şok isim İngilizce shock 1 . Ani bir değişiklik sonucunda ortaya çıkan şaşkınlık. 2 . sıfat Şaşırtıcı, alışılmamış, beklenmedi...
şok
isim İngilizce shock
1 . Ani bir değişiklik sonucunda ortaya çıkan şaşkınlık.
2 . sıfat Şaşırtıcı, alışılmamış, beklenmedik.
3 . ruh bilimi Kaza, beklenmeyen bir olay, bazı ilaç ve uyuşturucuların yarattığı fiziksel veya ruhsal olarak birdenbire gelişen karmaşık belirtilerin tümü:
"Dehasını, geçirdiği sara nöbetlerinin şokuna borçlu bulunuyordu."- H. Taner.
şok tedavisi artçı şok kültür şoku
isim İngilizce shock
1 . Ani bir değişiklik sonucunda ortaya çıkan şaşkınlık.
2 . sıfat Şaşırtıcı, alışılmamış, beklenmedik.
3 . ruh bilimi Kaza, beklenmeyen bir olay, bazı ilaç ve uyuşturucuların yarattığı fiziksel veya ruhsal olarak birdenbire gelişen karmaşık belirtilerin tümü:
"Dehasını, geçirdiği sara nöbetlerinin şokuna borçlu bulunuyordu."- H. Taner.
Birleşik Sözler
şok tedavisi artçı şok kültür şoku
Anafilaksi (Anafilaktik Şok)
Şok Nedir? Şokta İlk Yardım
Şok nedir, nasıl müdahale edilmelidir?
ŞOK, -ku a. (fr. choc).
1. Değişik kökenli (ameliyat, kaza vb.) akut dolaşım yetersizliği biçiminde ortaya çıkan, hızla yaygın bir hücresel sıkıntıya dönüşen ve çırpınma ya da güçsüzlükle birlikte dalgınlık, el ve ayaklarda soğuma, deride yer yer morarma, hızlı ve biteviye nabız, idrar azlığı ve tansiyon düşüklüğü ile belirginleşen klinik sendrom. (Ölümü önlemek için acil tedaviyi gerektiren akut bir durumdur.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Şiddetli ve beklenmedik heyecan, birdenbire ortaya çıkan ruhsal darbe: O ikisini birlikte görmek benim için bir şok oldu. O korkunç haberin şokundan hâlâ kurtulamadım.
*Ask. tar. ve Ask. Göğüs göğse gelinceye kadar düşmana yaklaşmak. (Bk. ansikl böl.)
*Fizs. mekan. Klasik mekanikte, ÇARPIŞMA'nın eşanlamlısı.
*Meteorol. Çevre şoku, yıldırımın, düştüğü yerin çevresinde yarattığı dolaylı etki.
*Patol. Enfeksiyon ya da septisemi şoku, bir bakteri enfeksiyonunun neden olduğu birdenbire gelişen dolaşım yetersizliği. (Bk. ansik. böl.)
*Psik. Şok tedavileri, bazı hastalarda denge sağladığı ileri sürülen bir kriz doğurmak için psikiyatride kullanılan araçların tümü. (Bk. ansikl. böl.)
*Reanim. Acil şok tedavisi, şok halinde uygulanacak acil tedavi. (Yaşamsal organların çalışmasını [solunum yardımı, monitoraj, kalp uyarımı vb.] ve suyuk dengesinin kurulmasını [perfüzyon] sağlamaya yarayan çeşitli teknikleri uygular; ağır hasta ve yaralılarda yapılan her türlü girişimin ön aşamasıdır.)
*Ruhbil. Yansıtmalı ruhbilimde, bir deneğin, yansıtmalı bir teste cevap verirken bir an şaşkınlığa düşmesi. Bu davranış, ruhbilimcinin istediklerine cevap vermekte çektiği anlık ya da daha sürekli bir güçlük olarak kendini gösterir. (Şok, genellikle, testin içeriğinin doğurduğu ve deneğin üstesinden gelemediği bir çatışma karşısındaki zayıflığının göstergesi olarak yorumlanır.)
*ANSİKL. Ask. tar. ve Ask. Ordular Antik- çağ'dan bu yana ya sık ve derin saflar biçiminde oluşan yaya birliklerin saldırısını ya da süvarilerin, hayvanların (fillerin) veya savaş arabalarının saldırısını kullanarak düşmanı vurucu güçle yok etmeye çalıştılar. Savaş alanlarında, önce topların, daha sonra taşınabilir ateşli silahların ortaya çıkması, yukarıda belirtilen savaş yöntemine kısıtlayıcı bir etki yaptı; bu yöntem, bundan sonra, az rastlanır biçimde birbirini izleyen hareket, ateş ve darbeyle belirlenen üç işlemle sağlanmaya başladı.
*Patol.
*Şok durumu. Hemodinamik bakımdan her şok durumu, kalbin yetersiz çalışmasıyla kendini belli eder. Kalbin çalışması, karıncıkların dolma basıncı ile çalışma yeteneklerine bağlıdır. Böylece salt değer olarak azalmış olabilir, ama çevre gereksinmelerinin çok arttığı hallerde gene salt değer olarak normal, hatta artmış bile olabilir.
Şok durumunun kaynağı olan hemodinamik bozukluklar üç türlü olabilir:
*bir sıvı kaybına (kanama, su kaybetme), bir damar felcine ya da bazı bol damarlı bölgelerde (dalak) kan birikmesi yüzünden nispi hipovolemiye bağlı İkincil bir dolma basıncı düşüşünden doğan hipovolemi şoku; anafilaksi, endotoksin, nörojen kökenli şoklar belki de bu son iki mekanizmanın ürünüdür;
*karıncıkların çalışma yeteneklerindeki azalmadan doğan kalp kökenli şok. Bu tür şok, kalp ritminin bozukluğuna ya da kalp kasının yetersizliğine (miyokart enfarktüsü), yahut kapakçıklardaki bir lezyona (akut aort yetersizliği) bağlı akut bir kalp yetersizliğidir;
*akciğer ambolisi ya da tamponlama gibi karıncıkların dolmasındaki bir engelden ileri gelen şok.
Şok, hızla genel sonuçlar doğuracak metabolizma bozukluklarına neden olur. Kansız kalan dokuda, hücreler oksijensiz kalır, bu durum metabolizma sonucu asidoza yol açar, bunun uzaması da derhal ölüme götürür. Oksijen yetersizliğine paralel olarak, bütün temel organlar, yani böbrekler, akciğerler, kalp, beyin, karaciğer, sindirim kanalı zarara uğrar, bu bozukluklar şokun gerilemesi ile birlikte düzelebileceği gibi, şok ortadan kalktıktan sonra kendi başlarına da sürüp gidebilir.
Önlenebildiği haller (cerrahi müdahale) dışında şokun tedavisi çok acil yapılması gereken bir tedavidir, hemen çağrılan uzman ekipler tarafından yapılmalıdır. Yaralı ya da hasta, başı aşağıda olmak üzere önceden yere yatırılmış olacak ve gerekirse (kusuyorsa) güvenlik için yan yatırılacak, solunum yolları açık tutularak, ve- rilebiliyorsa oksijen verilecektir.
*Enfeksiyon şoku. Gram negatif basillerin yaptığı bir septisemi sürecinde ortaya çıkar, hatta bu enfeksiyonun haberci belirtisi olabilir. Bakterilerin erimesi sırasında meydana çıkan, serbest hale gelen, endotoksinlere bağlıdır, idrar yolu, sindirim kanalı, cinsel organlarda bir giriş kapısının varlığına sık rastlanır.
Hastada çoğu zaman ileri derecede tansiyon düşüklüğü, hızlı ve biteviye nabız, el ve ayaklarda soğuma ve morarma, idrar azalması ya da yokluğu görülür. Biyolojik yönden, asit baz dengesinde bozuklukla (metabolizma asidozu) birlikte su ve elektrolit bozuklukları ve pıhtılaşma bozuklukları görülür. Böyle bir tablo karşısında kan kültürü yapılması zorunludur.
Tedavi acil bir tedavidir ve normalde hastanın bir reanimasyon servisine götürülmesini gerektirir. Yapılacak başlıca işlemler şunlardır, damarları doldurma, yani dolaşımdaki yararlı kan hacmini artırma: kalbi kuvvetlendirici ve damarları devındırici ilaçlar kullanma: oksijen vererek, gerekirse yapay havalandırmaya başvurarak savaşma: asidozu düzeltme; böbrek yetersizliği ile savaşma (yapay böbrek kullanmayı gerektirebilir); pıhtılaşma bozukluklarının tedavisi; antibiyotik tedavisi; varsa mikrop giriş kapısının tedavisi.
*Psik. Şok tedavileri. Psikiyatri tedavileri alanında çeşitli araçlarla, deneysel bir biçimde, ansızın organik sarsıntılar yaratma yöntemi, ancak XX. yy.ın başında gelişti. VVagner von Jauregg'in sıtma tedavisi (1917) bu dönemin başlangıcıdır. Bunun ardından, damar içine ensülin verilmesiyle (ensülin tedavisi) hipoglisemik koma hallerinin meydana getirilmesi, von Meduna'nın önerdiği kardiyazolik şoklar (1932) ve Cerletti ile Bini'nin elektroşokları geldi. Nöroleptiklerin kullanım gereklerini sınırlamasına rağmen, elektroşokların ve Sakel kürünün, bu sonuncuların başarısız olduğu yerlerde (hezeyanlı melankoli vb.) kullanılmasına devam edilmektedir.
1. Değişik kökenli (ameliyat, kaza vb.) akut dolaşım yetersizliği biçiminde ortaya çıkan, hızla yaygın bir hücresel sıkıntıya dönüşen ve çırpınma ya da güçsüzlükle birlikte dalgınlık, el ve ayaklarda soğuma, deride yer yer morarma, hızlı ve biteviye nabız, idrar azlığı ve tansiyon düşüklüğü ile belirginleşen klinik sendrom. (Ölümü önlemek için acil tedaviyi gerektiren akut bir durumdur.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Şiddetli ve beklenmedik heyecan, birdenbire ortaya çıkan ruhsal darbe: O ikisini birlikte görmek benim için bir şok oldu. O korkunç haberin şokundan hâlâ kurtulamadım.
*Ask. tar. ve Ask. Göğüs göğse gelinceye kadar düşmana yaklaşmak. (Bk. ansikl böl.)
*Fizs. mekan. Klasik mekanikte, ÇARPIŞMA'nın eşanlamlısı.
*Meteorol. Çevre şoku, yıldırımın, düştüğü yerin çevresinde yarattığı dolaylı etki.
*Patol. Enfeksiyon ya da septisemi şoku, bir bakteri enfeksiyonunun neden olduğu birdenbire gelişen dolaşım yetersizliği. (Bk. ansik. böl.)
*Psik. Şok tedavileri, bazı hastalarda denge sağladığı ileri sürülen bir kriz doğurmak için psikiyatride kullanılan araçların tümü. (Bk. ansikl. böl.)
*Reanim. Acil şok tedavisi, şok halinde uygulanacak acil tedavi. (Yaşamsal organların çalışmasını [solunum yardımı, monitoraj, kalp uyarımı vb.] ve suyuk dengesinin kurulmasını [perfüzyon] sağlamaya yarayan çeşitli teknikleri uygular; ağır hasta ve yaralılarda yapılan her türlü girişimin ön aşamasıdır.)
*Ruhbil. Yansıtmalı ruhbilimde, bir deneğin, yansıtmalı bir teste cevap verirken bir an şaşkınlığa düşmesi. Bu davranış, ruhbilimcinin istediklerine cevap vermekte çektiği anlık ya da daha sürekli bir güçlük olarak kendini gösterir. (Şok, genellikle, testin içeriğinin doğurduğu ve deneğin üstesinden gelemediği bir çatışma karşısındaki zayıflığının göstergesi olarak yorumlanır.)
*ANSİKL. Ask. tar. ve Ask. Ordular Antik- çağ'dan bu yana ya sık ve derin saflar biçiminde oluşan yaya birliklerin saldırısını ya da süvarilerin, hayvanların (fillerin) veya savaş arabalarının saldırısını kullanarak düşmanı vurucu güçle yok etmeye çalıştılar. Savaş alanlarında, önce topların, daha sonra taşınabilir ateşli silahların ortaya çıkması, yukarıda belirtilen savaş yöntemine kısıtlayıcı bir etki yaptı; bu yöntem, bundan sonra, az rastlanır biçimde birbirini izleyen hareket, ateş ve darbeyle belirlenen üç işlemle sağlanmaya başladı.
*Patol.
*Şok durumu. Hemodinamik bakımdan her şok durumu, kalbin yetersiz çalışmasıyla kendini belli eder. Kalbin çalışması, karıncıkların dolma basıncı ile çalışma yeteneklerine bağlıdır. Böylece salt değer olarak azalmış olabilir, ama çevre gereksinmelerinin çok arttığı hallerde gene salt değer olarak normal, hatta artmış bile olabilir.
Şok durumunun kaynağı olan hemodinamik bozukluklar üç türlü olabilir:
*bir sıvı kaybına (kanama, su kaybetme), bir damar felcine ya da bazı bol damarlı bölgelerde (dalak) kan birikmesi yüzünden nispi hipovolemiye bağlı İkincil bir dolma basıncı düşüşünden doğan hipovolemi şoku; anafilaksi, endotoksin, nörojen kökenli şoklar belki de bu son iki mekanizmanın ürünüdür;
*karıncıkların çalışma yeteneklerindeki azalmadan doğan kalp kökenli şok. Bu tür şok, kalp ritminin bozukluğuna ya da kalp kasının yetersizliğine (miyokart enfarktüsü), yahut kapakçıklardaki bir lezyona (akut aort yetersizliği) bağlı akut bir kalp yetersizliğidir;
*akciğer ambolisi ya da tamponlama gibi karıncıkların dolmasındaki bir engelden ileri gelen şok.
Şok, hızla genel sonuçlar doğuracak metabolizma bozukluklarına neden olur. Kansız kalan dokuda, hücreler oksijensiz kalır, bu durum metabolizma sonucu asidoza yol açar, bunun uzaması da derhal ölüme götürür. Oksijen yetersizliğine paralel olarak, bütün temel organlar, yani böbrekler, akciğerler, kalp, beyin, karaciğer, sindirim kanalı zarara uğrar, bu bozukluklar şokun gerilemesi ile birlikte düzelebileceği gibi, şok ortadan kalktıktan sonra kendi başlarına da sürüp gidebilir.
Önlenebildiği haller (cerrahi müdahale) dışında şokun tedavisi çok acil yapılması gereken bir tedavidir, hemen çağrılan uzman ekipler tarafından yapılmalıdır. Yaralı ya da hasta, başı aşağıda olmak üzere önceden yere yatırılmış olacak ve gerekirse (kusuyorsa) güvenlik için yan yatırılacak, solunum yolları açık tutularak, ve- rilebiliyorsa oksijen verilecektir.
*Enfeksiyon şoku. Gram negatif basillerin yaptığı bir septisemi sürecinde ortaya çıkar, hatta bu enfeksiyonun haberci belirtisi olabilir. Bakterilerin erimesi sırasında meydana çıkan, serbest hale gelen, endotoksinlere bağlıdır, idrar yolu, sindirim kanalı, cinsel organlarda bir giriş kapısının varlığına sık rastlanır.
Hastada çoğu zaman ileri derecede tansiyon düşüklüğü, hızlı ve biteviye nabız, el ve ayaklarda soğuma ve morarma, idrar azalması ya da yokluğu görülür. Biyolojik yönden, asit baz dengesinde bozuklukla (metabolizma asidozu) birlikte su ve elektrolit bozuklukları ve pıhtılaşma bozuklukları görülür. Böyle bir tablo karşısında kan kültürü yapılması zorunludur.
Tedavi acil bir tedavidir ve normalde hastanın bir reanimasyon servisine götürülmesini gerektirir. Yapılacak başlıca işlemler şunlardır, damarları doldurma, yani dolaşımdaki yararlı kan hacmini artırma: kalbi kuvvetlendirici ve damarları devındırici ilaçlar kullanma: oksijen vererek, gerekirse yapay havalandırmaya başvurarak savaşma: asidozu düzeltme; böbrek yetersizliği ile savaşma (yapay böbrek kullanmayı gerektirebilir); pıhtılaşma bozukluklarının tedavisi; antibiyotik tedavisi; varsa mikrop giriş kapısının tedavisi.
*Psik. Şok tedavileri. Psikiyatri tedavileri alanında çeşitli araçlarla, deneysel bir biçimde, ansızın organik sarsıntılar yaratma yöntemi, ancak XX. yy.ın başında gelişti. VVagner von Jauregg'in sıtma tedavisi (1917) bu dönemin başlangıcıdır. Bunun ardından, damar içine ensülin verilmesiyle (ensülin tedavisi) hipoglisemik koma hallerinin meydana getirilmesi, von Meduna'nın önerdiği kardiyazolik şoklar (1932) ve Cerletti ile Bini'nin elektroşokları geldi. Nöroleptiklerin kullanım gereklerini sınırlamasına rağmen, elektroşokların ve Sakel kürünün, bu sonuncuların başarısız olduğu yerlerde (hezeyanlı melankoli vb.) kullanılmasına devam edilmektedir.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR