Sembol -lü TDK, Türk Dil Kurumu isim Fransızca symbole Simge: "Bir amaç uğruna göze alınacak sorun ve zorlukların durağan(du...
Sembol -lü
TDK, Türk Dil Kurumu
isim Fransızca symbole
Simge:
TDK, Türk Dil Kurumu
isim Fransızca symbole
Simge:
"Bir amaç uğruna göze alınacak sorun ve zorlukların durağan(durgun) sembolleri işimize yaramayabilir."- İ. Hususi.
"Baykuş ve karga uğursuzluğun, merkep bönlüğün, domuz pisliğin, kaz alıklığın, aslan cesaretin, at zekâ ve adaletin, köpek sadakatin, bülbül aşkın, kelebek gençliğin işaret ve sembolü olmuştur."- A. Haşim.
Mandala ve Mistik Sembol Resimleri
Beyaz güvercin ve zeytin dalı neyi sembol eder?
Kroki ve sembol nedir?
Sembol (Simge)
Sembol ya da simge en genel olarak, görünmez ya da algılanamaz bir şeyi benzerlik, uygunluk, bütünlük şeklinde çeşitli yollarla temsil etmek suretiyle kullanılan bir maddi nesne ya da algılanan bir araçtır. Dolayısıyla sembol bir fotoğraf, bir biçim, bir ses, bir sayı, bir renk, bir vaka, bir şahıs vs. olabilir. Semboller fikirleri, kavramları ya da soyut şeyleri göstermeye yarayan işaretlerdir.
En temel anlamı ile bir simge, bir kavramın uzlaşımsal betimlemesidir; bir düşüncenin, nesnenin, niteliğin, niceliğin vb. ruhbilimsel ve düşünbilimsel açıdan, tüm kavramlar doğaları itibari ile simgesel olup, betimlemeleri simgesel bir anlam taşıyan suni belirtilerdir.
Dizgel (sistemik) görüngeden, mesela haritalardaki kullanımları ile, simgeler ek olarak haberleşme-iletişim görevini de yerine getirmektedir: Çizgisel, yazılı ya da somut bir nesne olarak bir öteki, daha karmaşık, somut ya da soyut nesneyi ya da onun hususi durumunun betimlemesi olabilirler. Bunun haricinde, ek olarak mecazi kavrayışlarda da kullanılırlar.
Simgelerin başlıca uygulama alanları diller, matematik ve bilişsel bilimlerdir. Mesela konuşulan dil, simgesel kavramları (sözcükleri) betimlemek için kullanılan işitsel belirtilerden oluşur.
Sözcük Kökeni
Simgenin Latince karşılığı olan "symbolum" sözcüğünün Grekçe'deki kökeni, συν- (sin) şu demek oluyor ki "beraber" ve βολή (voli) şu demek oluyor ki "atış" köklerinden türemiş olup, anlamı "beraber atmak" anlamına gelen Yunanca σÏμβολον (simvolon) sözcüğü ya da “bir araya getirmek, birleştirmek, beraber tartışmak, beraber birleştirmek, tüm haline getirmek, bir arada toparlayıp bağlamak, birbiriyle karşılaştırmak, izah etmek" †anlamlarına gelen "syn" ve "ballein" sözcüklerinden oluşan sumbalein (symballein) fiilinden türetilmiş sumbolon sözcüğüdür. Sumbolon, bir nesnenin kırık iki parçası idi. Bu kırık parçaların mükemmelen bir araya getirilmesi kökenlerinin ortak bulunduğunun ispatlanmasını gösteriyordu ki, bu da “çok güvenli bir halde bilmenin işareti†demekti. Yazılı olarak ilk kullanımına Homeros'un Hermes adına yazdığı ilahide rastlanmaktadır. Tam olarak, Hermes'in kaplumbağaya rastladığında "συμβολον ηδη μοι" şu demek oluyor ki "bana bir luk simgesi" söylediğinden söz eder.
Sembolün Genel Açıklanması
Sembol, Antik Yunan kültüründe, asli ve hususi anlamıyla, kilden yapılmış olup, iki parça halinde kırılmış bir kabın antlaşmış iki şahıs içinde hisse edilen kırık parçalarını ifade etmekteydi. Antlaşmanın geçerli kılınması için, antlaşmış ya da gerçek sahibi iki kişiden her birinin iki kırık parçayı birbirine mükemmelen oturtması gerekiyordu. Mecazi anlamda sembole, aynı anlamın iki ayrı temsilini birbiriyle irtibatlandıran tüm de denebilir. Buradan yola çıkılarak, sembol terimi, ihtiva ettiği gizli saklı anlama bağlı olan işitsel ya da görsel öğeye indirgenmiş bulunmaktadır. Sembol, göstergebilimde (semiyoloji) anlam taşıyan bir temsildir, bir tasvirdir. Bu, yananlamın, benzerliğin ifade edilmesini gösteren bir sistemdir. Fark, ilişki ya da birleştirme işlemleri kişi ya da bir topluluk için bir anlam oluştururlar. Sembol, böylece, beş duyu ile algılanan görünür realiteden yola çıkılarak, görünmez realitelerin keşfini sağlar. Sembolün simgelediklerinin (anlamlarının) birliği birbiri içinde erime ya da karışım tarzında değil, üst üste eklenme (sumbolh) tarzındadır. Görünür unsur ile görünmeyen unsur bir tüm oluştururlar ve biri olmadan diğeri anlaşılması imkansız. Georg Friedrich Creuzer sembolü “biçim ve varlık içinde ya da ifade ile düşünce arasında†aracı olarak görür.
Giderek sembol, örtülü benzeşim yardımıyla, çağrıştırdığı mevcut bulunmayanlarla, daha doğrusu soyut olanlarla beraber tüm realiteyi belirtir hale gelmiştir. Sembol böylece, mevcut bulunmayanın ve ne algılanabilir ne kavranabilir olanın bir temsili, bir tasviri durumuna gelmiştir. Böylelikle, tüm simgesel sistemler fikirleri, kavramları ifade etmeye çalışırlar. Düzgünün (code) tekanlamlı olmasının aksine, bulunmuş olduğu temsiller sistemine nazaran anlaşılabilen sembol, çokanlamlıdır. Freud'çü psikanalizde bu sistem, bilhassa oidipus kompleksiyle yapılanmış bireysel geçmişteki eğretileme kurallarının uygulanmasından ve bilinçdışının düzenlenmesinden hareketle işler. Carl Gustav Jung'un kolektif bilinçdışı denilen evrensel şuur ya da ortak bellek varsayımına göreyse, bireysel semboller kolektif bilinçdışının varlığını gösterirler, kolektif bilinçdışı yöntemiyle evrensel olur ve bu yolla arketipler haline gelebilirler.
Bir sembol iki unsur içinde bir bağ kurar. Sembol, simgesel sistemin ve simgelenenlerin benzeşim unsurlarına haiz olabildikleri zihinsel temsil yöntemiyle “işaret eden†rolünü oynar, Güneş-Ay ikilisinin erkek-kadın, ışık-karanlık, doğru-yalan, hakiki olan-sahte olan ikilisini temsil etmesi örneğinde olduğu şeklinde.
Sembol, günümüzde, iki öğenin arasındaki uygunluk bakımından, kimi süre, alegori (istiare), mecazı mürsel, logo, işaret, ikon ve tapıncak ile nerede ise anlamdaş olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Gözleri bir kumaş parçasıyla örtülmüş, terazi taşıyan kişinin “adalet†anlamına işaret etmesindeki istiare buna örnek olarak gösterilebilir.
Sembol terimi 1380'de ortaya çıkmıştır. Sonradan, giderek, lisan ve mimik dili şeklinde soyutlama biçimleri taahhüt, mukavele, antlaşma, vaat, sözleşme, sulh şeklinde bazıları mühürle meydana getirilen temsil etme şeklinde işlevlerinde nesnelerin yerlerini aldılar (mesela, el sıkışmanın antak kalma anlamına gelmesi).
Şu halde, bu anlamda bir sembol, soyut ya da doğaüstü bir realiteyi temsil etmeye yönelik olan algılanabilir bir nesnedir. Sembol görünür ve görünmez olan ifadelerin arasındaki kıyaslamada görünür olan ifadedir.
Geniş bir kullanım alanı olan semboller çeşitli şekillerde sınıflandırılırlar. Niteliklerine nazaran, biçimsel semboller, sayısal semboller, renklerle ilgili semboller, doğadaki canlı sembolleri, cansız nesnelerden oluşan semboller, şahıs ve kişiliklerle ilgili semboller ve vakalarla ilgili semboller olarak sınıflandırılır. Alanlarına nazaran sınıflandırılmaları halinde çok geniş bir yelpaze oluştururlar (dinî semboller, sanat içerikli semboller, siyasal semboller, bilimsel semboller, ezoterik semboller, askerî semboller, trafik işaretleri vb.).
Bilimlerde kullanılan semboller çoğu zaman ölçüyü ifade etmeye yararlar. Bir kıymeti, bir varlığı ifade etmeye çalışırlar. Dolayısıyla tekanlamlı olan bilimsel sembollerin alamet kavramıyla karıştırılmaması gerekir. Bilimsel semboller tür ve sayı olarak değişmezler ve asla kısaltılamazlar. Fizikteki semboller hususi bir isimden türetilmedikleri takdirde minik harfle yazılırlar.
Simgelerin Doğası
Bir simgenin doğası ve onun simgeleşme süreci, sinir dizgemiz ile ileri derecede bağıntılıdır. Bu dizgenin şuur, fikir ve öznellik ile olan bağları hemen hemen tam olarak anlaşılamamış olmakla beraber, bölümsel açıklamalar sunan kuramlar geliştirilmiştir.
Mesela bir hükümdar asası, krallık simgesidir. Elle tutulan somut bir nesnedir, sadece simgesel amacına sadece bir hükümdar tarafınca kullanıldığında ulaşır.
Nesneler, doğabilimsel ve kimyasal özelliklere sahiptirler. Bu durumda, bir asanın özellikleri nedir? Uygulama açısından, süslemeli bir değnektir; fakat asa olarak kabul görmüş her hangi bir şey bu amaçla kullanılabilir.
Leslie White'a nazaran; ekinsel bir nesnenin aslı, simgeleşme sürecinde olan bir emare olmasıdır. Dolayısı ile, simgeleri, simgeleşme sürecinin ürünleri olarak tanımlamıştır. Bu durumda, asanın krallık simgesi olması, simgeleşme sürecinin sonucudur; oysa bu süreç öncesinde bu anlamından yoksundu.
Simgeleşme, asayı bir nesne olarak, evvel haiz olmadığı bir "güç" ile donatmaktadır. Alışılmış bir değneğin olağan insanlara her hangi bir tesiri yokken, bir asa için aynı şey söylenemez. Sadece bu "güç" bir tek asada değil, onun konumunda, söz mevzusu hükümdarda, ve insanlarda olmak suretiyle bölünmüştür.
Özetle, insanoğlu simgeleri içinde yaşamış olduğu dünyada yer edinen güçleri tanımlamak ve kendi amacı doğrultusunda kullanmak için yaratmaktadır.
Dinsel Sembollere Örnekler
Çeşitli dinlerde çeşitli biçimler, resimler, sayılar ve objeler sembol olarak kullanılmıştır. Ek olarak bazı tarikatlarda ve ezoterik ekollerde sembollerle öğretimin yapıldığı bilinmektedir. Yanda çeşitli dinlere ilişik bazı biçimsel semboller görünmektedir.
Bilimsel Sembollere Örnekler
Ezoterizm, okültizm, gizemcilik ve teozofideki sembol terimi sembol sözcüğünün çağıl kullanımdaki anlamlarından yalnızca birini ihtiva eder: Bir şeklin göründüğünden daha değişik bir anlam taşıması, ezoterik bakımdan, bir sembol olarak nitelendirilmesi için kafi değildir; ezoterik geleneğe nazaran, herhangi bir şeyi ifade etmek suretiyle kullanılan her simgeye, her temsile, her işarete, her tasvire sembol denilmez.
Mesela bir bilgisayar şirketi, reklam için hazırladığı bir broşüre, bir kartvizite bir beyin ve bir klavye çizimini logo olarak koyabilir; fakat bu bir amblemdir, sembol değildir, bir ilhama dayalı olarak oluşturulmamıştır ve muhteviyatında hiçbir evrensel bilgiyi gizlememektedir. Evrensel hakikatlerin, evrendeki ilke ve yasaların keşfinde birer vasıta olan ve kişiye “doğa-üstü†denilen âlemi anlama, kavrama olanağı sunan sembollerin hiçbiri tadı olarak oluşturulmamış, tadı olarak seçilmemiştir ve çoğu zaman doğaya, naturel örneklere dayalıdırlar. Sembollere daha çok, eski uygarlıklara ilişik eserlerde çizimler, kabartmalar, freskler ve heykeller olarak, mitolojilerde, masallarda, inisiyatik ve mukaddes metinlerde ise sözcük ve kavramlar olarak rastlanmaktadır. Sembol sözcüğünün kökeninin eski Mısır dilinden Grekçe'ye geçmiş symbolon sözcüğü olduğu ileri sürülür. Sözcük Latince'den Fransızca'ya ve sonrasında da Türkçe'ye geçmiştir.
Sembollerin Çokanlamlılığı
Sözcükler bir sembolün anlamını ya da anlamlarını ifade etmek için lüzumlu olmakla beraber, sembolün anlamını gerçek değeriyle ifade edemezler ve meydana getirilen sözlü açıklamalar ve yorumlar sembolün tümüyle çözüldüğü anlamına gelmeyebilir. Esasen ezoterik ya da evrensel denilen "gerçek semboller" çoğu zaman tek anlam içermezler. Bir sembolün çok anlamlılığı bir sözcüğün birbirine eş düzeydeki birçok anlama gelmesi şeklinde değildir; çok anlamlı bir sembolün ihtiva ettiği anlamlar aşağıdan yukarı doğru yükselen bir kademelenme, bir başka deyişle gitgide derinleşen bir derecelenme gösterirler. Semboller objektif olmakla beraber, içerikleri bakımından büyük bir sübjektiviteye haizdir. İnsanlar kavrayış, anlayış, zihinsel yapı, algı, bilinç ve seziş bakımından değişik değişik olduklarından bir sembolün anlamını algılama dereceleri de naturel olarak değişik farklıdır. Sembol ortadadır; fakat onu hepimiz o anki gelişim düzeyi oranında anlamış olur. Kuşkusuz varlık geliştikçe o sembolün yüksek anlamlarının da farkına varacaktır. Başlangıçta ilk anlamıyla ya da en kaba anlamıyla tanımış olduğu sembol, kendisi geliştikçe, kendisine daha yüksek, daha derin gizemini açıklayacak ve hakikate birazcık daha yükselerek bakmasını elde edecektir. Esasen öğretilerdeki, mukaddes denilen metinlerdeki sembolizmin sebeplerinden biri de budur; şu demek oluyor ki kişiyi fazla yük altında bırakmadan, onun kaldıramayacağı derecede yüksek, kavraması güç karmaşık bilgilerle ezilmesine, yıkılmasına yol açmadan, aşama aşama, yavaş yavaş, anladığı oranda yükselmesini sağlamaktır. Bu konudaki meşhur bir söz şudur:
Sembolizmdeki benzeşim ilkesi
Sembolleri çözmede bilgi ve akıl, göz ardı edilemeyecek etkenlerse de, aslolan etken “sezmeâ€dir. “Sezmeâ€de sezginin görevi var ise da “sezme†sezgi değildir. Her sembol bir bütünün, büyük bir işaretin bir parçasını ihtiva eder.Her ne kadar bir sembolde görünenden yola çıkılıyorsa da, her sembol, görüneni değil, görünmeyen bir hakikati ihtiva eder. Okültizmdeki terimlerle, “görünür âlemâ€in ilkelerinin keşfi “görünmez âlemâ€in ilkelerinin keşfine destek verir. Evrensel denilen semboller büyük seviyede görünür âlem ile görünmez âlem arasındaki benzerlik, paralellik, daha doğrusu uygunluk üstüne kurulmuştur. “Görünür-âlemâ€de “görünmez-âlemâ€i gösterebilmek için doğa-üstü (görünmez-âlem), kaçınılmaz olarak tabiatın (görünür-âlem'in) araçları ve olanaklarıyla sembolleştirilmiştir. Görünür âlem ile görünmez âlem arasındaki benzeşme okültizmdeki meşhur “Yukarısı aşağıya, aşağıdaki Yukarıdaki'ne benzer†sözüyle ifade edilmiştir. Görünür âlemi görünmez âlemin tezahürü olarak kabul eden ve görünmez âlem ile evrendeki bazı ilke ve yasaları görünen âlemden yola çıkarak anlamaya çalışan okültizme nazaran, insanoğlunun çevresi ve tabiat da sembollerle doludur. Görünür âlem görünmez âlemin bir tezahürü, bir yansıması olduğuna nazaran, insanoğlunun beş duyusu ile algıladıkları, görünmez âlemin sembolleri durumundadır. Fakat bu benzeşme prensibinde bir realite, bir “planâ€, bir âlem kendisinden bir alt realite, “planâ€, âlem ile simgelenebilmekle beraber, bunun tersi olması imkansız. “Altâ€, “üstâ€ü simgeler,â€üst†“altâ€ı simgelemez. Bir başka deyişle dış, içi simgeler; iç, dışı değil. Okültizme nazaran bir sembol daima, en azından bir “üstâ€ü ifade etmek için vardır ve varlık sebebi de budur.
Sembollerin Masal ve Mitolojilere Geçiş Sebebi
Bir sembol “açıklayıcı†niteliğinin yanısıra “gizleyici†niteliğe de haizdir. Eski çağlarda inisiyeler ezoterik detayları-bilgileri inisiyasyon topluluğu haricinde kalanlardan tümüyle gizlemezlerdi. Ezoterik topluluklar, avam-ı beşer denilen dışarıdakilere hakikatleri simgesel kılıklara sokarak, bazı benzetmelerle vermeye çalışırlardı. Mesela eski Yunanistan'daki inisiyasyonlarda, bazen halka açık olan inisiyatik törenler yapılır ve bu törenler esnasında ezoterik bilgiler, yer yer müzik eşliğinde, bir tiyatro eserini canlandırır tarzda sunulurdu. Başvurulan yöntemlerden biri de simgesel hikâyeler anlatmaktı. Avama hakikatlerin ihtiyaç duyulan kadarı, onların anlayabileceği düzeye indirgenerek hikâyelerle anlatılırdı. İnisiye bu ifade esnasında, kullandığı sözcük ve işaretlerde, hitap etmiş olduğu zümrenin anlayış düzeyine nazaran değişimler yapardı. Bu hikâyeler, bu sözlü aktarımlar kısmen değişikliklere uğramışsa da günümüze kadar ulaşmıştır; halk masalları ve mitolojilerdeki efsanelerin hatırı sayılır bir kısmı, inisiyatik serüveni anlatır. Sembolizmin inisiyasyonlar, dinler ve rüya'lardaki sebepleri farklıdır.
Sembolizmin inisiyasyonlardaki temel sebepleri şöyleki açıklanır:
En temel anlamı ile bir simge, bir kavramın uzlaşımsal betimlemesidir; bir düşüncenin, nesnenin, niteliğin, niceliğin vb. ruhbilimsel ve düşünbilimsel açıdan, tüm kavramlar doğaları itibari ile simgesel olup, betimlemeleri simgesel bir anlam taşıyan suni belirtilerdir.
Dizgel (sistemik) görüngeden, mesela haritalardaki kullanımları ile, simgeler ek olarak haberleşme-iletişim görevini de yerine getirmektedir: Çizgisel, yazılı ya da somut bir nesne olarak bir öteki, daha karmaşık, somut ya da soyut nesneyi ya da onun hususi durumunun betimlemesi olabilirler. Bunun haricinde, ek olarak mecazi kavrayışlarda da kullanılırlar.
Simgelerin başlıca uygulama alanları diller, matematik ve bilişsel bilimlerdir. Mesela konuşulan dil, simgesel kavramları (sözcükleri) betimlemek için kullanılan işitsel belirtilerden oluşur.
Sözcük Kökeni
Simgenin Latince karşılığı olan "symbolum" sözcüğünün Grekçe'deki kökeni, συν- (sin) şu demek oluyor ki "beraber" ve βολή (voli) şu demek oluyor ki "atış" köklerinden türemiş olup, anlamı "beraber atmak" anlamına gelen Yunanca σÏμβολον (simvolon) sözcüğü ya da “bir araya getirmek, birleştirmek, beraber tartışmak, beraber birleştirmek, tüm haline getirmek, bir arada toparlayıp bağlamak, birbiriyle karşılaştırmak, izah etmek" †anlamlarına gelen "syn" ve "ballein" sözcüklerinden oluşan sumbalein (symballein) fiilinden türetilmiş sumbolon sözcüğüdür. Sumbolon, bir nesnenin kırık iki parçası idi. Bu kırık parçaların mükemmelen bir araya getirilmesi kökenlerinin ortak bulunduğunun ispatlanmasını gösteriyordu ki, bu da “çok güvenli bir halde bilmenin işareti†demekti. Yazılı olarak ilk kullanımına Homeros'un Hermes adına yazdığı ilahide rastlanmaktadır. Tam olarak, Hermes'in kaplumbağaya rastladığında "συμβολον ηδη μοι" şu demek oluyor ki "bana bir luk simgesi" söylediğinden söz eder.
Sembolün Genel Açıklanması
Sembol sanatta, bilhassa fotoğraf ve heykeltraşlıkta çok kullanılır. Mesela arslan kudretin sembolüdür. Heykeldeki küre dünyayı temsil etmekte ve heykelde imparatorluk gücünün tüm dünya üstündeki uygulanması simgelenmektedir.
Sembol, Antik Yunan kültüründe, asli ve hususi anlamıyla, kilden yapılmış olup, iki parça halinde kırılmış bir kabın antlaşmış iki şahıs içinde hisse edilen kırık parçalarını ifade etmekteydi. Antlaşmanın geçerli kılınması için, antlaşmış ya da gerçek sahibi iki kişiden her birinin iki kırık parçayı birbirine mükemmelen oturtması gerekiyordu. Mecazi anlamda sembole, aynı anlamın iki ayrı temsilini birbiriyle irtibatlandıran tüm de denebilir. Buradan yola çıkılarak, sembol terimi, ihtiva ettiği gizli saklı anlama bağlı olan işitsel ya da görsel öğeye indirgenmiş bulunmaktadır. Sembol, göstergebilimde (semiyoloji) anlam taşıyan bir temsildir, bir tasvirdir. Bu, yananlamın, benzerliğin ifade edilmesini gösteren bir sistemdir. Fark, ilişki ya da birleştirme işlemleri kişi ya da bir topluluk için bir anlam oluştururlar. Sembol, böylece, beş duyu ile algılanan görünür realiteden yola çıkılarak, görünmez realitelerin keşfini sağlar. Sembolün simgelediklerinin (anlamlarının) birliği birbiri içinde erime ya da karışım tarzında değil, üst üste eklenme (sumbolh) tarzındadır. Görünür unsur ile görünmeyen unsur bir tüm oluştururlar ve biri olmadan diğeri anlaşılması imkansız. Georg Friedrich Creuzer sembolü “biçim ve varlık içinde ya da ifade ile düşünce arasında†aracı olarak görür.
Giderek sembol, örtülü benzeşim yardımıyla, çağrıştırdığı mevcut bulunmayanlarla, daha doğrusu soyut olanlarla beraber tüm realiteyi belirtir hale gelmiştir. Sembol böylece, mevcut bulunmayanın ve ne algılanabilir ne kavranabilir olanın bir temsili, bir tasviri durumuna gelmiştir. Böylelikle, tüm simgesel sistemler fikirleri, kavramları ifade etmeye çalışırlar. Düzgünün (code) tekanlamlı olmasının aksine, bulunmuş olduğu temsiller sistemine nazaran anlaşılabilen sembol, çokanlamlıdır. Freud'çü psikanalizde bu sistem, bilhassa oidipus kompleksiyle yapılanmış bireysel geçmişteki eğretileme kurallarının uygulanmasından ve bilinçdışının düzenlenmesinden hareketle işler. Carl Gustav Jung'un kolektif bilinçdışı denilen evrensel şuur ya da ortak bellek varsayımına göreyse, bireysel semboller kolektif bilinçdışının varlığını gösterirler, kolektif bilinçdışı yöntemiyle evrensel olur ve bu yolla arketipler haline gelebilirler.
Bir sembol iki unsur içinde bir bağ kurar. Sembol, simgesel sistemin ve simgelenenlerin benzeşim unsurlarına haiz olabildikleri zihinsel temsil yöntemiyle “işaret eden†rolünü oynar, Güneş-Ay ikilisinin erkek-kadın, ışık-karanlık, doğru-yalan, hakiki olan-sahte olan ikilisini temsil etmesi örneğinde olduğu şeklinde.
Sembol, günümüzde, iki öğenin arasındaki uygunluk bakımından, kimi süre, alegori (istiare), mecazı mürsel, logo, işaret, ikon ve tapıncak ile nerede ise anlamdaş olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Gözleri bir kumaş parçasıyla örtülmüş, terazi taşıyan kişinin “adalet†anlamına işaret etmesindeki istiare buna örnek olarak gösterilebilir.
Sembol terimi 1380'de ortaya çıkmıştır. Sonradan, giderek, lisan ve mimik dili şeklinde soyutlama biçimleri taahhüt, mukavele, antlaşma, vaat, sözleşme, sulh şeklinde bazıları mühürle meydana getirilen temsil etme şeklinde işlevlerinde nesnelerin yerlerini aldılar (mesela, el sıkışmanın antak kalma anlamına gelmesi).
Şu halde, bu anlamda bir sembol, soyut ya da doğaüstü bir realiteyi temsil etmeye yönelik olan algılanabilir bir nesnedir. Sembol görünür ve görünmez olan ifadelerin arasındaki kıyaslamada görünür olan ifadedir.
Geniş bir kullanım alanı olan semboller çeşitli şekillerde sınıflandırılırlar. Niteliklerine nazaran, biçimsel semboller, sayısal semboller, renklerle ilgili semboller, doğadaki canlı sembolleri, cansız nesnelerden oluşan semboller, şahıs ve kişiliklerle ilgili semboller ve vakalarla ilgili semboller olarak sınıflandırılır. Alanlarına nazaran sınıflandırılmaları halinde çok geniş bir yelpaze oluştururlar (dinî semboller, sanat içerikli semboller, siyasal semboller, bilimsel semboller, ezoterik semboller, askerî semboller, trafik işaretleri vb.).
Bilimlerde kullanılan semboller çoğu zaman ölçüyü ifade etmeye yararlar. Bir kıymeti, bir varlığı ifade etmeye çalışırlar. Dolayısıyla tekanlamlı olan bilimsel sembollerin alamet kavramıyla karıştırılmaması gerekir. Bilimsel semboller tür ve sayı olarak değişmezler ve asla kısaltılamazlar. Fizikteki semboller hususi bir isimden türetilmedikleri takdirde minik harfle yazılırlar.
Simgelerin Doğası
Asa ve taç, iktidar sembolleri
Bir simgenin doğası ve onun simgeleşme süreci, sinir dizgemiz ile ileri derecede bağıntılıdır. Bu dizgenin şuur, fikir ve öznellik ile olan bağları hemen hemen tam olarak anlaşılamamış olmakla beraber, bölümsel açıklamalar sunan kuramlar geliştirilmiştir.
Mesela bir hükümdar asası, krallık simgesidir. Elle tutulan somut bir nesnedir, sadece simgesel amacına sadece bir hükümdar tarafınca kullanıldığında ulaşır.
Nesneler, doğabilimsel ve kimyasal özelliklere sahiptirler. Bu durumda, bir asanın özellikleri nedir? Uygulama açısından, süslemeli bir değnektir; fakat asa olarak kabul görmüş her hangi bir şey bu amaçla kullanılabilir.
Leslie White'a nazaran; ekinsel bir nesnenin aslı, simgeleşme sürecinde olan bir emare olmasıdır. Dolayısı ile, simgeleri, simgeleşme sürecinin ürünleri olarak tanımlamıştır. Bu durumda, asanın krallık simgesi olması, simgeleşme sürecinin sonucudur; oysa bu süreç öncesinde bu anlamından yoksundu.
Simgeleşme, asayı bir nesne olarak, evvel haiz olmadığı bir "güç" ile donatmaktadır. Alışılmış bir değneğin olağan insanlara her hangi bir tesiri yokken, bir asa için aynı şey söylenemez. Sadece bu "güç" bir tek asada değil, onun konumunda, söz mevzusu hükümdarda, ve insanlarda olmak suretiyle bölünmüştür.
Özetle, insanoğlu simgeleri içinde yaşamış olduğu dünyada yer edinen güçleri tanımlamak ve kendi amacı doğrultusunda kullanmak için yaratmaktadır.
Dinsel Sembollere Örnekler
Çeşitli dinlerde çeşitli biçimler, resimler, sayılar ve objeler sembol olarak kullanılmıştır. Ek olarak bazı tarikatlarda ve ezoterik ekollerde sembollerle öğretimin yapıldığı bilinmektedir. Yanda çeşitli dinlere ilişik bazı biçimsel semboller görünmektedir.
Bilimsel Sembollere Örnekler
- α, β, γ - Açı
- v - Hacim, volt
- t - Vakit
- V- Hız
- m - Kütle, metre
- R - Direnç
- I - Akım sertliği
Ezoterizm, okültizm, gizemcilik ve teozofideki sembol terimi sembol sözcüğünün çağıl kullanımdaki anlamlarından yalnızca birini ihtiva eder: Bir şeklin göründüğünden daha değişik bir anlam taşıması, ezoterik bakımdan, bir sembol olarak nitelendirilmesi için kafi değildir; ezoterik geleneğe nazaran, herhangi bir şeyi ifade etmek suretiyle kullanılan her simgeye, her temsile, her işarete, her tasvire sembol denilmez.
Mesela bir bilgisayar şirketi, reklam için hazırladığı bir broşüre, bir kartvizite bir beyin ve bir klavye çizimini logo olarak koyabilir; fakat bu bir amblemdir, sembol değildir, bir ilhama dayalı olarak oluşturulmamıştır ve muhteviyatında hiçbir evrensel bilgiyi gizlememektedir. Evrensel hakikatlerin, evrendeki ilke ve yasaların keşfinde birer vasıta olan ve kişiye “doğa-üstü†denilen âlemi anlama, kavrama olanağı sunan sembollerin hiçbiri tadı olarak oluşturulmamış, tadı olarak seçilmemiştir ve çoğu zaman doğaya, naturel örneklere dayalıdırlar. Sembollere daha çok, eski uygarlıklara ilişik eserlerde çizimler, kabartmalar, freskler ve heykeller olarak, mitolojilerde, masallarda, inisiyatik ve mukaddes metinlerde ise sözcük ve kavramlar olarak rastlanmaktadır. Sembol sözcüğünün kökeninin eski Mısır dilinden Grekçe'ye geçmiş symbolon sözcüğü olduğu ileri sürülür. Sözcük Latince'den Fransızca'ya ve sonrasında da Türkçe'ye geçmiştir.
Sembollerin Çokanlamlılığı
Sözcükler bir sembolün anlamını ya da anlamlarını ifade etmek için lüzumlu olmakla beraber, sembolün anlamını gerçek değeriyle ifade edemezler ve meydana getirilen sözlü açıklamalar ve yorumlar sembolün tümüyle çözüldüğü anlamına gelmeyebilir. Esasen ezoterik ya da evrensel denilen "gerçek semboller" çoğu zaman tek anlam içermezler. Bir sembolün çok anlamlılığı bir sözcüğün birbirine eş düzeydeki birçok anlama gelmesi şeklinde değildir; çok anlamlı bir sembolün ihtiva ettiği anlamlar aşağıdan yukarı doğru yükselen bir kademelenme, bir başka deyişle gitgide derinleşen bir derecelenme gösterirler. Semboller objektif olmakla beraber, içerikleri bakımından büyük bir sübjektiviteye haizdir. İnsanlar kavrayış, anlayış, zihinsel yapı, algı, bilinç ve seziş bakımından değişik değişik olduklarından bir sembolün anlamını algılama dereceleri de naturel olarak değişik farklıdır. Sembol ortadadır; fakat onu hepimiz o anki gelişim düzeyi oranında anlamış olur. Kuşkusuz varlık geliştikçe o sembolün yüksek anlamlarının da farkına varacaktır. Başlangıçta ilk anlamıyla ya da en kaba anlamıyla tanımış olduğu sembol, kendisi geliştikçe, kendisine daha yüksek, daha derin gizemini açıklayacak ve hakikate birazcık daha yükselerek bakmasını elde edecektir. Esasen öğretilerdeki, mukaddes denilen metinlerdeki sembolizmin sebeplerinden biri de budur; şu demek oluyor ki kişiyi fazla yük altında bırakmadan, onun kaldıramayacağı derecede yüksek, kavraması güç karmaşık bilgilerle ezilmesine, yıkılmasına yol açmadan, aşama aşama, yavaş yavaş, anladığı oranda yükselmesini sağlamaktır. Bu konudaki meşhur bir söz şudur:
“Alışık olmayan göze ışık, alıştıra alıştıra verilir.â€
Sembolizmdeki benzeşim ilkesi
Sembolleri çözmede bilgi ve akıl, göz ardı edilemeyecek etkenlerse de, aslolan etken “sezmeâ€dir. “Sezmeâ€de sezginin görevi var ise da “sezme†sezgi değildir. Her sembol bir bütünün, büyük bir işaretin bir parçasını ihtiva eder.Her ne kadar bir sembolde görünenden yola çıkılıyorsa da, her sembol, görüneni değil, görünmeyen bir hakikati ihtiva eder. Okültizmdeki terimlerle, “görünür âlemâ€in ilkelerinin keşfi “görünmez âlemâ€in ilkelerinin keşfine destek verir. Evrensel denilen semboller büyük seviyede görünür âlem ile görünmez âlem arasındaki benzerlik, paralellik, daha doğrusu uygunluk üstüne kurulmuştur. “Görünür-âlemâ€de “görünmez-âlemâ€i gösterebilmek için doğa-üstü (görünmez-âlem), kaçınılmaz olarak tabiatın (görünür-âlem'in) araçları ve olanaklarıyla sembolleştirilmiştir. Görünür âlem ile görünmez âlem arasındaki benzeşme okültizmdeki meşhur “Yukarısı aşağıya, aşağıdaki Yukarıdaki'ne benzer†sözüyle ifade edilmiştir. Görünür âlemi görünmez âlemin tezahürü olarak kabul eden ve görünmez âlem ile evrendeki bazı ilke ve yasaları görünen âlemden yola çıkarak anlamaya çalışan okültizme nazaran, insanoğlunun çevresi ve tabiat da sembollerle doludur. Görünür âlem görünmez âlemin bir tezahürü, bir yansıması olduğuna nazaran, insanoğlunun beş duyusu ile algıladıkları, görünmez âlemin sembolleri durumundadır. Fakat bu benzeşme prensibinde bir realite, bir “planâ€, bir âlem kendisinden bir alt realite, “planâ€, âlem ile simgelenebilmekle beraber, bunun tersi olması imkansız. “Altâ€, “üstâ€ü simgeler,â€üst†“altâ€ı simgelemez. Bir başka deyişle dış, içi simgeler; iç, dışı değil. Okültizme nazaran bir sembol daima, en azından bir “üstâ€ü ifade etmek için vardır ve varlık sebebi de budur.
Sembollerin Masal ve Mitolojilere Geçiş Sebebi
Pamuk prenses ve yedi cüceler masalı kimi yazarlara nazaran ezoterik içerikli masallardan biridir.
Bir sembol “açıklayıcı†niteliğinin yanısıra “gizleyici†niteliğe de haizdir. Eski çağlarda inisiyeler ezoterik detayları-bilgileri inisiyasyon topluluğu haricinde kalanlardan tümüyle gizlemezlerdi. Ezoterik topluluklar, avam-ı beşer denilen dışarıdakilere hakikatleri simgesel kılıklara sokarak, bazı benzetmelerle vermeye çalışırlardı. Mesela eski Yunanistan'daki inisiyasyonlarda, bazen halka açık olan inisiyatik törenler yapılır ve bu törenler esnasında ezoterik bilgiler, yer yer müzik eşliğinde, bir tiyatro eserini canlandırır tarzda sunulurdu. Başvurulan yöntemlerden biri de simgesel hikâyeler anlatmaktı. Avama hakikatlerin ihtiyaç duyulan kadarı, onların anlayabileceği düzeye indirgenerek hikâyelerle anlatılırdı. İnisiye bu ifade esnasında, kullandığı sözcük ve işaretlerde, hitap etmiş olduğu zümrenin anlayış düzeyine nazaran değişimler yapardı. Bu hikâyeler, bu sözlü aktarımlar kısmen değişikliklere uğramışsa da günümüze kadar ulaşmıştır; halk masalları ve mitolojilerdeki efsanelerin hatırı sayılır bir kısmı, inisiyatik serüveni anlatır. Sembolizmin inisiyasyonlar, dinler ve rüya'lardaki sebepleri farklıdır.
Sembolizmin inisiyasyonlardaki temel sebepleri şöyleki açıklanır:
Kimi hakikatlerin o hakikatleri öğrenme liyakatine ulaşmamış kişilerden gizlenilmesi gereği. Bunun üç temel sebebi şunlardır:- Gelişim düzeyi geri, dogmatik insanların hakikatlere ilişik detayları-bilgileri açıklayan hikmet sahiplerine karşı her devirde tehlikeli, tutucu tepkiler göstermiş olmaları.
- Hakikatlere ilişik bilgilerin o bilgilere gereksinimi olmayanlardan, şu demek oluyor ki gelişim düzeyleri gereği, gelişim gereksinimleri hemen hemen bu yolda olmayanlardan ve o bilgilerin taşımış olduğu enerjiyi kaldıramayacak olanlardan saklı tutulması. Zira hakikatlere ilişik bilgiler bir tür enerji gibidir ki, kapasiteleri uygun olmayanlar bu enerji yükünü kaldıramazlar ve bu yük onlara yarar değil, zarar getirir. Dolayısıyla hakikatlere ilişik bilgiler bu enerji yüklerini hemen hemen kaldırabilecek kapasitede olmayanlardan, sembollere büründürülerek gizlenir.
- Hakikatlere ilişik bilgilerin yeterli olmayan ellere geçmesi tehlikesi: Hakikatlere ilişik kimi bilgiler bir tür tabanca gibidir, yeterli ve iyi niyetli olmayanların ellerine geçmemesi gerekmektedir.
- Hakikatlere ilişik bilgilerin avam-ı beşer tarafınca bilinmesi ihtiyaç duyulan kısmının, onların anlayabilmesi için, daha mütevazi, daha rahat kalıplara daha kolay ve yalın hale getirilmesi.
SEMBOL, -lü a. (fr. symbole). Bir niteliğin, soyut bir şeyin canlı ya da cansız göstergesi; simge: Bayrak vatanın sembolüdür.
*Ask. Birlik sembolü. Silahlı kuvvetler içindeki çeşitli kuvvet, derslik ve silahlar arasındaki ayrımı kolaylıkla sağlamak, görevli personelin ilk bakışta tanınmasını kolaylaştırmak amacıyla Giyim kararnamesi'nde belirtilen çeşitli işaretler. (Birlik sembolleri, üniformalarda, er ve erbaşların omuz başlarına dikili olarak, subay ve astsubaylarda ise ceketin sol üst cebine asılı olarak bulunur. Birlik sembolleri, üniformaların haricinde, birlik dosya ve yazılarında da kullanır.)
*Fels SİMGE'nin eşanlamlısı.
*Ask. Birlik sembolü. Silahlı kuvvetler içindeki çeşitli kuvvet, derslik ve silahlar arasındaki ayrımı kolaylıkla sağlamak, görevli personelin ilk bakışta tanınmasını kolaylaştırmak amacıyla Giyim kararnamesi'nde belirtilen çeşitli işaretler. (Birlik sembolleri, üniformalarda, er ve erbaşların omuz başlarına dikili olarak, subay ve astsubaylarda ise ceketin sol üst cebine asılı olarak bulunur. Birlik sembolleri, üniformaların haricinde, birlik dosya ve yazılarında da kullanır.)
*Fels SİMGE'nin eşanlamlısı.
Kaynak: Büyük Larousse
Mandala ve Mistik Sembol Resimleri
Beyaz güvercin ve zeytin dalı neyi sembol eder?
Kroki ve sembol nedir?
YORUMLAR