1. HAZIRLIK DÖNEMİ Çağdaşlaşma hareketleri, Osmanlı aydınına Garp kültürünü tanıma ve tanıtma olanağı sağlamış olduğu için bu zamanda Türk ...
Çağdaşlaşma hareketleri, Osmanlı aydınına Garp kültürünü tanıma ve tanıtma olanağı sağlamış olduğu için bu zamanda Türk edebiyatını ilgilendiren şu vakalar görülür:
a) Yurt dışına gönderilen kimi aydınlar Garp .edebiyatını ve siyasal alanlardaki geİişmeleri tanıma imkanı elde ederler.
b) Bilhassa Fransız edebiyatının tesiri ile Fransızca , Türkçenin yanında mühim bir dil konumuna girer. Bu şekilde bu aydınlar Fransızca yazılmış eseleri de okumaya başlarlar.
c) Fransızcayı öğrenen bir takım Osmanlı aydınları, Fransızca roman ve şiirleri dilimize çevirir, ya da adapte ederler.
d) Mühim elçiliklerde bulunan devlet adamları “Sefaretname” ismi altında günlükler tutarak, Garp edebiyatı ve kültürünün tanınmasında emekler yaparlar.
e) Garp’daki tüm gelişmelerin devletimizde de gerçekleşmesi için yeni okullar açılır. 1834’te Mekteb-i Tıbbiye şeklinde okullar açılır.
f) Takvim-ı Vakayi (1831) ve Ceride-i Havadis (1840) ismi altında gazeteler çıkarıldı.
g) Cemiyet hayatındaki değişimler kısa zamanda edebiyat üstünde de tesirini gösterir. Garp kültürü ile yetişen yeni kuşaklar eski edebiyatın yeni yaşamı dile getirmekte yetersiz bulunduğunu görürler.
h) Bir takım edebiyat türlerinin ilk örnekleri verilir. Şinasi ile Ethem Pertev Paşa v.b. Rousseau, Victor Hugo, Lamartine şeklinde Fransız şairlerinden çevriler yapar. İlk tercüme roman ise, Yusuf Kamil Paşa’nın 1859’da Fenelon’dan çevirilmiş olduğu “Telemak” adlı eseridir.
2. BİRİNCİ DÖNEM (İlk Dönem -1860-1876)
1860 senesinde Şinasi ile Agâh Efendi‘nin çıkardığı ilk hususi Türk gazetesi olan “Tercüman-ı Ahval“ın yayımlanması ile süregelen, Birinci Dönem, “Toplumsal ve politik düşünceler süreci” demek daha doğru olur.
1860’tan sonrasında çağdaşlaşma faaliyetleri başlıca üç alanda gelişir: Siyasal gelişmeler, toplumsal etkinlikler, edebiyat alanındaki emekler.
Siyasal emekler, imparatorlukta ilk hususi gazeteciliğin kurulmasıyla hız kazanır. Gazeteler, romanlar ve tiyatro eserleri, hem yeni fikirleri yayma ve kamuoyu yaratma hem de modern yaşayışı tanıtma ve çağdaş görüş tarzını geliştirme bakımından mühim roller oynadı. Bu şekilde yeni aydın kuşaklar yetişti.
“Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal Okulu” da denilen bu zamanda, sanatçıların tüm çabalarında ve eserlerinde “Sanat halk içindir.” görüşünü benimsemişlerdir.
Tanzimat hareketi bir mealde halka yöneliş hareketi olduğundan ebediyatta “Halkın kavrayabileceği bir dil” mevzusunda birleşmişlerdir.
Siyasî ve tarihî vakalarla bağlantılı olarak gelişen edebiyat mevzuları bundan sonra vatan, millet, özgürlük, hak, kanun, hak, meşrutiyet şeklinde o zamana kadar fazla tanınmayan kavramlar “İlk dönem” sanatçılarının çokça işlediği konulardır.
Fransız edebiyatını örnek alan birinci dönem sanatçılarının kimileri Klasisizm (Şinasi, A. Vefik Paşa) kimileri de Romantizm tesiri altında kalmışlardır. (Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi) şeklinde.
Tanzimat Devri Türk Edebiyatı’nın kurucusu sayılan Şinasi, edebiyatımızdaki yerini, Fransa’da okumak için gösterdiği hevese ve bu memlekette yapmış olduğu eğitime borçludur. İmparatorluğun Fransa’ya gönderilmiş olduğu ilk öğrenciler içinde bulunan ozan, Garp edebiyatını devletimizde de tanıtarak devrin başka aydınlarına öncülük etmiştir.
Birinci dönem sanatçıları, dilde sadeleşmeden yanadır. Dilimizdeki yabancı sözcükleri, Arapça ve Frasçaya özgü kuralları atmak isterler; ama Divan edebiyatının köklü alışkanlıkları sebebiyle pek başarıya ulaşmış olamazlar.
Roman, tiyatro, tarih, hatıra, mektup, eleştiri, şiir, yazı mevzularında arı bir dil kullanmaya itina göstermişlerdir.
Bundan sonra bu zamanda edebiyat cemiyet hizmetine girer. Çevresindeki her mevzuyla direkt doğruya ilgilenirler ve “toplumsal yarar” ilkesi ön planda tutulur. Bu şekilde Türk edebiyatı asırlardır ilk kez gerçek hayatla karşı karşıya gelmiş, vakaları ve insanları oldukları şeklinde görüp ve göstermeye başlamıştı.
Garp uygarlığının temeli demokrasi olduğuna bakılırsa, birinci dönem sanatçıları, özgürlük, demokrasi, hak, hak, kanun, uygarlık şeklinde mevzular üstünde ısrarla durarak, demokratik yönetim özleminin devletimizde temellerini atmışlardır.
Seneler sonrasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti de onların ruhlarının akisleridir.
YORUMLAR