Satranç -cı TDK, Türk Dil Kurumu isim Farsça ¹adrenc İki şahıs içinde altmış dört kareli bir tahta üstünde değerleri ve adları ...
Satranç -cı
TDK, Türk Dil Kurumu
isim Farsça ¹adrenc
İki şahıs içinde altmış dört kareli bir tahta üstünde değerleri ve adları değişik siyah ve beyaz on altışar taşla oynanan bir oyun:
TDK, Türk Dil Kurumu
İki şahıs içinde altmış dört kareli bir tahta üstünde değerleri ve adları değişik siyah ve beyaz on altışar taşla oynanan bir oyun:
"İki kişiyi birden satrançta mat ettim."- A. Gündüz.
Birleşik Sözler
- satranç tahtası
- satranç ekibi
- satranç taşı
- satranç vezni
Satranç
Müzik, satranç ve sporda matematik mantığı nedir?
Satranç Boksu Nedir? Satranç Boksu
Satranç, iki oyuncu içinde oynanan bir zeka oyunudur. Bu oyun satranç tahtası denilen 8 x 8 'lik kare bir alan üstünde satranç taşları ile oynanır. Toplam 64 karenin yarısı siyah, yarısı beyaz renklerden oluşur. Taraflar beyaz ve siyah renkli taşları alırlar, her oyuncunun bir seferde bir hamle yapmasıyla oyun gelişir. Oyunun başlangıcında beyaz ve siyahların 16 taşı bulunur. Bunlar bir Şah, bir vezir, iki kale, iki fil, iki at ve sekiz piyondan oluşur. Oyunun amacı karşı tarafın şahını mat etmektir.
Satranç 6. yüzyılda Hindular tarafınca oynanmaya başlanmış, oradan dünyaya yayılmıştır.
Oyunun amacı rakip şahı mat etmektir. Bunun anlamı rakip şahın bulunmuş olduğu karenin tehdit altında bulunması ve tehdit altında olmayan bir kareye kaçış ya da tehdidi engelleyecek başka bir hamlesinin olmamasıdır. Eğer bir oyuncunun şahının bulunmuş olduğu kare tehdit altında olmadığı halde bu oyuncunun legal hamlesi kalan tek taşı şahı ise ve de şahının tehdit altında olmayan bir kareye yapabileceği bir hamlesi yoksa oyun pat olur, kısaca berabere biter. Ek olarak oyun herhangi aniden oyunculardan birinin yenilgiyi kabul etmesi ya da bir oyuncunun beraberlik teklif etmesi ve ötekinin de bunu kabul etmesiyle de sona erebilir. Oyun esnasında taşları avantajlı bölgelere yerleştirerek rakibin hareketini kısıtlamak ve rakibin taşlarını almak kanalıyla enerjisini azaltmak esastır. Her taş, kurallara gore ulaşabileceği bir karedeki rakip taşın bulunmuş olduğu kareye yerleşerek, yerinden etmiş olduğu taşı oyun dışı bırakma gücüne haizdir, buna taş almak denir. Alınan taş oyuna tekrar geri dönemez sadece bulunmuş olduğu hattın son karesine varan bir piyon, oyun haricinde bulunsun bulunmasın, arzu edilen başka bir taşla değiştirilebilir.
Oyunda Şah engel olmadıkça 1 kare şeklinde ileri geri sağa sola ve çaprazlara gidebilir. Vezir engel olmadıkça sınırsız bir halde yatay düz ve bulunğu karenin renginde çapraz gidelibilir.Kale engel olmadıkça sınırsız bir halde düz ve yatay gidebilir. Fil engel olmadıkça Bulunmuş olduğu karenin renginde çapraz gidelibilir.At ise ''L'' harfi şeklinde gider (L harfi yatay geri olabiilr ) 3 adım ilerleyebilir. Taşların üstünden atlayabilir. Piyonlar ise düz 1 kare hareket ederler. İsteğe bağlı olarak ilk kez oynanıosa 2 kare oynayabilir.
Rok Yapmak
Şah ve Kaleyle meydana getirilen 2 hamlenin oluşumundan oluşan tek bir harekettir. Oyunda en fazla bir kez yapılabilir. Arada başka hiçbir taş yoksa ve şah ile kale asla oynamamışlarsa ve şah tehdit altında değilse, Rok yapmak için Şah Kaleye doğru iki hamle atar. Aynı hamlenin devamı olarak, Kale Şahın üstünden atlar ve yanına yerleştirilir. Şahın geçeceği karelerin de tehdit altında olmaması gerekir. Şahla, vezir tarafındaki kaleyle meydana getirilen roka, uzun rok, şahla şah tarafındaki kalenin yapmış olduğu roka ise kısa rok denir.
Satranç Notasyonu Satrançta genel olarak cebirsel notasyon kullanılmaktadır. Satranç tahtasında düşey sütunlarda birer harf (a, b, c, d, e, f, g, h) ve yatay sütunlara birer sayı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ) konulur. Böylece her kare bir harf ve bir de sayı ile belirlenmiş olur. Mesela, sol alt kare a1, sağ üst kare de h8 ile belirtilir.
Ek olarak taşları ve hamleleri yazmak için şu kısaltmalar kullanılır:
Taşlar
Ş : Şah
V : Vezir
K : Kale
A : At
F : Fil
Hamleler
0-0 : Minik Rok
0-0-0 : Büyük Rok
x : Taş Alma
+ : Şah
++ Çifte şah
# : Mat
= : Terfi
Satranç Nedir?
Satranç iki kisisiyle bir satranç tahtasi üstünde oynanan bir tür zeka oyunudur. Oyun 16'si siyah, 16'si beyaz olmak suretiyle toplam 32 tasla 8x8 64 minik kareden olusan kare bir tahtada oynanir. Oyunda amaç karsi tarafin SAHini almaktir.
Satrancin kurallari;
- Iki kisiyle oynanir.
- Amaç karsi tarafin Sah'ini almaktir. Sah'ini yediren taraf oyunu kaybeder.
- Oyuna herzaman beyazlar baslar(beyaz'in kim olacagi kur'a ile belirlenebilir).
- Tas yeme sekli karsida tarafin tasinin yerine kendi tasini koyup, yerine koydugun tasi alma seklinde olur.
- At hariç hiçbir tas karsi tarafin ya da kendi tasinin üstünden atlayarak geçemez.
- Her tasin kendine özgü hareket ve tas yeme(alma) sekli vardir. Bu sekiller assigida verilmistir;
Tas adı Hareket sekli Tas alma sekli Degeri Resmi
Sah Bir kare olmak sartiyla her yöne gidebilir. Hareketiyle ayni -
Vezir Her yöne ve istedigi kadar uzakliga gidebilir Hareketiyle ayni 9
Kale Bulundugu satir ve sütunda sinirsiz ilerleyebilir. Hareketiyle ayni 5
Fil Istedigi kadar uzakliga çapraz gidebilir. Beyaz
karedeki fil siyaha ve siyahtaki de beyaz kareye
geçemez. Hareketiyle ayni 3
At "L" seklinde, kısaca iki kare ileri ve bir kare sola benzer biçimde. Hareketiyle ayni 3
Piyon Ilk hareketi iki kare olabilir. Diger hareketleri tek
kare ve daima ileridir.Saga,Sola gidemez. Yalnız çaprazindaki
tasi yiyebilir. 1
Hususi durumlar;
- Piyonlar son olarak satir'a giderlerse kullanicinin istegine gore at,fil,kale ya da vezir olabilirler.
- Piyonlar ilk hareketlerini bir ya da iki kare yapabilirler. Diger hareketleri bir kare olmak zorundadir.
- Istenildigi takdirde kale ve sah daha ilkin oynatilmamissa ve sah çekme pozisyonunda degil ve kale ile sah'in arasinda bir tas yok ise ROK denilen bir hareket ile kale sahin yanina getirilir, sah da kalenin diger tarafina geçer. Bu hareket genel anlamda müdafa amaçli yapilir.
- Ayni hareketin 3'den fazla karsilikli olarak tekrari halinde oyun ya berabere biter. Onun için yenilecegini anlayan oyuncunun bu şekilde yaptigi görülmüstür.
- Bir beraberlik sekli de söyledir: Eger sah'dan baska hiçbir tas kalmamis ya da hareket edemiyor, sah da tehdit altinda degil fakat sira kendisinde oldugu için oynamak zorunda ise ve oynadigi süre tehdit altina giriyor, kısaca sah'i ilk hareketde aliniyorsa pat olur, kısaca oyun berabere biter. Satrançta yenmenin tek yolu mat etmektir. Doğrusu karsi tarafin sahini tehdit ederek ona kaçacak yer birakmamak.
Satrancin faydalari
Satranç, insanlarin "aman milletin isi gücü yok iki saat bir hamle düsünüyor" felsefesiyle yaklastigi bir zeka gelistirme aracidir. Kesinlikle "bir oyun" denilerek kolay birseymis benzer biçimde gösterilemez. Satranç 16(kim bilir daha çok) asirdir insanlarin gözdesi ve asla eskimeyen, aksine oynandikça daha iyi anlasilan bir oyundur. Tavla benzer biçimde ya da kagit oyunlari benzer biçimde degil. Insanin zekâsini yoran ve gelistiren bir vasıta. Onun için ki 10'larca islemcinin birbirine bagli oldugu ve yalnız satranç için gelistirilmis, gelmis geçmis tüm hamlelerin içine katildigi ultra ileri teknoloji ürünü bir bilgisayar olan DeepBlue bile bir insan olan Kasparov'u yenemedi. Ikinci oyunda yendi fakat disaridan oyun aralarinda insanlarin karistigi anlasildi. Hayatini satranca adamis bir insanin bile daha oynamadigi, bilmedigi birsürü hamle var. Onun içindir ki satranç kolay bir oyun degil komleks bir savastir. Yalnız 1. hamle (Beyaz ve Siyah birer hamle yaptiktan sonrasında) sonunda 400 farkli durum ortaya çikabilir. (Inanmazsaniz hesaplayin)
Onun için insanoğlu oturup tavla, kumar oynayacagina satranç oynasin, en azindan(!) zekasini gelistirsin ki bu bile büyük bir hadisedir.
SATRANÇ a.
1. iki oyuncunun 64 kareye ayrılmış bir tahta üstünde, çeşitli değerleri olan 16'şar taşı karşılıklı oynatmalarından oluşan oyun. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu oyunda kullanılan taşların tümü.
*Ed. Türk halk edebiyatında aruz vezninin “müfteilün müfteilün müfteilün müfteilün†( ) kalıbıyla söylenmiş şiir. (ŞATRANÇ da denir.) (Bk. ansikl. böl.]
*Sey. oy. ip cambazlarının sergilediği bir tür gosteri. (Bu gösteride iki cambaz gerili tel üstüne çıkar, altlarına tek ayak üstünde duran bir iskemle alarak satranç oynarlar.)
*Süslem. sant. Satranç tahtası, üstünde satranç oynanan, almaşık olarak siyah ve beyaz altmış dört kareye bölünmüş tahta. (Bk. ansikl. böl.) || Bu dizilişi hatırlatan yüzey. || Satranç tahtası biçiminde, eşit ve bitişik kareler halinde dizilmiş ya da almaşık renkli eşit karelerden oluşmuş: Satranç tahtası benzer biçimde dikilmiş ağaçlar.
*ANSİKL. Kökeni efsanelere dayanan satranç oyununun, K. B. Hindistan'da VI. yy.'da Çaturanga adını taşıyan piyade, süvari (at), fil ve cenk otomobillerinin yer almış olduğu bir cenk oyunundan doğduğu söylenir. VI. yy.'da İran'a da yayılan oyun, VII. yy.'da İran'ı fetheden Araplar tarafınca öğrenildi ve geliştirildi. Oyun hamlelerinin cebirsel yazılışını kabul eden Araplar oyunun kuramının temelini attılar. Yüz yıl sonrasında oyun AvrupalIlar tarafınca öğrenildi; soylular tarafınca benimsendi. Ispanya kralı Felipe II, İngiltere kraliçesi Elizabeth benzer biçimde hükümdarların oyunu sevilmiş olduğu bilinir. Felipe II, meşhur satranç ustası Ruy Löpez'i destekledi. Savaşçıları simgeleyen taşların adları da süre içinde değişti. İran' da subay anlamına gelen alfil giderek fil, fransızcada ilkin fol sonrasında fou, İngilizcede bishop (papaz) adını aldı; diyagramlarda piskopos başlığıyla simgelendi. Vezir, Doğu'da firz, ferzin, ferz adıyla anılırken Batı'da, toplumun değişik yapısına koşut olarak, cinsiyet değiştirdi, ilkin vierge (bakire), sonrasında dame, kraliçe (İngiltere'de Queen) oldu. Eskiden tahtırevanlı filler ya da cenk otomobilleri biçiminde simgelenen kalelere farsçada ruh (İngilizcede rook) deniliyordu. Hindistan'da, İran' da, at olarak malum taş. Ortaçağ Avrupası'nda şövalye adını aldı. “Şah ve mat†ünlemi de farsça "kral öldü" anlamındaki şahmat'tan gelir.
Satranç mevzusunda malum ilk yapıtlar XI. ya da XII. yy.'daki elyazmalan, sorun derlemeleri, oyun kurallarıyla beraber anekdotlardır XIII. yy.'da Jacques de Cessoles, bir parçası satranç oyunundan alınacak terbiye dersine ayrılmış bir kitap yazdı. Bu kitap 1473'te basıldı. Cessoles'den sonrasında gelen başlıca yazarlar Lucena (1497), Damiano (1512), satrancın ilk büyük kuramcısı sayılan Ruy Löpez de Segura (1561), Gianutio (1597), Salvio (1604), Carrera(1617), yapıtı sadece 1656'da İngiltere'de ve ölümünden uzun bir süre sonrasında 1669'da Fransa'da ya- yımlanabilen Gioacchino Greco'dur. Bertin' den (1735), Stamma'dan (1737) sonrasında, çağının en kuvvetli satranççısı, transız müzik- çisi Philidor 1749'da Analyse du jeu des öchecsi (Satranç oyununun çözümlemesi) yayımladı.
*Kurallar. Satranç, 1 şah, 1 vezir, 2 fil, 2 at, 2 kale ve 8 piyon olmak suretiyle 16'şar taşı kullanarak oynanan bir cenk oyunudur. Oyunun amacı rakip şahını ele geçirmektir. Şah rakip taşlardan birinin tehdidi altında bulunmuş olduğu süre kış (ya da şah) durumundadır. Şah bu tehditten kurtulamadığı, taşı alamadığı koşulda mat olur. Rakibin taşını direkt tehdit eden bir hamle icra eden oyuncu "şah" diyerek rakibini uyarmak zorundadır. Şah (ya da kış) uyarısıyla tehdit edilmediği halde, şahın gidebileceği tüm kareler rakip taşların denetimi altında bulunuyorsa ve şahın da hamle yapması zorunluysa oyun "patâ€, kısaca berabere olur. Şahın, korunabilmesi için, rok hayata geçirmeye hakkı vardır. Rok hareketi şahın, kanatlardaki kalelerden biriyle yer değiştirerek iki kare sağ (minik ya da kısa rok) ya da sola (büyük ya da uzun rok) gitmesi, o yandaki kalenin de, şahın üstünden aşırılarak onun yerleştiği karenin öte tarafındaki kareye geçirilmesidir, iki taşın bu hareketi tek hamle sayılır. Rok yapabilmek için şahla rok icra eden kale içinde başka taş olmaması, şahın rok yapmış olduğu yöndeki karelerin rakip taşların denetiminde bulunmaması, şah ve kalenin daha ilkin hareket etmemiş olması, rok tamamlandığı süre da şah (kış) durumuna düşülmemesi gerekir. Piyonlar sekizinci sıraya ulaştıkları süre herhangi bir alete (vezir, kale, fil, at) dönüştürülebilir. Böylece tahtada iki, üç vezir, üçüncü bir kale olabilir. Satranç tüm dünyada Internasyonal satranç federasyonumun (FİDE) kabul etmiş olduğu kurallara gore oynanır.
Oyunun başlangıcında taşlar resimde görüldüğü benzer biçimde yerleştirilir; vezirler kendi renklerindeki hanelerde yer alırlar. Beyaz (ya da açık renk) kare oyuncunun sağına gelecek halde konulmuş tahta üstünde gelişen oyun, şahın mat olması, taraflardan birinin yenilgiyi kabul etmesi ya da belirli süre süresi içinde belirli sayıda hamle yapamayan oyuncunun saatindeki bayrağın düşmesiyle (mesela iki saat içinde 40 hamle) sonlanır. Beraberlik iki tarafın da yenici taşının kalmaması, aynı hamlelerin üç kez arka arkaya yinelenmesi, şahın pat durumunda kalması ya da 50 (belli durumlarda 100) hamle içinde taraflardan birinin yenememesi halinde söz mevzusu olur.
J» Taşların hareketi. Şah her yönde (ön, arka, çapraz) bir kare gidebilir. Vezir, yolunun boş olması koşuluyla dikey, yatay ya da çapraz gidebilir. Kaleler, gene boş ka- -eler süresince, dikey ya da yatay gidebilirler. Fillerin hareketi aynı renk kareler üstünde, çaprazdır. Atlar bir hamlede bir adım kale, bir adım fil benzer biçimde iki kare gider, bir çizerler. At, diğeri taşlardan değişik olarak çevresindeki taşların üstünden atlayabilir, bu taşların arkasındaki rakip taşları tehdit edebilir. Piyon, hep öne doğru, dikey olarak ilerler; sadece ön çapraz karedeki taşları alabilir (sağ ya da sol). İkinci sıradaki yerinden ilk çıkışında iki kare gidebilir. Alan taş, alınan taşın karesine getirilir. Taş almak mecburi değildir.
*Oyunun yazılışı. Satranç oyunu betimlenirken cebirsel, figürlü ya da İngiliz yöntemi kullanılır. Cebirsel yazımda satranç tahtasının her karesi, dikeyler beyazın solundan başlayarak a, b, c, d, e, f, g, h; yataylar, beyazın önünden başlayarak siyahlara doğru 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 olarak tanımlanır. Hareketleri belirtmek için hamleyi icra eden taşın (at; A, fil; F, kale: K, vezir: V, şah: Ş) simgesi yazıldıktan sonrasında bu taşın kalktığı ve gittiği karelerin koordinatı verilir: A f1-f3 (ya da yalnız Af3). Piyonlar için simge yazılmaz. Kısa yazımda taşın salt gittiği kare belirtilir. Figürlü yazımda taşın simgesi yerine diyagramlardaki resmi konulur. İngiliz yönteminde tahtanın kareleri cebirsel koordinatlarla değil sıra başındaki taşların adlarıyla anılır: P-QKt3 vezir tarafındaki atın önündeki piyonun bir hamle öne çıktığını gösterir. Bu yazımda beyaz ve siyah taraf yatay sıraları kendi önlerinden başlayarak, ayrı ayrı belirtirler. Siyah şahın tarafındaki filin oyun başlangıcında bulunmuş olduğu kare beyazın yazımına gore KB8, siyaha gore KBI'dir.
Dünya satranç birincileri
1881-1894 Wilhelm Steinitz (Avusturya)
1894-1921 Emanuel Lasker (Almanya)
1921-1927 Josö Capablanca (Küba)
1927-1935 Aleksandr Alehin (Fransa)
1935-1937 Max Euwe (Hollanda)
1937-1946 Aleksandr Alehin (Fransa)
1948-1957 Mihail Botvinnik (Rusya)
1957- 1958 Vasiliy Smislov (Rusya)
1958- 1960 Mihail Botvinnik (Rusya)
1960- 1961 Mihail Tal (Rusya)
1961- 1963 Mihail Botvinnik (Rusya)
1963-1969 Tigran Petrosyan (Rusya)
1969-1972 Boris Spaskiy (Rusya)
1972-1975 Robert (Bobby) Fisher (ABD)
1975-1985 Anatoliy Karpov (Rusya)
1985-1993 Gariy Kasparov (Rusya)
İran'a ve İran'dan da Anadolu'ya yayılmış olduğu anlatılmaktadır. Bugün Krakövv müzeisi'nde bulunan ve Sultan Ahmet III tarafınca Polonya hükümdarına armağan edilmiş olan satranç ekibi da, Osmanlı devletinde satrancın oldukça tutulan bir oyun bulunduğunu göstermektedir.
Cumhuriyetten sonrasında, Türkiye'de satranca ilişkin en mühim adım, 1936'da Ankara, 1943'te İstanbul satranç kulüplerinin kurulması oldu. 1954 senesinde Türkiye Satranç federasyonu kuruldu, an- bak 1962 yılına değin çeşitli olanaksızlıklar yüzünden etkin bir emek harcama yapamadı. Kurum, 1962 senesinde 3512 sayılı kahun'un 10. maddesi uyarınca Födöration Internationale d'Echec'e (Internasyonal satranç federasyonu) bağlandı, aynı yıl Türkiye ilk kez Varna'da meydana getirilen 15. Dünya satranç şampiyonasına katıldı. 1965 yılından başlayarak da Türkiye Ferdi satranç şampiyonası düzenlenmeye başladı. Nisan 1991'de kurulan Satranç federasyonu, Gençlik ve spor genel müdürlüğüne bağlı, devletin bir federasyonu olarak etkinlik göstermektedir.
Lise takımları içinde ilk yarışma İstanbul'da, Nevzat Süer'in girişimi ve bazı gazetelerin yardımıyla 1971 senesinde gerçekleşti. 1972 senesinde Yaşam dergisinin katkısıyla meydana getirilen yarışma, 1973- 1974' ten başlayarak Cumhuriyet gazetesi tarafınca desteklendi. Gençlik ve spor bakanlığı liseler ve üniversiteler düzeyinde bireysel yarışmalar düzenlemeye başladı (1982).
Türk satranççıları Internasyonal satranç federasyonumun (FİDE) onayladığı turnuvalarda yer aldılar: Nevzat Süer ve Ilhan Onat internasyonal usta, Turhan Yılmaz ve Suat Asil FİDE ustası unvanlarını kazandılar. 1988'deki satranç olimpiyatında Suat Atalık birinci masada dünya üçüncüsü oldu. Ek olarak Türkiye, ekip halinde katılmış olduğu olimpiyatlarda da kayda kıymet dereceler aldı: 1990'da 46. (Nori Sad), 1992'de 37. (Manilla).
Türkiye satranç birincileri:
1966 - Şeracettin Bilyap
1967 - ismet ibrahimoğlu/ Cavit Uzman
1968 - Nevzat Süer
1969 - Nevzat Süer/ Akdoğan Erözbek
1970 - ismet ibrahimoğlu/ Nevzat Süer
1971 - ismet ibrahimoğlu
1972 - Ferit Boysan
1973 - Nevzat Süer
1974 - ilhan Onat
1975 - ilhan Onat
1976 - Feridun Öney/ Ali ipek
1977 - Ergun Gümrükçüoğlu
1978 - Turhan Yılmaz
1979 - Turhan Yılmaz
1980 - Ergun Gümrükçüoğlu / Ali ipek/ Ateş ülker
1981 - Suat Asil
1982 - ilhan Onat
1983 - Adnan Şendur
1984 - Can Yurtseven
1985 - Ateş ülker
1986 - Turhan Yılmaz
1987 - Suat Atalık
1988 - Suat Atalık
1989 - Turan Yılmaz
1990 - Cem Karadağ
1991 - Hakan Erdoğan
1992 - Hakan Han
*Ed. Saz şairlerinin divan edebiyatı tesirinde kalmasıyla ortaya çıkan türlerdendir. Musammat†gazele benzer. Veznin iki eşit parçadan oluşması ve mısra ortasındaki uyak dolayısıyla beyitler, dört dizeli bentlere (dörtlük) dönüşebilir. Bu durumda dizeler 4+4 duraklı ya da duraksız sekizli hece ölçüsüne de uyar. Uyak biçimi gazelde olduğu benzer biçimde aa, ba, ca vd.'dir: "Med- hine meddah olalım hüsrev-i huban güzele/ Vasfına sözler bulalım dinleye yârân güzele" vd. (Dertli).
Satranç (Checkmate). 1 prologla süregelen 1 perdelik bale Konusunu ve müziğini Arthur Bliss, koregrafisini Ninette De Valois, dekor ve kostümlerini Edvvard MacKnight Kauffer hazırladı. İlk kez 1937'de Paris'te Vıc Wells Ballet tarafınca Champs -Elysöes tiyatrosu'nda sahnelendi. Aynı yıl Londra'da Sadler's Wells Theatre'da gene lendi. Başlıca rollerde June Brae, Pamela May, Harold Turner ve Robert Help- mann dans ettiler. Aşk ve Ûlüm'ün simge sel bir satranç oyununda karşı karşıya geldiği bu acıklı bale, N. De Valois'nın en iyi yapımlarından biridir. Kara Kraliçe (Black Queen) rolünün en iyi yorumcuları içinde Beryl Grey, Maina Gielgud ve Natalia Makarova anılmalıdır.
Satranç Türkiye'de ilk kez 1963-64 se zonunda Ankara Devlet opera ve balesi tarafınca, gene De Valois'nın koregrafisiyle sahnelendi.
1. iki oyuncunun 64 kareye ayrılmış bir tahta üstünde, çeşitli değerleri olan 16'şar taşı karşılıklı oynatmalarından oluşan oyun. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu oyunda kullanılan taşların tümü.
*Ed. Türk halk edebiyatında aruz vezninin “müfteilün müfteilün müfteilün müfteilün†( ) kalıbıyla söylenmiş şiir. (ŞATRANÇ da denir.) (Bk. ansikl. böl.]
*Sey. oy. ip cambazlarının sergilediği bir tür gosteri. (Bu gösteride iki cambaz gerili tel üstüne çıkar, altlarına tek ayak üstünde duran bir iskemle alarak satranç oynarlar.)
*Süslem. sant. Satranç tahtası, üstünde satranç oynanan, almaşık olarak siyah ve beyaz altmış dört kareye bölünmüş tahta. (Bk. ansikl. böl.) || Bu dizilişi hatırlatan yüzey. || Satranç tahtası biçiminde, eşit ve bitişik kareler halinde dizilmiş ya da almaşık renkli eşit karelerden oluşmuş: Satranç tahtası benzer biçimde dikilmiş ağaçlar.
*ANSİKL. Kökeni efsanelere dayanan satranç oyununun, K. B. Hindistan'da VI. yy.'da Çaturanga adını taşıyan piyade, süvari (at), fil ve cenk otomobillerinin yer almış olduğu bir cenk oyunundan doğduğu söylenir. VI. yy.'da İran'a da yayılan oyun, VII. yy.'da İran'ı fetheden Araplar tarafınca öğrenildi ve geliştirildi. Oyun hamlelerinin cebirsel yazılışını kabul eden Araplar oyunun kuramının temelini attılar. Yüz yıl sonrasında oyun AvrupalIlar tarafınca öğrenildi; soylular tarafınca benimsendi. Ispanya kralı Felipe II, İngiltere kraliçesi Elizabeth benzer biçimde hükümdarların oyunu sevilmiş olduğu bilinir. Felipe II, meşhur satranç ustası Ruy Löpez'i destekledi. Savaşçıları simgeleyen taşların adları da süre içinde değişti. İran' da subay anlamına gelen alfil giderek fil, fransızcada ilkin fol sonrasında fou, İngilizcede bishop (papaz) adını aldı; diyagramlarda piskopos başlığıyla simgelendi. Vezir, Doğu'da firz, ferzin, ferz adıyla anılırken Batı'da, toplumun değişik yapısına koşut olarak, cinsiyet değiştirdi, ilkin vierge (bakire), sonrasında dame, kraliçe (İngiltere'de Queen) oldu. Eskiden tahtırevanlı filler ya da cenk otomobilleri biçiminde simgelenen kalelere farsçada ruh (İngilizcede rook) deniliyordu. Hindistan'da, İran' da, at olarak malum taş. Ortaçağ Avrupası'nda şövalye adını aldı. “Şah ve mat†ünlemi de farsça "kral öldü" anlamındaki şahmat'tan gelir.
Satranç mevzusunda malum ilk yapıtlar XI. ya da XII. yy.'daki elyazmalan, sorun derlemeleri, oyun kurallarıyla beraber anekdotlardır XIII. yy.'da Jacques de Cessoles, bir parçası satranç oyunundan alınacak terbiye dersine ayrılmış bir kitap yazdı. Bu kitap 1473'te basıldı. Cessoles'den sonrasında gelen başlıca yazarlar Lucena (1497), Damiano (1512), satrancın ilk büyük kuramcısı sayılan Ruy Löpez de Segura (1561), Gianutio (1597), Salvio (1604), Carrera(1617), yapıtı sadece 1656'da İngiltere'de ve ölümünden uzun bir süre sonrasında 1669'da Fransa'da ya- yımlanabilen Gioacchino Greco'dur. Bertin' den (1735), Stamma'dan (1737) sonrasında, çağının en kuvvetli satranççısı, transız müzik- çisi Philidor 1749'da Analyse du jeu des öchecsi (Satranç oyununun çözümlemesi) yayımladı.
*Kurallar. Satranç, 1 şah, 1 vezir, 2 fil, 2 at, 2 kale ve 8 piyon olmak suretiyle 16'şar taşı kullanarak oynanan bir cenk oyunudur. Oyunun amacı rakip şahını ele geçirmektir. Şah rakip taşlardan birinin tehdidi altında bulunmuş olduğu süre kış (ya da şah) durumundadır. Şah bu tehditten kurtulamadığı, taşı alamadığı koşulda mat olur. Rakibin taşını direkt tehdit eden bir hamle icra eden oyuncu "şah" diyerek rakibini uyarmak zorundadır. Şah (ya da kış) uyarısıyla tehdit edilmediği halde, şahın gidebileceği tüm kareler rakip taşların denetimi altında bulunuyorsa ve şahın da hamle yapması zorunluysa oyun "patâ€, kısaca berabere olur. Şahın, korunabilmesi için, rok hayata geçirmeye hakkı vardır. Rok hareketi şahın, kanatlardaki kalelerden biriyle yer değiştirerek iki kare sağ (minik ya da kısa rok) ya da sola (büyük ya da uzun rok) gitmesi, o yandaki kalenin de, şahın üstünden aşırılarak onun yerleştiği karenin öte tarafındaki kareye geçirilmesidir, iki taşın bu hareketi tek hamle sayılır. Rok yapabilmek için şahla rok icra eden kale içinde başka taş olmaması, şahın rok yapmış olduğu yöndeki karelerin rakip taşların denetiminde bulunmaması, şah ve kalenin daha ilkin hareket etmemiş olması, rok tamamlandığı süre da şah (kış) durumuna düşülmemesi gerekir. Piyonlar sekizinci sıraya ulaştıkları süre herhangi bir alete (vezir, kale, fil, at) dönüştürülebilir. Böylece tahtada iki, üç vezir, üçüncü bir kale olabilir. Satranç tüm dünyada Internasyonal satranç federasyonumun (FİDE) kabul etmiş olduğu kurallara gore oynanır.
Oyunun başlangıcında taşlar resimde görüldüğü benzer biçimde yerleştirilir; vezirler kendi renklerindeki hanelerde yer alırlar. Beyaz (ya da açık renk) kare oyuncunun sağına gelecek halde konulmuş tahta üstünde gelişen oyun, şahın mat olması, taraflardan birinin yenilgiyi kabul etmesi ya da belirli süre süresi içinde belirli sayıda hamle yapamayan oyuncunun saatindeki bayrağın düşmesiyle (mesela iki saat içinde 40 hamle) sonlanır. Beraberlik iki tarafın da yenici taşının kalmaması, aynı hamlelerin üç kez arka arkaya yinelenmesi, şahın pat durumunda kalması ya da 50 (belli durumlarda 100) hamle içinde taraflardan birinin yenememesi halinde söz mevzusu olur.
J» Taşların hareketi. Şah her yönde (ön, arka, çapraz) bir kare gidebilir. Vezir, yolunun boş olması koşuluyla dikey, yatay ya da çapraz gidebilir. Kaleler, gene boş ka- -eler süresince, dikey ya da yatay gidebilirler. Fillerin hareketi aynı renk kareler üstünde, çaprazdır. Atlar bir hamlede bir adım kale, bir adım fil benzer biçimde iki kare gider, bir çizerler. At, diğeri taşlardan değişik olarak çevresindeki taşların üstünden atlayabilir, bu taşların arkasındaki rakip taşları tehdit edebilir. Piyon, hep öne doğru, dikey olarak ilerler; sadece ön çapraz karedeki taşları alabilir (sağ ya da sol). İkinci sıradaki yerinden ilk çıkışında iki kare gidebilir. Alan taş, alınan taşın karesine getirilir. Taş almak mecburi değildir.
*Oyunun yazılışı. Satranç oyunu betimlenirken cebirsel, figürlü ya da İngiliz yöntemi kullanılır. Cebirsel yazımda satranç tahtasının her karesi, dikeyler beyazın solundan başlayarak a, b, c, d, e, f, g, h; yataylar, beyazın önünden başlayarak siyahlara doğru 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 olarak tanımlanır. Hareketleri belirtmek için hamleyi icra eden taşın (at; A, fil; F, kale: K, vezir: V, şah: Ş) simgesi yazıldıktan sonrasında bu taşın kalktığı ve gittiği karelerin koordinatı verilir: A f1-f3 (ya da yalnız Af3). Piyonlar için simge yazılmaz. Kısa yazımda taşın salt gittiği kare belirtilir. Figürlü yazımda taşın simgesi yerine diyagramlardaki resmi konulur. İngiliz yönteminde tahtanın kareleri cebirsel koordinatlarla değil sıra başındaki taşların adlarıyla anılır: P-QKt3 vezir tarafındaki atın önündeki piyonun bir hamle öne çıktığını gösterir. Bu yazımda beyaz ve siyah taraf yatay sıraları kendi önlerinden başlayarak, ayrı ayrı belirtirler. Siyah şahın tarafındaki filin oyun başlangıcında bulunmuş olduğu kare beyazın yazımına gore KB8, siyaha gore KBI'dir.
Dünya satranç birincileri
1881-1894 Wilhelm Steinitz (Avusturya)
1894-1921 Emanuel Lasker (Almanya)
1921-1927 Josö Capablanca (Küba)
1927-1935 Aleksandr Alehin (Fransa)
1935-1937 Max Euwe (Hollanda)
1937-1946 Aleksandr Alehin (Fransa)
1948-1957 Mihail Botvinnik (Rusya)
1957- 1958 Vasiliy Smislov (Rusya)
1958- 1960 Mihail Botvinnik (Rusya)
1960- 1961 Mihail Tal (Rusya)
1961- 1963 Mihail Botvinnik (Rusya)
1963-1969 Tigran Petrosyan (Rusya)
1969-1972 Boris Spaskiy (Rusya)
1972-1975 Robert (Bobby) Fisher (ABD)
1975-1985 Anatoliy Karpov (Rusya)
1985-1993 Gariy Kasparov (Rusya)
İran'a ve İran'dan da Anadolu'ya yayılmış olduğu anlatılmaktadır. Bugün Krakövv müzeisi'nde bulunan ve Sultan Ahmet III tarafınca Polonya hükümdarına armağan edilmiş olan satranç ekibi da, Osmanlı devletinde satrancın oldukça tutulan bir oyun bulunduğunu göstermektedir.
Cumhuriyetten sonrasında, Türkiye'de satranca ilişkin en mühim adım, 1936'da Ankara, 1943'te İstanbul satranç kulüplerinin kurulması oldu. 1954 senesinde Türkiye Satranç federasyonu kuruldu, an- bak 1962 yılına değin çeşitli olanaksızlıklar yüzünden etkin bir emek harcama yapamadı. Kurum, 1962 senesinde 3512 sayılı kahun'un 10. maddesi uyarınca Födöration Internationale d'Echec'e (Internasyonal satranç federasyonu) bağlandı, aynı yıl Türkiye ilk kez Varna'da meydana getirilen 15. Dünya satranç şampiyonasına katıldı. 1965 yılından başlayarak da Türkiye Ferdi satranç şampiyonası düzenlenmeye başladı. Nisan 1991'de kurulan Satranç federasyonu, Gençlik ve spor genel müdürlüğüne bağlı, devletin bir federasyonu olarak etkinlik göstermektedir.
Lise takımları içinde ilk yarışma İstanbul'da, Nevzat Süer'in girişimi ve bazı gazetelerin yardımıyla 1971 senesinde gerçekleşti. 1972 senesinde Yaşam dergisinin katkısıyla meydana getirilen yarışma, 1973- 1974' ten başlayarak Cumhuriyet gazetesi tarafınca desteklendi. Gençlik ve spor bakanlığı liseler ve üniversiteler düzeyinde bireysel yarışmalar düzenlemeye başladı (1982).
Türk satranççıları Internasyonal satranç federasyonumun (FİDE) onayladığı turnuvalarda yer aldılar: Nevzat Süer ve Ilhan Onat internasyonal usta, Turhan Yılmaz ve Suat Asil FİDE ustası unvanlarını kazandılar. 1988'deki satranç olimpiyatında Suat Atalık birinci masada dünya üçüncüsü oldu. Ek olarak Türkiye, ekip halinde katılmış olduğu olimpiyatlarda da kayda kıymet dereceler aldı: 1990'da 46. (Nori Sad), 1992'de 37. (Manilla).
Türkiye satranç birincileri:
1966 - Şeracettin Bilyap
1967 - ismet ibrahimoğlu/ Cavit Uzman
1968 - Nevzat Süer
1969 - Nevzat Süer/ Akdoğan Erözbek
1970 - ismet ibrahimoğlu/ Nevzat Süer
1971 - ismet ibrahimoğlu
1972 - Ferit Boysan
1973 - Nevzat Süer
1974 - ilhan Onat
1975 - ilhan Onat
1976 - Feridun Öney/ Ali ipek
1977 - Ergun Gümrükçüoğlu
1978 - Turhan Yılmaz
1979 - Turhan Yılmaz
1980 - Ergun Gümrükçüoğlu / Ali ipek/ Ateş ülker
1981 - Suat Asil
1982 - ilhan Onat
1983 - Adnan Şendur
1984 - Can Yurtseven
1985 - Ateş ülker
1986 - Turhan Yılmaz
1987 - Suat Atalık
1988 - Suat Atalık
1989 - Turan Yılmaz
1990 - Cem Karadağ
1991 - Hakan Erdoğan
1992 - Hakan Han
*Ed. Saz şairlerinin divan edebiyatı tesirinde kalmasıyla ortaya çıkan türlerdendir. Musammat†gazele benzer. Veznin iki eşit parçadan oluşması ve mısra ortasındaki uyak dolayısıyla beyitler, dört dizeli bentlere (dörtlük) dönüşebilir. Bu durumda dizeler 4+4 duraklı ya da duraksız sekizli hece ölçüsüne de uyar. Uyak biçimi gazelde olduğu benzer biçimde aa, ba, ca vd.'dir: "Med- hine meddah olalım hüsrev-i huban güzele/ Vasfına sözler bulalım dinleye yârân güzele" vd. (Dertli).
Satranç (Checkmate). 1 prologla süregelen 1 perdelik bale Konusunu ve müziğini Arthur Bliss, koregrafisini Ninette De Valois, dekor ve kostümlerini Edvvard MacKnight Kauffer hazırladı. İlk kez 1937'de Paris'te Vıc Wells Ballet tarafınca Champs -Elysöes tiyatrosu'nda sahnelendi. Aynı yıl Londra'da Sadler's Wells Theatre'da gene lendi. Başlıca rollerde June Brae, Pamela May, Harold Turner ve Robert Help- mann dans ettiler. Aşk ve Ûlüm'ün simge sel bir satranç oyununda karşı karşıya geldiği bu acıklı bale, N. De Valois'nın en iyi yapımlarından biridir. Kara Kraliçe (Black Queen) rolünün en iyi yorumcuları içinde Beryl Grey, Maina Gielgud ve Natalia Makarova anılmalıdır.
Satranç Türkiye'de ilk kez 1963-64 se zonunda Ankara Devlet opera ve balesi tarafınca, gene De Valois'nın koregrafisiyle sahnelendi.
Kaynak: Büyük Larousse
İki şahıs içinde altmış dört kareli bir tahta üstünde değerleri ve adları değişik olan on altışar siyah ve beyaz taşlarla oynanan bir oyun
Örnek: İki kişiyi birden satrançta mat ettim. A. Gündüz
Türk cambazlarının becerilerinden biri. İki cambazın bir tel üstünde altlarına tek ayak üstünde duran iskemleler alıp satranç oynama gösterisi.
Örnek: İki kişiyi birden satrançta mat ettim. A. Gündüz
Türk cambazlarının becerilerinden biri. İki cambazın bir tel üstünde altlarına tek ayak üstünde duran iskemleler alıp satranç oynama gösterisi.
Satranç
Müzik, satranç ve sporda matematik mantığı nedir?
Satranç Boksu Nedir? Satranç Boksu
YORUMLAR