İnsanların konut adını verdiğimiz barınaklarda toplu veya dağınık bir şekilde hayatını sürdürmesine yerleşme denir. Yerleşmenin türlü geniş...
İnsanların konut adını verdiğimiz barınaklarda toplu veya dağınık bir şekilde hayatını sürdürmesine yerleşme denir.
Yerleşmenin türlü genişlikte anlamlan vardır;
1. En geniş anlamıyla yerleşme, insanların oturduğu, faydalandığı bölgedir.
2. Daha dar anlamıyla yerleşme, oturulan yerlerle bunların hemen çevresindeki topraklardır.
3. En dar anlamı İle yerleşme, içinde oturulan yerler (çardak, çadır, kulübe, ev, büyük evler) dir.Yerleşmeyi Sınırlayan Etmenler
- Denizler
- Kutuplar
- Çöller
- Ormanlar
- Yer şekilleri
- Toprak özellikleri
- Ekonomik özellikler
- Ulaşım olanaklarıYerlesmeyi Etkileyen Faktörler
1. Iklim
Yerlesmeyi etkileyen en önemli faktördür. Dünya’da Orta kusak karalarinda iklim kosullari uygun oldugundan, nüfus fazla iken çöllerde, kutup bölgelerindede batakliklarda ve yüksek daglik alanlarda, iklim sartlari uygun olmadigindan, nüfus çok azdir. Yine, Ekvatoral bölgede 0 - 1000 m yükseltiler arasinda, asiri nemli ve bunaltici bir iklim etkili oldugundan, Amazon ile Kongo havzalarinda da nüfus azdir.2. Yeryüzü sekilleri
Daglik, çok engebeli ve yüksek sahalar, yerlesmelerin kurulmasini ve gelismesini önemli ölçüde engellemektedir. Buna karsilik düz ovalik alanlarda tarim, ulasim, sanayi faaliyetleri daha çok gelistiginden nüfus fazladir. Dogu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde nüfus yogunlugunun az, Marmara ve Ege bölgelerinde fazla olmasi buna örnektir.3. Toprak
Verimsiz topraklarin bulundugu yerler, nüfusça tenha iken (Tuz Gölü çevresi), verimli topraklarin bulundugu yerler nüfusça zengindir. (Çukurova ve Ege ovalari gibi)4. Ekonomik Kaynaklar
Ekonomik kaynaklarin fazla oldugu, sanayi, ticaret faaliyetlerinin yogun oldugu, maden ve enerji kaynaklarinin çok bulundugu yerlerde nüfus yogunlugu artmaktadir. Ülkemizde Marmara Bölgesi ile Zonguldak, Karabük, Eregli, Batman gibi merkezlerin nüfusça yogun olmalari ekonomik kaynaklarin çok olmasindandir. Ekonomik kaynaklarin yetersiz oldugu bölgelerde, halk geçimini temin etmek için göç etmekte ve nüfuslari azalmaktadir.Yerleşme Tipleri
Ana çizgileriyle yerleşme, ya kır yerleşmesi ya da şehir yerleşmesi biçiminde olur. Yerleşmeler çek çeşitli yönlerden göz önüne alınabilir
1.Tek katlı, iki katlı, çok katlı yerleşmeler.
2.Yalnız oturulan, hem oturulup hem iş ve çalışma yeri olan yerleşmeler.
3.Çiftlik, el sanalları, endüstri, orman İşletmesi, avcılık ve başka ekonomik yerleşmeler.
4.Ulaştırma bakımından yol, boyun, demiryolu, gemicilik, havacılık yerleşmeleri.
5.Alışveriş, yönetim, öğretim, bakım yerleri gibi yerleşmeler.
6.Araştırma, eğlenme, turistik yerlerdeki yerleşmeler.
7.Yeyüzü biçimlerine uyma bakımından dağ, vadi, ova yerleşme'eri.
8.Sularla ilgisi bakımından dere, ırmak, kaynak başı, gol kıyısı, deniz kıyısı, vaha, kurak bölge yerleşmeleri.
9.Bitki örtüsü ile ilgisi bakımındanorman, bozkır, çöl yerleşmeleri gibi.
En yüksekteki yerleşmeler 5300 metreye tırmanmıştı (Güney Amerikada And Dağlarında, Bolivya'da).Yerleşme Çeşitleri
A. Kırsal Yerleşme
Türkiye’de, nüfusu 10.000'in altinda olan yerlesmelere denmektedir. Kir yerlesmeleri, tarim ve hayvancilik faaliyetlerinin birlikte yapildigi ya da ön plana çiktigi yerlesmelerdir. Kirsal yerlesmelerin bazilarinda yerlesik hayat tarzi (köy gibi), bazilarinda konar - göçerlik veya yaylacilik gibi yari yerlesik tarz görülür.
Kirsal kesimde yerlesmeler toplu ve daginik olmak üzere ikiye ayrilir:
Toplu Yerlesme: Evlerin birbirine yakin oldugu yerlesme biçimidir. Suyun az oldugu yerlerde ve arazinin düz oldugu ovalik alanlarda insanlar toplu olarak yerlesmislerdir. Türkiye’de Iç Anadolu, Dogu ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde su kaynaklari az oldugu için toplu yerlesmeler fazladir.
Daginik Yerlesme: Suyun (yagislarin) bol oldugu yerlerde, arizali ve egimli bölgelerde, evlerin birbirinden uzak oldugu bahçeler içerisinde insanlar daginik olarak yerlesmislerdir. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi, daginik yerlesmenin en yaygin olarak görüldügü yerdir. Daginik yerlesmede su fazlaligi ve yersekillerinin engebeliligi etkilidir.
Kirsal yerlesme çesitleri
a. Köy alti yerlesmeleri: Çiftlik, mezra, kom, divan, oba, yayla gibi yerlesmelere denir. Bunlar köylerden küçüktür. Daha çok, hayvancilik amaçli veya yazlari serinlemek amaciyla kurulmustur. Dogu Anadolu, G. Dogu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygindir.
b. Köyler
c. Bucak ve nahiyeler
Kirsal meskenlerin yapiminda kullanilan malzemeler dogal çevre ile yakindan iliskilidir.
Çevrede tas malzemeler yayginsa konutlarda tas kullanilir. Ormanlik yörelerde meskenlerde daha çok ahsap kullanilir. Tas ve ahsap malzemenin bulunmadigi yari kurak bölgelerde, meskenlerde kerpiç malzeme kullanilir.
• Tas meskenler: Köylerimizde çok rastlanan mesken tiplerinden biri olup, daha çok Akdeniz, Ege ve Dogu Anadolu bölgelerinde rastlanir.
• Ahsap meskenler: Ahsap köy meskenlerinin en yogun oldugu yerler ormanlik yörelerimizdir. Daha çok, Karadeniz, Akdeniz, Ege ve Güney Marmara’da yaygindir.
• Kerpiç meskenler: Ülkemizde Iç Anadolu, Dogu Anadolu ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde yaygin olarak görülür.B. Kentsel Yerleşme
(Şžehirler) Türkiye’de, nüfusu 10.000 den fazla olan yerlesmelere kentsel yerlesme denmektedir. 1935'e kadar nüfusun % 80'i köylerde otururken, kent nüfusu % 20'sini olusturuyordu. 1997 yilinda yapilan sayim sonuçlarina göre, ise nüfusun % 65'i kentlerde % 35'i kirsal kesimde toplanmistir.
Türkiye’de özellikle sanayinin gelismesine paralel olarak göç olayi artmis ve yeni kentler ortaya çikmis ya da kentlerde asiri büyümeler meydana gelmistir.
Türkiye’de kentlesme hizi sanayilesme hizindan daha yüksektir. Bu durum gecekondulasma gibi bir çok problemi beraberinde getirmistir. 1997 yili nüfus sayimi sonuçlarina göre, kentlesme oraninin en yüksek oldugu bölge Marmara’dir. Bu durum, bölgenin çok göç aldigini ve sanayilesmede ileri gittigini gösterir. Marmara’yi, Ege, Iç Anadolu, Akdeniz, Güneydogu ve Dogu Anadolu bölgeleri takip eder. Kentlesme orani en az Karadeniz Bölgesi’nde görülür.
Şžehirler Fonksiyonlarına Göre Şžu Gruplara Ayrılır
Tarım şehirleri
Ege Bölgesinde; Akhisar, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Ödemiş, Tire gibi. Marmara Bölgesinde ; Kırklareli, İnegöl, Lüleburgaz gibi. Karadeniz Bölgesinde; Bafra, Çarşamba, Giresun ,Rize, Düzce, Niksar gibi. İç Anadolu Bölgesinde; Karaman ,Aksaray, Akşehir, Kırşehir, Nevşehir, Niğde gibi
Ticaret Şžehirleri
İstanbul, İzmir, Denizli, Manisa, Aydın, Ankara, Konya, Bursa, Kayseri, Eskişehir, Afyon, Malatya, Van ,Elazığ, Şž.Urfa, G.Antep gibi.
Sanayi Şžehirleri
İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir. Adana, Batman, Karabük Ereğli, Kırıkkale, Seydişehir, İskenderun gibi.
Liman Şžehirleri
İstanbul, İzmir, Mersin, Antalya, Samsun, Trabzon, İskenderun, Zonguldak gibi
Turizm Şžehirleri
İstanbul, İzmir,Çeşme, Antalya, Bodrum; Marmaris,Fethiye, Kuşadası Alanya, Mersin, Bursa, Bolu, Nevşehir (Ürgüp-Göreme) gibi.
İdari Şžehirler
Ankara (başkent), İstanbul, Bursa, Konya, Edirne (geçmişte başkent olmaları)
Askeri Şžehirler
Sarıkamış, Çorlu, Erzurum, Konya, Malatya , Kırkağaç, Manisa gibi.
Kültürel Şžehirler
İstanbul, İzmir, Ankara başta olmak üzere bazı yerleşim merkezlerimizin gelişmesinde o merkezlerde bulunan üniversiteler de etkili olmuştur.Yerleşme Coğrafyası
Yerleşme Coğrafyası; tek tek evler ve bunların bir araya gelmesi ile oluşan yerleşim birimlerini inceleyen bir bilim dalıdır. mahalle, köy, mezra, yayla gibi en küçük yerleşim birimlerinden başlar ve metropollere kadar bütün yerleşim birimlerini inceler.
İnsanlar yeryüzüne gelmesiyle kendisine kalacak, iklim ve çeşitli tehlikelerden (yabani hayvanlar ve diğer düşmanlar) koruyacak barınaklar bulma gayreti içerisine girmiştir. Bunun sonucunda da toplumların kültürel ve ekonomik durumlarına bağlı olarak farklı farklı mesken ve yerleşme tipleri ortaya çıkmıştır.
YORUMLAR