V a. 1. Türk abecesinin yirmi yedinci harfi. 2. Daraltıcı, dişdudaksıl, ötümlü ünsüz. 3. işaret parmağıyla orta parmağın gerilip ar...
V a.
1. Türk abecesinin yirmi yedinci harfi.
2. Daraltıcı, dişdudaksıl, ötümlü ünsüz.
3. işaret parmağıyla orta parmağın gerilip aralanması ve diğer parmakların katlanmasıyla gösterileri zafer işareti. (1940 eylülünde Direniş gücünün birleşme imi olmuştur. BBC'nin Belçika radyosu bolü münde çalışan Victor De Laveleyein (1894-1945) buluşu olduğu sanılmaktadır.)
* sıt. Büyük V harfi biçiminde olan: V yaka.
*ANSİKL. Yunanca upsilon, F gibi, fenıke yazısındaki vav'ın bir türevidir ve [y] sesini yazmak için kullanılırdı. Latin büyük harflerinde ve V hem u ünlüsünü, hem de v yarı ünsüzünü belirtmek için kullanılıyordu. U biçimi onsiyal ve küçük harfler kullanılmaya başlanınca ortaya çıktı. Zamanla, gotik yazıda V biçimi ilk harf olarak hem ünlü, hem ünsüz için kullanıldı, u biçimi de küçük harfi belirtmek işlevini üstlendi. Ancak XVI. yy.da v'yi ünsüz, u yu da ünlü için kullanma düşüncesi doğdu, ama bu kullanım ancak XVIII yy.da yaygınlaştı.
* Sesbilgisi. Türkçede sözcük başında (var . ver. vur-), ıçseste (kavuş-, gevşe-, sevin-) ve son seste (ev, av sav) bulunur. Yabancı dillerden alınan sözcüklerde de bolca görülür: vagon, varil, veraset; duvar, devir, kıvam; dev, hav, etüv
v sesinin yanındaki düz ünlüleri yuvarlaklaştırdığı görülür: divâr(fars.) > duvar, tevbe (ar.) > tövbe, nevbet (ar.) > növ- bet > nöbet. Bu gelişme azeri türkçesin- de oldukça ileridir: mevc > mövc, mev- cud > mövcud. Doğu türkçesinde ve kıp- çak lehçelerinde de aynı gelişme görülür. Çağataycada eb>ew>öv>öy olmuştur Bugünkü Tarançı lehçesinde öy, Baraba. Şor, Altay lehçelerinde ü, teleüt, lebet, kırğız lehçelerinde üy biçimindedir. Türkiye türkçesinde vsesi bulundurduğu için küçük ünlü uyumuna aykırı olan sözcükler vardır: avuç, avut-, kavur-, savur-, kavrul-, savrul-. Çağataycada v sesinden önce gelen yuvarlak ünlünün düzleştiği görülür: soğuk > sowuk > savuk, koğ- > kow>kav- 'koğmak1. Buna karşılık vsesi bulunduran sözcükler ek alırken bağlayıcı ünlü yuvarlaktır: siv-ün- 'sevinmek', kav-u-p 'kovup', devr-ü-r/üz 'devriniz1, şavk u-m 'şevkim'.
* Tarihsel sesbilgisi Eski türkçede v sesi yoktur, ilk olarak Uygur metinlerindeki alıntı sözcüklerde görülür. Orta türkçede ise b>w gelişmesi meydana gelir: eb>ew, ebir- > ewür 'evirmek, çevirmek', tebliğ >tewlig hileci'. Bir çift dudak sesi olan w, karahanlı ve harezm metinlerinde arap yazısındaki t harfi üzerine üç nokta konularak gösterilmiştir. Asıl b> v gelişmesi eski anadolu türkçesinde olmuştur: bir- >ver-, bar-> var-, bar > var, seb->sev-. Eski anadolu türkçesinde kişi eki görevinde kullanılan ben ve biz sözcüklerinde de bu gelişme görülür: gele-ben > gele-ven, ala-ben > ala-van, gelür-biz > gelür-vüz, büe-biz> bile-vüz. Eski türkçede ve bugün oğuz lehçeleri dışında kalan bütün türk lehçelerinde bol- biçiminde olan sözcüğün de bol->vol->ol- biçiminde bir gelişme gösterdiği sanılmaktadır. Buna karşılık eski türkçeden beri urbiçiminde olan sözcük türkiye türkçesinde v- öntü- remesi ile vur- olmuştur. sub> suw>suv >su gelişmesi daha XIII. yy.'da tamamlanmış olmakla birlikte iyelik ekleriyle kullanılırken suvum, suvuıj, suvı kullanılışı bir süre daha devam etmiş, sonra da -v- > -y- gelişmesiyle suyum, suyun, suyu biçiminde bugüne kadar gelmiştir.
Türkiye türkçesinde son dönemlerde yuvarlak ünlü yanında Içseste -g->-ğ- >-v- gelişmesi yaygınlaşmıştır: koğ-> kov-, oğ->ov-, döğ-> döv-, döğûş > dövüş, öğ->öv-, söğ->söv-, göğer->göver- Eski anadolu türkçesinde bu gelişme seyrek görülür: gögde>gövde.
-v- > I- gelişmesi XVI. yy.'dan sonra görülür: uvak>ufak, yuvka>yutka, övke > ölke.
Azeri türkçesindekiğ>vgelişmesi görülür: etüv 'senin elin', dilüv 'senin dilin' gibi.
Kıpçak lehçelerinde tek heceli sözcük terin sonundaki -g sesleri -g> -v gelişme sine uğrar: tağ> ~ tav ~to ~to, tuğ-> tuv- - tû- - to-
Kıpçak lehçelerinde v>b gelişmesi görülür: hayvan > hay ban (kazak).
Çuvaşçada v öntüremesi görülür: on> von 'on', otuz > vşdçr, orman > vçrman, öl- > vıl-, ot> vot 'ateş'. Çuvaşçada önses düşmesiyle v ile başlayan sözcükler de vardır: uvan->van- 'parçalanmak', uvak >vak 'küçük, parça'.
*V Fizs. mekan. Hızı belirtir.
*V Anorg, kim. Vanadyum1 un simgesi.
*Arıt, 5 yerine geçen romen rakamı. (I birimleri eklemekle 6, 7, 8 sayılarını ve I yı sola koyarak olur da 4 ü [VI, VII, VIII ve IV] yazmaya yarar.) || üstüne yatay bir çizgi koymakla 5 000'e eş değer olur.
*El sant. V harfi biçimli işleme iğnesi. (Giyim süslemede, değişik iğnelerle bir arada ya da su biçiminde kullanılır.) || Geçmeli V iğnesi, su oluşturacak biçimde karşılıklı olarak ve birbirine ters konumda işlenmiş V iğnesi.
*Elekt. Kimi kez potansiyeli ya da bir elektrik gerilimini belirtir.
*Mak. san. V yatağı, silindirsel bir par çanın markalanması ve kontrolü sırasında kullanılan V biçiminde takoz. (V yatağı, ortasına, kenarları 90°'lik bir açı yapacak biçimde V biçiminde bir oyuk açılmış bir döküm külçesinden oluşur.)
*Olasıl. Değişkeyi gösterir, (VAR biçiminde de yazılabilir.)
*Ölçbil. Elektromotor kuvvetin ve elektrik potansiyeli (ya da gerilim) farkının Si birimi voli'un simgesi. ,|| V/m, metre'de volt' un simgesi.
*Termodin. Hacmi gösterir.
1. Türk abecesinin yirmi yedinci harfi.
2. Daraltıcı, dişdudaksıl, ötümlü ünsüz.
3. işaret parmağıyla orta parmağın gerilip aralanması ve diğer parmakların katlanmasıyla gösterileri zafer işareti. (1940 eylülünde Direniş gücünün birleşme imi olmuştur. BBC'nin Belçika radyosu bolü münde çalışan Victor De Laveleyein (1894-1945) buluşu olduğu sanılmaktadır.)
* sıt. Büyük V harfi biçiminde olan: V yaka.
*ANSİKL. Yunanca upsilon, F gibi, fenıke yazısındaki vav'ın bir türevidir ve [y] sesini yazmak için kullanılırdı. Latin büyük harflerinde ve V hem u ünlüsünü, hem de v yarı ünsüzünü belirtmek için kullanılıyordu. U biçimi onsiyal ve küçük harfler kullanılmaya başlanınca ortaya çıktı. Zamanla, gotik yazıda V biçimi ilk harf olarak hem ünlü, hem ünsüz için kullanıldı, u biçimi de küçük harfi belirtmek işlevini üstlendi. Ancak XVI. yy.da v'yi ünsüz, u yu da ünlü için kullanma düşüncesi doğdu, ama bu kullanım ancak XVIII yy.da yaygınlaştı.
* Sesbilgisi. Türkçede sözcük başında (var . ver. vur-), ıçseste (kavuş-, gevşe-, sevin-) ve son seste (ev, av sav) bulunur. Yabancı dillerden alınan sözcüklerde de bolca görülür: vagon, varil, veraset; duvar, devir, kıvam; dev, hav, etüv
v sesinin yanındaki düz ünlüleri yuvarlaklaştırdığı görülür: divâr(fars.) > duvar, tevbe (ar.) > tövbe, nevbet (ar.) > növ- bet > nöbet. Bu gelişme azeri türkçesin- de oldukça ileridir: mevc > mövc, mev- cud > mövcud. Doğu türkçesinde ve kıp- çak lehçelerinde de aynı gelişme görülür. Çağataycada eb>ew>öv>öy olmuştur Bugünkü Tarançı lehçesinde öy, Baraba. Şor, Altay lehçelerinde ü, teleüt, lebet, kırğız lehçelerinde üy biçimindedir. Türkiye türkçesinde vsesi bulundurduğu için küçük ünlü uyumuna aykırı olan sözcükler vardır: avuç, avut-, kavur-, savur-, kavrul-, savrul-. Çağataycada v sesinden önce gelen yuvarlak ünlünün düzleştiği görülür: soğuk > sowuk > savuk, koğ- > kow>kav- 'koğmak1. Buna karşılık vsesi bulunduran sözcükler ek alırken bağlayıcı ünlü yuvarlaktır: siv-ün- 'sevinmek', kav-u-p 'kovup', devr-ü-r/üz 'devriniz1, şavk u-m 'şevkim'.
* Tarihsel sesbilgisi Eski türkçede v sesi yoktur, ilk olarak Uygur metinlerindeki alıntı sözcüklerde görülür. Orta türkçede ise b>w gelişmesi meydana gelir: eb>ew, ebir- > ewür 'evirmek, çevirmek', tebliğ >tewlig hileci'. Bir çift dudak sesi olan w, karahanlı ve harezm metinlerinde arap yazısındaki t harfi üzerine üç nokta konularak gösterilmiştir. Asıl b> v gelişmesi eski anadolu türkçesinde olmuştur: bir- >ver-, bar-> var-, bar > var, seb->sev-. Eski anadolu türkçesinde kişi eki görevinde kullanılan ben ve biz sözcüklerinde de bu gelişme görülür: gele-ben > gele-ven, ala-ben > ala-van, gelür-biz > gelür-vüz, büe-biz> bile-vüz. Eski türkçede ve bugün oğuz lehçeleri dışında kalan bütün türk lehçelerinde bol- biçiminde olan sözcüğün de bol->vol->ol- biçiminde bir gelişme gösterdiği sanılmaktadır. Buna karşılık eski türkçeden beri urbiçiminde olan sözcük türkiye türkçesinde v- öntü- remesi ile vur- olmuştur. sub> suw>suv >su gelişmesi daha XIII. yy.'da tamamlanmış olmakla birlikte iyelik ekleriyle kullanılırken suvum, suvuıj, suvı kullanılışı bir süre daha devam etmiş, sonra da -v- > -y- gelişmesiyle suyum, suyun, suyu biçiminde bugüne kadar gelmiştir.
Türkiye türkçesinde son dönemlerde yuvarlak ünlü yanında Içseste -g->-ğ- >-v- gelişmesi yaygınlaşmıştır: koğ-> kov-, oğ->ov-, döğ-> döv-, döğûş > dövüş, öğ->öv-, söğ->söv-, göğer->göver- Eski anadolu türkçesinde bu gelişme seyrek görülür: gögde>gövde.
-v- > I- gelişmesi XVI. yy.'dan sonra görülür: uvak>ufak, yuvka>yutka, övke > ölke.
Azeri türkçesindekiğ>vgelişmesi görülür: etüv 'senin elin', dilüv 'senin dilin' gibi.
Kıpçak lehçelerinde tek heceli sözcük terin sonundaki -g sesleri -g> -v gelişme sine uğrar: tağ> ~ tav ~to ~to, tuğ-> tuv- - tû- - to-
Kıpçak lehçelerinde v>b gelişmesi görülür: hayvan > hay ban (kazak).
Çuvaşçada v öntüremesi görülür: on> von 'on', otuz > vşdçr, orman > vçrman, öl- > vıl-, ot> vot 'ateş'. Çuvaşçada önses düşmesiyle v ile başlayan sözcükler de vardır: uvan->van- 'parçalanmak', uvak >vak 'küçük, parça'.
*V Fizs. mekan. Hızı belirtir.
*V Anorg, kim. Vanadyum1 un simgesi.
*Arıt, 5 yerine geçen romen rakamı. (I birimleri eklemekle 6, 7, 8 sayılarını ve I yı sola koyarak olur da 4 ü [VI, VII, VIII ve IV] yazmaya yarar.) || üstüne yatay bir çizgi koymakla 5 000'e eş değer olur.
*El sant. V harfi biçimli işleme iğnesi. (Giyim süslemede, değişik iğnelerle bir arada ya da su biçiminde kullanılır.) || Geçmeli V iğnesi, su oluşturacak biçimde karşılıklı olarak ve birbirine ters konumda işlenmiş V iğnesi.
*Elekt. Kimi kez potansiyeli ya da bir elektrik gerilimini belirtir.
*Mak. san. V yatağı, silindirsel bir par çanın markalanması ve kontrolü sırasında kullanılan V biçiminde takoz. (V yatağı, ortasına, kenarları 90°'lik bir açı yapacak biçimde V biçiminde bir oyuk açılmış bir döküm külçesinden oluşur.)
*Olasıl. Değişkeyi gösterir, (VAR biçiminde de yazılabilir.)
*Ölçbil. Elektromotor kuvvetin ve elektrik potansiyeli (ya da gerilim) farkının Si birimi voli'un simgesi. ,|| V/m, metre'de volt' un simgesi.
*Termodin. Hacmi gösterir.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR