabalık nüfusu,yer altı ve yerüstü zenginlikleriyle Osmanlı Devleti bu açıdan Batılılar için mühim bir Pazar niteliği taşımıştır.Osmanlı Devleti’nin Sanayii İnkılabı’ndan negatif yönde etkilenmemek için alması ihtiyaç duyulan tedbir yüksek gümrük uygulayarak Avrupa mallarına karşı yerli sanayisini korumak ve sanayiini modern teknolojiyle güçlendirerek,Garp malları ile rekabet edebilecek duruma getirmektir.Ama bunların hiçbiri yapılmadığı için Osmanlı Devleti,Sanayii İnkılabı’ndan negatif yönde etkilenmiştir.
Mal üretimi çoğaldıktan sonrasında,bundan sonra kapitülasyonların tanımış olduğu ayrıcalıkları da kafi görmeyen Batılılar,Osmanlı Devleti’nin uyguladığı tecim yasaklarından,tekel uygulamalarından şikayetçi olmaya başlamışlardır.İngilizler,Mısı r valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşanın çıkarttığı isyan ortamından faydalanarak,1838 Tecim Antlaşmasıyla bu şikayetlerden kurtulma imkanını elde etmiş,bu konuyu başka büyük Batılı devletler izlemiş ve ülke sanki bir yarı sömürge ağı içine düşmüştür.Avrupa malı ucuz ve bolca oranda Osmanlı pazarına girerken,Osmanlı ülkesindeki hammadde daha ucuza yurt dışına çıkarılmış,bu da yerli sanayiinin gelişmesini engellemiştir.
Osmanlı Devleti’nin savaşlar yüzünden mali durumunun bozulması ve izlediği yanlış ekonomik siyaset,Onu Batılı devletlerden borç almaya zorlamıştır.Alınan borçlar yerinde kullanılmadığı için,devlet bu paraların faizlerini dahi ödeyememiş ve batkı ettiğini açıklamıştır.Batılıların,Osman lı Devleti’nden alacaklarını eğitim etmek gayesiyle 1881’de kurulan Duyun-u Umumiye Teşkilatı,devletin gelirlerinin mühim bir b**ümünü el koydurmuştur.Bu da Osmanlı Devleti’nin mali bağımsızlığını yitirmesine niçin olmuştur.Osmanlı Devleti’nin böylelikle borçlanması yabancı müteşebbise yaramış,Türk müteşebbisler ya tamamen ortadan silinmiş,ya da yabancılarla anlaşarak oluşumlarına devam etmek zorunda kalmışlardır.Bunun sonucunda demiryolu,limanlar,elektrik-havagazı,su ve maden ocakları hep Avrupalı işletmeciler tarafınca işletilmiştir.gayesi kar etmek olan bu firmalar,ulusal kaynakları rasyonel olmayan bir biçimde kullanarak zenginleşirken, ülke kaynaklarını kurutmuşlardır.
YORUMLAR