SEÇMECİLİK a Aralarında bir imtiyaz gözetmeden çok çeşitli şeyler ya da varlıklarla ilgilenen, gene çok değişik alanlarda bilgi sahi...
SEÇMECİLİK a Aralarında bir imtiyaz gözetmeden çok çeşitli şeyler ya da varlıklarla ilgilenen, gene çok değişik alanlarda bilgi sahibi olan kişinin ve fikir yapısının özelliği: Bu insanın fotoğraf konusunidaki seçmeciliği şaşırtıcı.
*Fels. Çeşitli sistemlerden en kabule kıymet görünen savları seçerek bunlardan bir öğreti oluşturma yöntemi; bu yolla ortaya konan öğreti. (Victor Cousin, seçmecilik yöntemini tatbik eden en meşhur transız filozoftur; sadece bu yöntem, yunan-roma Antikçağı'nda da kullanılıyordu.)
*Sonbahar. sant. Bilhassa XIX. yy.'da Batı'da geçerli olan ve eski üslupların kullanılması ve uzlaştırılmasına dayanan sanatla alakalı eğilim. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Sonbahar. sant. Günümüzde sanatseverler ve tarihçiler seçmeci tutuma aşağılayıcı bir gözle bakarlar. Sadece eskiden durum bu şekilde değildi; genç sanatçılar hocalarından aldıkları öğütlerle eskileri kop-. ya etmeye, ustaların çizdiği yolu bıkmadan izlemeye yüreklendiriliyordu. Buna bağlı olarak İtalyan eleştirmen Lomazzo XVI.yy.'ın sonunda resimde kusursuzluğa, Âdem'ini Michelangelo'nun çizdiği ve Tiziano'nun renklendirdiği, Havva'sını da Raffaello'nun çizdiği ve il Correggio'nun renklendirdiği bir Adem ile Havva tablosuyla ulaşılacağını yazmıştı. Bu tutum ne kadar çekici gelse de, çıkmaza girmeye mahkûmdu, şundan dolayı her tür sanatla alakalı yapıtın ayrılmaz bir olgusundan, kısaca yaratıdan yoksundu. Bu doğrultuda yeniklasikçiliğin kuramcısı VVİnckelmann, Carracciler'in sanatının seçmeci bulunduğunu ileri sürerken yanlış bir yol izliyordu.
* Plastik sanatlar. 1830-1850 yıllarından XX. yy.'ırl ilk çeyreğine kadar kalıplaşmış uzlaşımlar, resmi sanatta klasik ve barok dönemlerin canlı idealinin yerini alırken, seçmecilik, akademiciliğin temel kurallarını güncel bir beğeniye uyarlayarak, fotoğraf ve heykelcilikte mühim bir yer tuttu: titiz emek verme, tüm ayrıntılarıyla tamamlanmış yapıtlar, modele sadık kalma, egemen burjuvazinin beğenmiş olduğu temalar. Antik yapıtlara nazaran fotoğraf yapma, canlı model etütleri, XVII. ve XVIII. yy.'lar ve Rönesans'a başvurular, güzel sanatlar okulları ile akademilerde öğretim veren ustaların "reçeteleriyle†beraber, ressamlık mesleğinin temelini oluşturdu. Buna karşılık, gündelik yaşam sahnelerinde, tarihsel resimlerde, hatta alegori ve dinsel resimlerde, mevzu genel anlamda bir detay niteliğini aldı, iddiasız (fakat kimi zaman aşırı) ve fazla canlılık taşımayan (fakat sağlam olarak kabul edilen değerlere uygun) bu doğacılık, bilhassa Fransa'da fotoğraf (Delaroche, Çouture, Meissonier, Cabanel, Göröme, Bouguereau, Baudry vb.) ve heykel (Frömiet, R Dubois, Falguiöre vb.) alanlarında egemen Oldu. ( AKADEMİ.)
*Mimarlık. Sanayileşen ülkelerdd XIX. yy.'ın ikinci yarısında egemen olan seçmecilik hareketi, bir çok süre tarihsel üslupların yenilenmesi ile özdeşleştirildi. (TARİHSELCİLİK.) Aslında larıyla olmasıyla birlikte amaçlarıyla da ondan ayrılır.
XVII. yy.'ın başından itibaren, tabiatın bir yorumu durumunda evrensel ve kalıcı bir güzelliğin varlığını kabul eden klasik öğreti, eleştiriye uğradı. ''Modernler'', barokları yansılamak ederek, ilkelerine dokunmadan klasik öğretinin karşısına, rokay üslubun kuralsızlıklarını ve büyük paralar karşılığında edinilen garip nesnelerle uyumlu tüm bir Uzakdoğu pitoreskini çıkardılar. Bu sanata tepki Ingiltere'den geldi. Bu pürıten ülkede, palladıoculuk geleneği, antik lara dönüşü kolaylaştırmaktaydı; sadece bu anane, Ortaçağ' ın pitoresk bakışımsızlığına, pagodaların ve tatar çadırlarının mağrib köşkleri ve gotik kalıntılarla bir arada bulunmuş olduğu İngilizçin seçimi bahçelerin görünürdeki özgürlüğüne duyarlı şimal anlayışı ile yumuşatılmıştı. Karşıt eğilimleri bünyesinde toplayan bu yeniklasikçilik gene de bir öğretiyi kabul ettirmeye çalıştı. Devrimler sonucu yeniklasikçilik akademilerin yönetiminde söz sahibi olunca, uzlaşmaz, bir tutum takındı; ulusçuluğa, peşinden egzotizme gönül veren romantikler, yeniklasikçiliğin boyunduruğundan kurtulmak istedikleri süre uzlaşmazlığı daha da arttı.
Tarih biliminde ve klasik arkeolojide görülen ilerlemeler, toplumların gelişmesine bağlı olmayan ideal bir güzellik terimini bir süre için kuvvetlendirdi. Buna karşılık Doğu ve ABD kültürleri ya da bir tek Ortaçağ Batı kültürü benzer biçimde öteki kültürleri de kapsamaya başladıklarında, bu araştırmalar süratli bir şekilde çoğulcu anlayışlara önem vererek, çeşitli sistemlerden kendilerine nazaran en geçerli olanı alan Victor Cousin benzer biçimde bilim adamları ve filozoflarla uyum sağladılar.
Endüstri devrimi çelişkinin merkezindeydi. O döneme kadar doğadan lanan güzellik, elde meydana getirilen organik ürünlerle bir tutuluyordu. Buharlı trenin iktisat ve toplumları altüst etmiş olduğu bir dönemde, “klasik" anane sınai gereçlerden yararlanmayı reddetti ya da kendi ilkelerini hiçe sayarak onları gizleyerek kullandı. Aslında artık çok geç kalınmıştı; kalıplanmış gereçlermetal, seramik, alçı ya da kartonçoktan ince yapı işlerini salgın etmişti. Süslemedeki bu değişim mimalık kavramlarının da değişmesine yol açtı; bu, mimarların çoğunun bilimsel niteliği olan eğitimin haricinde kalmasından dolayı daha da kolaylaştı. Mimarlar gelişmekte olan sektörlerde (tecim, endüstri, konut) görülmemiş derecede artan siparişleri karşılamak için elde bulunan ve yeniklasikçilerin ürettiği oldukça yüzeysel ve sayıca azca grafik belgeleri ve model albümlerini incelemekle yetinmek zorunda kaldılar. Bu yüzden 1840'ta Fransa'da hiçbir üsluba imtiyaz tanımadan tüm geçmişi incelemeyi amaç edinen /a Revue gdndrale de l'architecture et des travaux publics adlı derginin yayımlanması pozitif yönde karşılandı. Derginin genç yöneticisi Cösar Daly, ustası Duban' ın çizdiği yolda ilerledi. Çok geçmeden daha akılcı, hatta organik anlayışlara yöneldiyse de Daly, üç modern (Architectüre privde [Özel mimarlık], 1867, 1872 ve 1877) ve iki geçmişe dönük diziyle (Motifs historiques [Tarihsel motifler], XVI. -XVIII. yy.'lar, 1869 ve 1880) model albümlerine katkıda bulunmuş oldu. Daly'ninkilerin yanı sıra, H. Lefuel'in louvre'un tamamlanması, V. Calliat'nın Paris Belediye sarayı, Davioud'nun Haussmann şehirciliği üstüne yayınları, yargı devam eden Bourbonlar' ın adlarına bağlı fransız üsluplarının bir çeşit özeti niteliğini taşıyan “ikinci empire üslubu"nun taşrada ve yabancı ülkelerde yaygınlaşmasına yol açtı.
Seçmecilik hiçbir yerde iddialı olmasıyla birlikte evrenselleşemedi; bir çok süre, italyan Rönesans'ına başvurdu. Bu üslubun basmakalıp süs öğeleri Victoria süreci ingilteresi, Orta Avrupa (Viyana Ring'i) ya da Rusya'da azca harcamayla uyarlanabiliyor, ABD'de de dökme demire uygulanabiliyordu. Öte taraftan, romantiklerin daha ilkin yapmış olduğu benzer biçimde eski ulusal örneklerden de yararlanıldı. Flaman ve germen XVI. yy.'ından alıntılar, pitoresk ve bölgesel üslupların XX. yy.'daki gelişimlerinin habercisi oldu. Kamu yapılarının yaratıcıları bilhassa kiliseler için (Marsilya'da Espörandieu, Lyon'daki Fourviöre'de Bossan, Paris'teki Sacrö -Coeur'de Abadie) kimi zaman daha eskilere uzandılar. Geleneksel bezeme anlayışı taşıyıcı yapıyı tümüyle örtecek kadar ağır basınca, bu yaratıcıların kurmuş oldukları bireşimler iyice yadırganmaya başlandı.
Seçmecilik gene de, geçmişi, modaya uydurulan bir tür elbise haline getirerek, tam bir kopma oluşturdu; endüstri şekillerinin geleneksel tekniklerin yerini daha acele almasına, yem programların bilimsel niteliği olan kısırlıktan kurtulmasına olanak verdi. Esasen Gaudet benzer biçimde akademicilik yanlıları mimari geçmişin her türlü ifade biçimine eşit seviyede kıymet ve yer verdiğinden, akademicilik XX. yy.'a geçiş döneminde bir üsluplar derlemesine dönüşmüştü.
Kaynak: Büyük Larousse
*Fels. Çeşitli sistemlerden en kabule kıymet görünen savları seçerek bunlardan bir öğreti oluşturma yöntemi; bu yolla ortaya konan öğreti. (Victor Cousin, seçmecilik yöntemini tatbik eden en meşhur transız filozoftur; sadece bu yöntem, yunan-roma Antikçağı'nda da kullanılıyordu.)
*Sonbahar. sant. Bilhassa XIX. yy.'da Batı'da geçerli olan ve eski üslupların kullanılması ve uzlaştırılmasına dayanan sanatla alakalı eğilim. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Sonbahar. sant. Günümüzde sanatseverler ve tarihçiler seçmeci tutuma aşağılayıcı bir gözle bakarlar. Sadece eskiden durum bu şekilde değildi; genç sanatçılar hocalarından aldıkları öğütlerle eskileri kop-. ya etmeye, ustaların çizdiği yolu bıkmadan izlemeye yüreklendiriliyordu. Buna bağlı olarak İtalyan eleştirmen Lomazzo XVI.yy.'ın sonunda resimde kusursuzluğa, Âdem'ini Michelangelo'nun çizdiği ve Tiziano'nun renklendirdiği, Havva'sını da Raffaello'nun çizdiği ve il Correggio'nun renklendirdiği bir Adem ile Havva tablosuyla ulaşılacağını yazmıştı. Bu tutum ne kadar çekici gelse de, çıkmaza girmeye mahkûmdu, şundan dolayı her tür sanatla alakalı yapıtın ayrılmaz bir olgusundan, kısaca yaratıdan yoksundu. Bu doğrultuda yeniklasikçiliğin kuramcısı VVİnckelmann, Carracciler'in sanatının seçmeci bulunduğunu ileri sürerken yanlış bir yol izliyordu.
Seçmecilik her dönemde, fakat bilhassa XIX. yy.'da Avrupa'da uygulandı.
*Mimarlık. Sanayileşen ülkelerdd XIX. yy.'ın ikinci yarısında egemen olan seçmecilik hareketi, bir çok süre tarihsel üslupların yenilenmesi ile özdeşleştirildi. (TARİHSELCİLİK.) Aslında larıyla olmasıyla birlikte amaçlarıyla da ondan ayrılır.
XVII. yy.'ın başından itibaren, tabiatın bir yorumu durumunda evrensel ve kalıcı bir güzelliğin varlığını kabul eden klasik öğreti, eleştiriye uğradı. ''Modernler'', barokları yansılamak ederek, ilkelerine dokunmadan klasik öğretinin karşısına, rokay üslubun kuralsızlıklarını ve büyük paralar karşılığında edinilen garip nesnelerle uyumlu tüm bir Uzakdoğu pitoreskini çıkardılar. Bu sanata tepki Ingiltere'den geldi. Bu pürıten ülkede, palladıoculuk geleneği, antik lara dönüşü kolaylaştırmaktaydı; sadece bu anane, Ortaçağ' ın pitoresk bakışımsızlığına, pagodaların ve tatar çadırlarının mağrib köşkleri ve gotik kalıntılarla bir arada bulunmuş olduğu İngilizçin seçimi bahçelerin görünürdeki özgürlüğüne duyarlı şimal anlayışı ile yumuşatılmıştı. Karşıt eğilimleri bünyesinde toplayan bu yeniklasikçilik gene de bir öğretiyi kabul ettirmeye çalıştı. Devrimler sonucu yeniklasikçilik akademilerin yönetiminde söz sahibi olunca, uzlaşmaz, bir tutum takındı; ulusçuluğa, peşinden egzotizme gönül veren romantikler, yeniklasikçiliğin boyunduruğundan kurtulmak istedikleri süre uzlaşmazlığı daha da arttı.
Tarih biliminde ve klasik arkeolojide görülen ilerlemeler, toplumların gelişmesine bağlı olmayan ideal bir güzellik terimini bir süre için kuvvetlendirdi. Buna karşılık Doğu ve ABD kültürleri ya da bir tek Ortaçağ Batı kültürü benzer biçimde öteki kültürleri de kapsamaya başladıklarında, bu araştırmalar süratli bir şekilde çoğulcu anlayışlara önem vererek, çeşitli sistemlerden kendilerine nazaran en geçerli olanı alan Victor Cousin benzer biçimde bilim adamları ve filozoflarla uyum sağladılar.
Endüstri devrimi çelişkinin merkezindeydi. O döneme kadar doğadan lanan güzellik, elde meydana getirilen organik ürünlerle bir tutuluyordu. Buharlı trenin iktisat ve toplumları altüst etmiş olduğu bir dönemde, “klasik" anane sınai gereçlerden yararlanmayı reddetti ya da kendi ilkelerini hiçe sayarak onları gizleyerek kullandı. Aslında artık çok geç kalınmıştı; kalıplanmış gereçlermetal, seramik, alçı ya da kartonçoktan ince yapı işlerini salgın etmişti. Süslemedeki bu değişim mimalık kavramlarının da değişmesine yol açtı; bu, mimarların çoğunun bilimsel niteliği olan eğitimin haricinde kalmasından dolayı daha da kolaylaştı. Mimarlar gelişmekte olan sektörlerde (tecim, endüstri, konut) görülmemiş derecede artan siparişleri karşılamak için elde bulunan ve yeniklasikçilerin ürettiği oldukça yüzeysel ve sayıca azca grafik belgeleri ve model albümlerini incelemekle yetinmek zorunda kaldılar. Bu yüzden 1840'ta Fransa'da hiçbir üsluba imtiyaz tanımadan tüm geçmişi incelemeyi amaç edinen /a Revue gdndrale de l'architecture et des travaux publics adlı derginin yayımlanması pozitif yönde karşılandı. Derginin genç yöneticisi Cösar Daly, ustası Duban' ın çizdiği yolda ilerledi. Çok geçmeden daha akılcı, hatta organik anlayışlara yöneldiyse de Daly, üç modern (Architectüre privde [Özel mimarlık], 1867, 1872 ve 1877) ve iki geçmişe dönük diziyle (Motifs historiques [Tarihsel motifler], XVI. -XVIII. yy.'lar, 1869 ve 1880) model albümlerine katkıda bulunmuş oldu. Daly'ninkilerin yanı sıra, H. Lefuel'in louvre'un tamamlanması, V. Calliat'nın Paris Belediye sarayı, Davioud'nun Haussmann şehirciliği üstüne yayınları, yargı devam eden Bourbonlar' ın adlarına bağlı fransız üsluplarının bir çeşit özeti niteliğini taşıyan “ikinci empire üslubu"nun taşrada ve yabancı ülkelerde yaygınlaşmasına yol açtı.
Seçmecilik hiçbir yerde iddialı olmasıyla birlikte evrenselleşemedi; bir çok süre, italyan Rönesans'ına başvurdu. Bu üslubun basmakalıp süs öğeleri Victoria süreci ingilteresi, Orta Avrupa (Viyana Ring'i) ya da Rusya'da azca harcamayla uyarlanabiliyor, ABD'de de dökme demire uygulanabiliyordu. Öte taraftan, romantiklerin daha ilkin yapmış olduğu benzer biçimde eski ulusal örneklerden de yararlanıldı. Flaman ve germen XVI. yy.'ından alıntılar, pitoresk ve bölgesel üslupların XX. yy.'daki gelişimlerinin habercisi oldu. Kamu yapılarının yaratıcıları bilhassa kiliseler için (Marsilya'da Espörandieu, Lyon'daki Fourviöre'de Bossan, Paris'teki Sacrö -Coeur'de Abadie) kimi zaman daha eskilere uzandılar. Geleneksel bezeme anlayışı taşıyıcı yapıyı tümüyle örtecek kadar ağır basınca, bu yaratıcıların kurmuş oldukları bireşimler iyice yadırganmaya başlandı.
Seçmecilik gene de, geçmişi, modaya uydurulan bir tür elbise haline getirerek, tam bir kopma oluşturdu; endüstri şekillerinin geleneksel tekniklerin yerini daha acele almasına, yem programların bilimsel niteliği olan kısırlıktan kurtulmasına olanak verdi. Esasen Gaudet benzer biçimde akademicilik yanlıları mimari geçmişin her türlü ifade biçimine eşit seviyede kıymet ve yer verdiğinden, akademicilik XX. yy.'a geçiş döneminde bir üsluplar derlemesine dönüşmüştü.
Kaynak: Büyük Larousse
Eklektisizm (Seçmecilik)
YORUMLAR