tapa isim (ta'pa) İtalyanca tappo 1 . Şişe gibi dar delikleri tıkamaya yarayan mantar, cam, tahta veya plastikten tıkaç, tıp...
tapa
isim (ta'pa) İtalyanca tappo
1 . Şişe gibi dar delikleri tıkamaya yarayan mantar, cam, tahta veya plastikten tıkaç, tıpa.
2 . askerlik Top mermisinin ucuna takılan ve mermi atıldıktan sonra patlamasını sağlayan ayarlı başlık.
TAPA ya da TIPA a. (ital. tappo'dan). Türlü maddelerden (tahta, mantar, plastik, kauçuk vb.) yapılan ve dar ağızlı bir kabı kapatmaya yarayan nesne: Şişenin tapasını çıkarmak. Benzin bidonunun tapası. Mantar tapa. (Bk. ansikl. böl.)
*Denize. Ağaç gemi inşaatında, borda ve güverte kaplamalarında bulunan saplama ya da çivi başlarının boşluklarını doldurmada kullanılan ağaç kavela. || Teknelerin su kesimi altında kalan lavra deliklerini tıkamada kullanılan takoz ya da kılavuzlu kapak.
*Isıbil. Eriyebilir tapa, sıcaklığın artması durumunda güvenlik organı görevi yapan, eriyebilir metalden küçük parça.
*Mak. san. Merkezleme tapası, bir parça üzerindeki bir deliğe zorlanarak yerleştirilen ve merkezi bir zımba darbesiyle işaretlenen tahta ya da metal tapa; tapa merkezindeki iz, bu parçanın eksen konumunu belirtir. (Bir merkezleme tapası kimi kez bir parçanın çizimi, özellikle merkezi boşluğu düşecek eğrilerin çizimi için kullanılır.)
*Metalürj. Bir döküm potasının ya da bir döküm havuzunun döküm deliğini tıkamaya yarayan parça.
*Nük. müh. Koruma tapası, bir nükleer reaktörün sızdırmadığını ve korunmasını sağlayan yapılarda açılan bir deliğe uyarlanan hareketli öğe (Reaktör üzerinde bazı işlemler yapılmasını sağlamak üzere, kimi şartlarda tapa çıkarılabilir ya da yeri değiştirilebilir)
*Sıh. tes. Eviye, lavabo, bide ve banyo küvetlerini tıkamaya yarayan parça.
*Sil. Kimi mermilerin imla hakkını, mer mi yolu üzerinde istenilen zaman ve yerde patlatmayı sağlayan mekanik ya da elektrikli düzenek. || Tapa tanzim aleti, bir top mermisinin patlama mesafesini değiş tirmek için tapalarda hava delikleri açmaya yarayan alet. || Tapa tanzim etmek, bir top mermisinin patlama mesafesini değiş tirmek için ihtiraklı bileşeni içeren tüpte tapa tanzim aletiyle hava deliği açmak. || Çift etkili tapa, isteğe göre hassas ya da ihtiriklı olarak kullanılabilen tapa. || Elektrikli tapa, çukur imla haklı mermilerin yemle me fitilini mermi hedefe vurmadan önce ateşleyen tapa. || Hassas tapa, bir engele ya da toprağa çarptığında patlayan tapa (Hassas tapalar, ani ateşlemen, kısa gecikmeli [saniyenin yüzde birkaçı] ya da uzun gecikmeli [saniyenin onda birkaçı] olarak ayarlanabilir.) || Hedef yakınında patlamalı tapa, hedefe belirli bir uzaklığa geldiğinde, bir dış etkiyle patlayan ihtiraklı tapa. (Bu etki, ya radyoelektrik dalgalarıyla çalışan tapalarda olduğu gibi hedefin kendi özelliğinden ya da kimi güdümlü mermilerin tapaları gibi kızılaltı ışımalara karşı duyarlı olan tapalarda topraktan yayımlanan bir işaretten lanabilir.) |j İhtiraklı tapa, havada, mermi yolunun belirli bir noktasında patlayan tapa. || Tavikti tapa, çukur imla haklı mermilerin hedefe vuruşundan sonra patlayarak lağım etkisi oluşturan tapa.
*ANSİKL. Mantar tapalar bugün de, diğer yeni kapama araçlarının rekabetine rağmen, özellikle kalite şaraplarında, şampanyalarda ve değerli damıtık içki (konyak, viski) şişelerinin kapatılmasında hâ lâ kullanılmaktadır. Mantar gerçekten rutubete uzun bir süre dayanır. Kapamış olduğu şişe ya da diğer kaplardaki içkinin gerekliyse “soluk almaâ€sını, yani hava almasını sağlar. Mantarın diğer önemli bir avantajı da, sıkıştırılabilir olmasıdır.
Kapsül kapaklar daha ziyade gazlı içkiler için kullanılır. Kapsül kapakların işlevi, alüminyum gibi esnek metallerden yapılmak ve içine mantar ya da plastik madde döşenmek suretiyle emniyet altına alınmıştır. Fabrikalarda imal edilen kapsül ka paklar, doğrudan doğruya şişelerin ağzına basınçla geçirilir.
Bugün piyasada kapsül ve plastik kapakların esnek ya da sert, çeşitli biçimlerde, değişik renklerde, tek ya da çok parçalı ve bazı hallerde de kapak ya da tapaya hiç dokunmadan, bir dili çekip yırtmak suretiyle açılan çeşitli modelleri vardır
*Sil. XVII. yy.'dan itibaren, güllelerde ve top mermilerinde, bunları parçalayarak patlatan kara barut kullanılmaya başladı. Bu amaçla, topu ateşlemeden hemen önce bir fitil yakılıyordu. Top mermisi de hedefe vurduktan belli bir süre sonra patlıyordu.
XIX. yy.'da, içi, düzenli bir şekilde yanan ve saniyelere göre taksimatlı, ihtiraklı bir bileşimle doldurulmuş bir, ya da değişik boyda birkaç pirinç tüpten tahta gömlekli bir tapa yapıldı (Desmaret 1859).
Bronzdan ilk hassas tapalar (1858'de yapılan ve 1875'te benimsenen Budin tapası), bir emniyet düzeneği, bir amors, bir ateşleme iğnesi ve bir yaydan oluşuyordu ve vuruş sırasındaki eylemsizlik etkisiyle çalışıyordu. 1870'ten sonra, hassas tapaların, hem ani ateşlemeli, hem de patlamadan önce top mermisinin toprağa saplanmasını ya da engelleri (duvar, kalas) geçmesini sağlayan gecikmeli (saniyenin 1/10'u) türleri geliştirildi; günümüzde aynı tapa, bu iki patlama biçimi arasında yapılan seçime göre kullanılır. Tapanın çalışması, mermi çıkışında, eylemsizlikle, merkezkaç kuvvetiyle (bilyalar serbest kalır, kimi kez kapak yerinden oynar) ya da barut tanesinin yanmasıyla gerçekleşir; böylece amors taşıyıcı ateşleme iğnesine yaklaşır ve vuruş anındaki patlama, geri tepme ya da eylemsizlik etkisiyle meydana gelir.
Günümüzde kullanılmayan ihtiraklı tapalar, tablalı tapa (alman yapımı olan bu tapalar, biri diğerine göre döndürülerek ayarlanabilen biri hareketli iki tabladan oluşur ve her iki tabla da ihtiraklı bir bileşimle doldurulmuş birer kanal içerir) ve kovanlı tapa (transız yapımı olan bu tapaların içi ihtiraklı bir bileşimle dolu ve tapanın gövdesinin çevresine helis biçiminde sarılmış kalaydan bir tüpü vardır; tüpün üzerindeki metal gömlekte de, tapa tan zim deliklerinin açılmasıyla gerçekleştirilecek mesafe süresini belirleyen taksimatlar bulunur) olarak ikiye ayrılır. Merminin çıkışında, sivri uçlu silindirsel bir parça, tablalardan birinin ucunu ya da kovanın hava deliğini ateşleyen amorsa vurur. Bu tapalar, 1914-1918'de kullanılan 97 modeli 75'lik toplarda etkisini göstermiştir. 1940'tan itibaren bu tapaların yerini, süresi ayarlanabilen ve daha isabetli atış olanağı veren süreli tapalar aldı; bunlar günümüzde, yükseğe yapılan ihtiraklı atışları ayarlamada hâlâ kullanılmaktadır.
Hedef yakınında patlamalı tapa, 1943'te Amerikan deniz kuvvetleri tarafından geliştirildi. Küçük radyo lambaları içeren ve 2 cm dalga boyunda çalışan bir alıcı-verici topraktan yansıyan dalgalar yayımlar. Mermi, birkaç metrelik bir yükseltiye indiğinde yansıyan dalga, ateşlemeyi gerçekleştiren elektronik röleyi harekete geçirecek yeğinliğe ulaşır. Bu tapa, günümüzde topçular tarafından hassas tapalarla birlikte kullanılan tek tapadır Uçaksavar ve füzesavarların hedef yakınında patlamalı tapaları aynı ilkeye göre çalışır.
Uzaktan güdümlü füzelerde kullanılan elektrikli tapa'nın enerji kaynağı, merminin fırlatılmasıyla çalışan ve bu sırada elektrikli amorsa bağlanarak bir pilin devresini kapatan basit bir başlık kontaktöründen sağlanır. Top mermilerinde, hedefe vuruş sırasında, yüksek duyarlıktaki elektrikli bir amorsu ateşlemek için gerekli enerjiyi yayan piezoelektrikli bir başlık kullanılır; elektrik devresini ve fişek bağlantısını kesme, yalnız merminin çıkışı sırasında ortadan kalkan emniyet düzenekleriyle sağlanır.
*Denize. Ağaç gemi inşaatında, borda ve güverte kaplamalarında bulunan saplama ya da çivi başlarının boşluklarını doldurmada kullanılan ağaç kavela. || Teknelerin su kesimi altında kalan lavra deliklerini tıkamada kullanılan takoz ya da kılavuzlu kapak.
*Isıbil. Eriyebilir tapa, sıcaklığın artması durumunda güvenlik organı görevi yapan, eriyebilir metalden küçük parça.
*Mak. san. Merkezleme tapası, bir parça üzerindeki bir deliğe zorlanarak yerleştirilen ve merkezi bir zımba darbesiyle işaretlenen tahta ya da metal tapa; tapa merkezindeki iz, bu parçanın eksen konumunu belirtir. (Bir merkezleme tapası kimi kez bir parçanın çizimi, özellikle merkezi boşluğu düşecek eğrilerin çizimi için kullanılır.)
*Metalürj. Bir döküm potasının ya da bir döküm havuzunun döküm deliğini tıkamaya yarayan parça.
*Nük. müh. Koruma tapası, bir nükleer reaktörün sızdırmadığını ve korunmasını sağlayan yapılarda açılan bir deliğe uyarlanan hareketli öğe (Reaktör üzerinde bazı işlemler yapılmasını sağlamak üzere, kimi şartlarda tapa çıkarılabilir ya da yeri değiştirilebilir)
*Sıh. tes. Eviye, lavabo, bide ve banyo küvetlerini tıkamaya yarayan parça.
*Sil. Kimi mermilerin imla hakkını, mer mi yolu üzerinde istenilen zaman ve yerde patlatmayı sağlayan mekanik ya da elektrikli düzenek. || Tapa tanzim aleti, bir top mermisinin patlama mesafesini değiş tirmek için tapalarda hava delikleri açmaya yarayan alet. || Tapa tanzim etmek, bir top mermisinin patlama mesafesini değiş tirmek için ihtiraklı bileşeni içeren tüpte tapa tanzim aletiyle hava deliği açmak. || Çift etkili tapa, isteğe göre hassas ya da ihtiriklı olarak kullanılabilen tapa. || Elektrikli tapa, çukur imla haklı mermilerin yemle me fitilini mermi hedefe vurmadan önce ateşleyen tapa. || Hassas tapa, bir engele ya da toprağa çarptığında patlayan tapa (Hassas tapalar, ani ateşlemen, kısa gecikmeli [saniyenin yüzde birkaçı] ya da uzun gecikmeli [saniyenin onda birkaçı] olarak ayarlanabilir.) || Hedef yakınında patlamalı tapa, hedefe belirli bir uzaklığa geldiğinde, bir dış etkiyle patlayan ihtiraklı tapa. (Bu etki, ya radyoelektrik dalgalarıyla çalışan tapalarda olduğu gibi hedefin kendi özelliğinden ya da kimi güdümlü mermilerin tapaları gibi kızılaltı ışımalara karşı duyarlı olan tapalarda topraktan yayımlanan bir işaretten lanabilir.) |j İhtiraklı tapa, havada, mermi yolunun belirli bir noktasında patlayan tapa. || Tavikti tapa, çukur imla haklı mermilerin hedefe vuruşundan sonra patlayarak lağım etkisi oluşturan tapa.
*ANSİKL. Mantar tapalar bugün de, diğer yeni kapama araçlarının rekabetine rağmen, özellikle kalite şaraplarında, şampanyalarda ve değerli damıtık içki (konyak, viski) şişelerinin kapatılmasında hâ lâ kullanılmaktadır. Mantar gerçekten rutubete uzun bir süre dayanır. Kapamış olduğu şişe ya da diğer kaplardaki içkinin gerekliyse “soluk almaâ€sını, yani hava almasını sağlar. Mantarın diğer önemli bir avantajı da, sıkıştırılabilir olmasıdır.
Kapsül kapaklar daha ziyade gazlı içkiler için kullanılır. Kapsül kapakların işlevi, alüminyum gibi esnek metallerden yapılmak ve içine mantar ya da plastik madde döşenmek suretiyle emniyet altına alınmıştır. Fabrikalarda imal edilen kapsül ka paklar, doğrudan doğruya şişelerin ağzına basınçla geçirilir.
Bugün piyasada kapsül ve plastik kapakların esnek ya da sert, çeşitli biçimlerde, değişik renklerde, tek ya da çok parçalı ve bazı hallerde de kapak ya da tapaya hiç dokunmadan, bir dili çekip yırtmak suretiyle açılan çeşitli modelleri vardır
*Sil. XVII. yy.'dan itibaren, güllelerde ve top mermilerinde, bunları parçalayarak patlatan kara barut kullanılmaya başladı. Bu amaçla, topu ateşlemeden hemen önce bir fitil yakılıyordu. Top mermisi de hedefe vurduktan belli bir süre sonra patlıyordu.
XIX. yy.'da, içi, düzenli bir şekilde yanan ve saniyelere göre taksimatlı, ihtiraklı bir bileşimle doldurulmuş bir, ya da değişik boyda birkaç pirinç tüpten tahta gömlekli bir tapa yapıldı (Desmaret 1859).
Bronzdan ilk hassas tapalar (1858'de yapılan ve 1875'te benimsenen Budin tapası), bir emniyet düzeneği, bir amors, bir ateşleme iğnesi ve bir yaydan oluşuyordu ve vuruş sırasındaki eylemsizlik etkisiyle çalışıyordu. 1870'ten sonra, hassas tapaların, hem ani ateşlemeli, hem de patlamadan önce top mermisinin toprağa saplanmasını ya da engelleri (duvar, kalas) geçmesini sağlayan gecikmeli (saniyenin 1/10'u) türleri geliştirildi; günümüzde aynı tapa, bu iki patlama biçimi arasında yapılan seçime göre kullanılır. Tapanın çalışması, mermi çıkışında, eylemsizlikle, merkezkaç kuvvetiyle (bilyalar serbest kalır, kimi kez kapak yerinden oynar) ya da barut tanesinin yanmasıyla gerçekleşir; böylece amors taşıyıcı ateşleme iğnesine yaklaşır ve vuruş anındaki patlama, geri tepme ya da eylemsizlik etkisiyle meydana gelir.
Günümüzde kullanılmayan ihtiraklı tapalar, tablalı tapa (alman yapımı olan bu tapalar, biri diğerine göre döndürülerek ayarlanabilen biri hareketli iki tabladan oluşur ve her iki tabla da ihtiraklı bir bileşimle doldurulmuş birer kanal içerir) ve kovanlı tapa (transız yapımı olan bu tapaların içi ihtiraklı bir bileşimle dolu ve tapanın gövdesinin çevresine helis biçiminde sarılmış kalaydan bir tüpü vardır; tüpün üzerindeki metal gömlekte de, tapa tan zim deliklerinin açılmasıyla gerçekleştirilecek mesafe süresini belirleyen taksimatlar bulunur) olarak ikiye ayrılır. Merminin çıkışında, sivri uçlu silindirsel bir parça, tablalardan birinin ucunu ya da kovanın hava deliğini ateşleyen amorsa vurur. Bu tapalar, 1914-1918'de kullanılan 97 modeli 75'lik toplarda etkisini göstermiştir. 1940'tan itibaren bu tapaların yerini, süresi ayarlanabilen ve daha isabetli atış olanağı veren süreli tapalar aldı; bunlar günümüzde, yükseğe yapılan ihtiraklı atışları ayarlamada hâlâ kullanılmaktadır.
Hedef yakınında patlamalı tapa, 1943'te Amerikan deniz kuvvetleri tarafından geliştirildi. Küçük radyo lambaları içeren ve 2 cm dalga boyunda çalışan bir alıcı-verici topraktan yansıyan dalgalar yayımlar. Mermi, birkaç metrelik bir yükseltiye indiğinde yansıyan dalga, ateşlemeyi gerçekleştiren elektronik röleyi harekete geçirecek yeğinliğe ulaşır. Bu tapa, günümüzde topçular tarafından hassas tapalarla birlikte kullanılan tek tapadır Uçaksavar ve füzesavarların hedef yakınında patlamalı tapaları aynı ilkeye göre çalışır.
Uzaktan güdümlü füzelerde kullanılan elektrikli tapa'nın enerji kaynağı, merminin fırlatılmasıyla çalışan ve bu sırada elektrikli amorsa bağlanarak bir pilin devresini kapatan basit bir başlık kontaktöründen sağlanır. Top mermilerinde, hedefe vuruş sırasında, yüksek duyarlıktaki elektrikli bir amorsu ateşlemek için gerekli enerjiyi yayan piezoelektrikli bir başlık kullanılır; elektrik devresini ve fişek bağlantısını kesme, yalnız merminin çıkışı sırasında ortadan kalkan emniyet düzenekleriyle sağlanır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR