Yardımcı Ãœnsüz Nedir

Türkçede kullanılan yardımcı sesler, -y- ve -n- ünsüzleri ile -ı-, -i-, -u-, -ü- ünlüleridir. Yardımcı Ünsüzler : y , n Yardımcı Ünlüler :...

Türkçede kullanılan yardımcı sesler, -y- ve -n- ünsüzleri ile -ı-, -i-, -u-, -ü- ünlüleridir.

Yardımcı Ünsüzler : y , n
Yardımcı Ünlüler : ı, i, u, ü

Yardımcı Ünsüz Nedir?

Kaynaştırma harflerinin ünsüz olanlarına verilen ad. Türkçe, yapısı gereği iki ünlü sesin yan yana gelmediği bir dildir. Ünlüyle biten bir sözcük, ünlüyle başlayan yahut sadece bir ünlüden oluşan bir ek aldığında araya bağlayıcı bir ünsüz girer. İşte bu bağlayıcı ünsüze yardımcı ünsüz denir.

Başka bir tanımını yapmak gerekirse: Ekeylem denilen ve -i eylemine bağlanan idi, imiş, ise, iken sözcükleriyle, ile sözcüğü ( zarf, edat, bağlaç ) olarak kullanılabilir. Ünlüyle biten bir sözcükle bitiştirilirse, başlarındaki “i” sesi yerini “y”e bırakır. Bu ses olayına yardımcı ünsüz ya da koruyucu ünsüz denir.

Bir örnek vermek gerekirse; "dere" sözcüğüne "e hâli eki" getirelim. Sözcük ünlü ile bittiği ve gelen ek de ünlü olduğu için birleşme, araya bir yardımcı sesin girmesiyle mümkün olmaktadır: dere-y-e

Sözcükle ek arasına giren "y" sesi yardımcı ünsüzdür.

Yardımcı Ünsüz Örnekleri

okul-da-y-ım, eski-y-ince, anla-y-an, dinle-y-en; okulda-y-ım, yanında-y-ım; tatlı-y-dı (tatlı idi); vasıtası-y-la (vasıtası ile), kendisi-y-le; eski-y-ince; başla-y-ayım, sakla-y-acak; başla-y-ıp; neyse - ne ise, vasıtasıyla - vasıtası ile vb.

Önemli : İlk ve orta dereceli okullarda, yardımcı ünsüzlerin 4 tane olduğu öğretilse de(y, ş, s, n) aslında iki tanedir: y ve n.

S ve ş ünsüzleri türkçenin hiçbir devresinde yardımcı ünsüz olmamışlardır; olduğu iddia edilen örneklerdeki s ya da ş ünsüzü, yardımcı ünsüz değil ekin kendi bünyesinde bulunan ünsüzdür.

Hatta diyebiliriz ki türkçenin tek bir yardımcı ünsüzü vardır, o da "y" ünsüzüdür. "n" ise aslında "pronominal n" denen bir tür zamir n'sidir. Çünkü n ünsüzünün, yardımcı ünsüz görünümündeki tüm örnekleri zamirlerin ek aldığı durumlarda karşımıza çıkmaktadır.

Şžöyle ki,
işaret zamirlerinde: bunda(bu-n-da), şunda(şu-n-da), onda(o-n-da),
iyelik zamirlerinde: evinden(evi-n-den), kedisinde(kedisi-n-de),
ilgi zamirlerinde: evdekini(evdeki-n-i) vs.

Açıklamalı Yardımcı Ünsüz Örneği

Ekeylem denilen ve -i eylemine bağlanan idi, imiş, ise, iken sözcükleriyle, ile sözcüğü ( zarf, edat, bağlaç ) olarak kullanılabilir. Ünlüyle biten bir sözcükle bitiştirilirse, başlarındaki “i” sesi yerini “y”e bırakır. Bu ses olayına yardımcı ünsüz ya da koruyucu ünsüz denir.

Örnek: Altı çizili sözcüklerin hangisinde “y” sesinin kullanımı diğerlerinden farklıdır?
A) O gün koroyu izlemeye gittik.
B) En sevdiğim konuydu bu.
C) Birileri sanayiye gitmeli.
D) Beriye ne koyacaktım.
E) Bugün geriye gideceğiz.

Çözüm: A, C, D, E seçeneklerinde “y” sesi iki ünlü arasına gelmiştir. Bu ünsüz, kaynaştırmadır. B seçeneğinde ise “y” sesi “idi” eylemindeki “i” sesi yerine kullanılmıştır. Bu sese yardımcı ünsüz ya da okutucu ünsüz diyoruz.

---

Yardımcı Ünlü Nedir ?

NOT: Ünsüzle biten fiillere “-yor” eki getirilirken sözcük ile ek arasında yardımcı ünlü (ı, i, u, ü) kullanılır. Burada ünlü daralması yoktur. Çünkü yardımcı ünlü zaten dar olarak gelir.

Yardımcı Ünlü Örnekleri
“yakıyor” yak - ı - yor (ünlü daralması yok)
“kesiyor” kes - i - yor (ünlü daralması yok)
“koşuyor” koş - u - yor (ünlü daralması yok)
“yüzüyor” yüz - ü - yor (ünlü daralması yok)