TüMELLER çoğl. a. Fels. 1. Kökeni Antikçağ'a dayanan skolastik terminolojide, tek tek nesnelerden soyutlanarak elde edilmiş gen...
TüMELLER çoğl. a. Fels.
1. Kökeni Antikçağ'a dayanan skolastik terminolojide, tek tek nesnelerden soyutlanarak elde edilmiş genel kavramlar olan insan, köpek vb. gibi sözcükler. (Bk. ansikl. böl.)
2. Tümeller tartışması, zihnin genel kavramlarının doğası ve kökeni üzerine, tüm skolastik düşünceyi meşgul etmiş olan tartışıma. (Bk. ansikl. böl.)
*Dilbil. Yeryüzündeki tüm doğal dillerde ortak olarak bulunan kavram ya da öğeler. (Tekil tümehn kullanımına çok az rastr lanır.) [Bk. ansikl. böl.]
*ANSİKL. Dilbil. Tümeller, genellikle töze ve koşullara ilişkin olmak üzere iki türdür. Töze ilişkin tümeller, insan türünün tümünde görülen dilin beyin zarına ilişkin alanlarındaki düzeneğinde yer alır. Bu konu yalnızca söz yitimi olguları aracılığıyla incelenmiştir, ama bu inceleme çok bölük pörçüktür. Bu düzlemde, yalnızca dil bozuklukları dilin işleyişi konusunda ışık tutabilir. Tüm dillerin derin bir dilbilgisinin ürünü olduğu, insanlarda ortaklaşa bulunan bu dilbilgisi iskeletinin sınırlı sayıda kategori ve işlev içerdiği varsayılabilir. Varsayımsal olarak geleneksel sözcük türlerinden kimilerinin (ad, fiil [özne/nesne ve yüklem işlevlerini üstlenebilirler], gösterici öğeler, ünlemler) evrensel kategorileri oluşturdukları ileri sürülebilir. Buna karşılık tanımlık kategorisi evrensel değildir, hatta buna dünyadaki dillerde çok ender rastlanır (birkaç hint-avrupa dili [slav dilleri dışında], Melanezya ve Filipinler'deki kimi diller). Başka bir tözsel tümel örneği araç ya da işlevsel sözcüklerin varlığıdır; bunların işlevi, sözlüksel anlam içeren öteki sözcüklerin işlevini belirtmektir (sözlük- birimler ya da kavrambirimler). Fiil-ad karşıtlığı çok tartışılmıştır, ama görünüş ve zaman belirtilerini birleştirmede fiilin egemenliği addan çok daha fazladır. Yalnızca kimi dillerde fiile eşlik eden kişi öneklerinden çok bu olgu ayırtedici ölçüt olarak kullanılabilir.
Koşullara ilişkin tümeller gerçek anlamda tümeller değildir, ama kimi eğilimleri de yansıtırlar. Bu tür tümeller içerme bağıntısı biçiminde dile getirilir: bir dilde p özelliği varsa ilkece o dilde q özelliği de bulunur. Örneğin, bir dilde ilgeçler varsa, tamlayan durumu hemen hemen her zaman yönetici addan sonra gelir; ilgeçlerin sonda bulunduğu dillerdeyse tamlayan tamlanandan önce gelir Otuz kadar dilde, özne, nesne, yüklem işlevlerinin sırasına ilişkin araştırmalar çerçevesinde, bu tür özelliklerin üstünde en çok duran Greenberg olmuştur. Elde edilen sonuç bir eğilimler listesidir: koşullara ilişkin bu tümeller, görece yüzeysel bir düzeyde, dillerin yapısı üstüne bilgi verebilecek tip eğilimlerini yansıtır.
*Fels. Porphyros'a göre tümeller düşüncenin araçlarıdır ve beş tanedir: cins, tür, ayrım, özgülük ve ilinek. Daha sonra, bu tümeller, tilkel kavramlar ya da nesnelerin fikirleri olarak kabul edildi. Spinoza'ya göre bu tümellerin düşünsel bir değeri yoktur, çünkü bunlar kaçınılmaz bir biçimde bulanıktırlar: insan bedeninde o kadar çok tekil insan imgesi canlanmıştır ki, artık onun canlandırma gücünün sınırları aşılmıştır (bunların ne sayısını ne de özelliklerini tasarlamak mümkündür). Ruh bunlardan ancak insan adı verilen çok bulanık ortak bir çökeltiyi muhafaza eder ve ona sayılamayacak kadar çok tekil insanı yükler. ( TRANSANDANTALLER.)
*Tümeller tartışması. Bir yanda tümellerin somut bir gerçekliğe sahip olduğunu öne süren akılcılar, öte yandaysa tümellerin boş sözcüklerden başka bir şey olmadığını öne süren deneyciler bu tartışmaya giriştiler. Abölard'ın kavramcılık öğretisi, bu iki yaklaşım arasında bir bireşim kurmaya çalıştı. Ona göre, genel kavramlar deneyle doğarlar, ama zihinden lanırlar; nesneler gibi varolmamakla birlikte, idealar olarak vardırlar.
Kaynak: Büyük Larousse
1. Kökeni Antikçağ'a dayanan skolastik terminolojide, tek tek nesnelerden soyutlanarak elde edilmiş genel kavramlar olan insan, köpek vb. gibi sözcükler. (Bk. ansikl. böl.)
2. Tümeller tartışması, zihnin genel kavramlarının doğası ve kökeni üzerine, tüm skolastik düşünceyi meşgul etmiş olan tartışıma. (Bk. ansikl. böl.)
*Dilbil. Yeryüzündeki tüm doğal dillerde ortak olarak bulunan kavram ya da öğeler. (Tekil tümehn kullanımına çok az rastr lanır.) [Bk. ansikl. böl.]
*ANSİKL. Dilbil. Tümeller, genellikle töze ve koşullara ilişkin olmak üzere iki türdür. Töze ilişkin tümeller, insan türünün tümünde görülen dilin beyin zarına ilişkin alanlarındaki düzeneğinde yer alır. Bu konu yalnızca söz yitimi olguları aracılığıyla incelenmiştir, ama bu inceleme çok bölük pörçüktür. Bu düzlemde, yalnızca dil bozuklukları dilin işleyişi konusunda ışık tutabilir. Tüm dillerin derin bir dilbilgisinin ürünü olduğu, insanlarda ortaklaşa bulunan bu dilbilgisi iskeletinin sınırlı sayıda kategori ve işlev içerdiği varsayılabilir. Varsayımsal olarak geleneksel sözcük türlerinden kimilerinin (ad, fiil [özne/nesne ve yüklem işlevlerini üstlenebilirler], gösterici öğeler, ünlemler) evrensel kategorileri oluşturdukları ileri sürülebilir. Buna karşılık tanımlık kategorisi evrensel değildir, hatta buna dünyadaki dillerde çok ender rastlanır (birkaç hint-avrupa dili [slav dilleri dışında], Melanezya ve Filipinler'deki kimi diller). Başka bir tözsel tümel örneği araç ya da işlevsel sözcüklerin varlığıdır; bunların işlevi, sözlüksel anlam içeren öteki sözcüklerin işlevini belirtmektir (sözlük- birimler ya da kavrambirimler). Fiil-ad karşıtlığı çok tartışılmıştır, ama görünüş ve zaman belirtilerini birleştirmede fiilin egemenliği addan çok daha fazladır. Yalnızca kimi dillerde fiile eşlik eden kişi öneklerinden çok bu olgu ayırtedici ölçüt olarak kullanılabilir.
Koşullara ilişkin tümeller gerçek anlamda tümeller değildir, ama kimi eğilimleri de yansıtırlar. Bu tür tümeller içerme bağıntısı biçiminde dile getirilir: bir dilde p özelliği varsa ilkece o dilde q özelliği de bulunur. Örneğin, bir dilde ilgeçler varsa, tamlayan durumu hemen hemen her zaman yönetici addan sonra gelir; ilgeçlerin sonda bulunduğu dillerdeyse tamlayan tamlanandan önce gelir Otuz kadar dilde, özne, nesne, yüklem işlevlerinin sırasına ilişkin araştırmalar çerçevesinde, bu tür özelliklerin üstünde en çok duran Greenberg olmuştur. Elde edilen sonuç bir eğilimler listesidir: koşullara ilişkin bu tümeller, görece yüzeysel bir düzeyde, dillerin yapısı üstüne bilgi verebilecek tip eğilimlerini yansıtır.
*Fels. Porphyros'a göre tümeller düşüncenin araçlarıdır ve beş tanedir: cins, tür, ayrım, özgülük ve ilinek. Daha sonra, bu tümeller, tilkel kavramlar ya da nesnelerin fikirleri olarak kabul edildi. Spinoza'ya göre bu tümellerin düşünsel bir değeri yoktur, çünkü bunlar kaçınılmaz bir biçimde bulanıktırlar: insan bedeninde o kadar çok tekil insan imgesi canlanmıştır ki, artık onun canlandırma gücünün sınırları aşılmıştır (bunların ne sayısını ne de özelliklerini tasarlamak mümkündür). Ruh bunlardan ancak insan adı verilen çok bulanık ortak bir çökeltiyi muhafaza eder ve ona sayılamayacak kadar çok tekil insanı yükler. ( TRANSANDANTALLER.)
*Tümeller tartışması. Bir yanda tümellerin somut bir gerçekliğe sahip olduğunu öne süren akılcılar, öte yandaysa tümellerin boş sözcüklerden başka bir şey olmadığını öne süren deneyciler bu tartışmaya giriştiler. Abölard'ın kavramcılık öğretisi, bu iki yaklaşım arasında bir bireşim kurmaya çalıştı. Ona göre, genel kavramlar deneyle doğarlar, ama zihinden lanırlar; nesneler gibi varolmamakla birlikte, idealar olarak vardırlar.
Kaynak: Büyük Larousse
Geneller (Tümeller)
YORUMLAR