YÖNEYLEM a . istat. Yöneylem araştırması, özellikle iktisadi etkinliğe ilişkin sorunların, bu sorunların taşıdığı kısıtlamalar da gö...
YÖNEYLEM a. istat. Yöneylem araştırması, özellikle iktisadi etkinliğe ilişkin sorunların, bu sorunların taşıdığı kısıtlamalar da göz önünde tutularak, bir ya da birkaç ölçüte göre, en iyi kararları almayı sağlayacak biçimde, akılcı çözüm ve irdeleme tekniklerinin tümü.
*ANSİKL. istat. İkinci Dünya savaşı sırasında, anglosakson askeri sorumlulan, kararların bilimsel olarak hazırlanması gerektiğini düşündüler. Hava savunması için radartann yerleştirilmesi, denizaltılara karşı savaşın düzenlenmesi, deniz güçlerinin boyutlanması gibi özel ivediliği olan operasyonlara hızlı çözüm getirmek gerekiyordu. "Operational research" deyimi buradan çıktı. Fizikçi Blackett ile ekibinin elde ettikleri sonuçlar ilginçti: Büyük Britanya'nın hava savunması, Atlas okyanusu' nu geçen konvoyların korunması vb. durumlarda etkinlik gitgide artmıştı. Yardımcı araçlara gerek kalmadan, yalnızca var olan araçlann daha iyi kullanılmasıyla, kayıp ve zararlar büyük ölçüde azaltıldı. Bu başarı, bir yandan karma bir ekip oluşturularak, öte yandan tam ve güvenilir bilgi toplanarak, özellikle de, yalnızca karara yardım sağlayıp bunun dışında karar alıcıların yerini almama istemiyle elde edildi.
Banş sağlandıktan sonra, kullanılan tekniklerin ve sorunlara yaklaşım yöntemlerinin tümüyle farklı nitelikte sorunlara uygulanabileceği görüldü: özellikle girişimler; kendilerine sınırlı ve araçlardan en iyi nasıl yararlanılacağını gösterecek olan yöneylem araştırmasına başvurmakla çok şey kazanabilirlerdi. (Hammadde, makine ve türlü donanımın daha iyi kullanımı, yatırımların iyi planlanması vb. gibi). Yöneylem araştırması, işletmelerin teknik, ticari, mali vb. geleneksel bölümleri çerçevesinde çalışmaktan kaçınmalıydı. Bu çevrede görüşler, kaçınılmaz olarak farklı, çoğunlukla da karşı olacaktı. Soruna tümüyle bütünsel olarak yaklaşılacak, tir n ama aynı zamanda olabildiğince değişik fam açılardan bakılacaktı. Her yöneylem araştırması, incelenen soruna ilişkin değişik branşlardaki uzmanlara incelenen çalışma alanında uzman mühendisler, bilişimciler, istatistikçi ve matematikçiler, iktisatçılar, giderek bir fizikçi ya da psikolog gibi- işbirliği yaptırmaya çalışır. Araştırmanın, ekipçe ele alınması gerekir.
Hizmetinde bileşimin sağladığı çok güçlü hesap araçları olmasaydı, yöneylem araştırması (Y.A.) gelişmez ve birçok alanda yalnız tasarı olarak kalırdı.
Y.A.'nın ele aldığı sorunlar üç alanda toplanabilir:
Birincisi "düzenleyimselâ€, yani olanaklı çözüm sayısı “a priori†olarak çok fazla olan sorunlardır. Bir örneği yerleştirme sorunlarıdır: 25 işe 25 kişi yerleştirilecekse, olanaklı çözüm sayısı 25! =1,55 tir. Her biri için saniyenin milyonda biri bir süre kullanılmak üzere, bir bilgisayarla en iyi işin sayılmasına kalkışılsa, 4 milyar yüzyıldan daha çok zaman alırdı. Demek ki, düzenleyim sorunlarının ortak yanı sayımın olanaksızlığıdır: Bunları çözmek için, optimal yolalma, proje düzenlemeleri, filo, ulaşım, turne, yerleştirme düzenleri vb. durumlarda “Graph (Path)†kuramına ya da Boole cebirine, özellikle petrol sanayisi gibi birçok uygulamalara olan doğrusal programlamada matris cebirine dayanan tam ya da yaklaşık algoritmalara başvurulur. Bu araçlar, dinamik programlama, buldurucu araştırma gibi birtakım özgül tekniklerle tamamlanır.
İkincisi rastlantısal (ya da "stokastik") sorunların alanıdır: belirsizlik karşısında karar alma. Çözüm araçları artık istatistikler, Markov sürecine ve zincirlerine ağırlık veren olasılık hesabı ve de benzeşti- rim'dir (simülasyon). Bunlarla, telefon ve bilişim sistemleriyle ağlarında önemli uygulama alanları bulan kuyruk sorunları, stoklamaya, yıpranmaya, araç-gerece güvenilirliğe, donanıma ve yenilenmesine ilişkin sorunlar işlenir. "Düello†denen ve oyun kuramı yardımıyla incelenen üçüncü alan, çatışma durumlarına, rekabet sorunlarına ilişkindir.
Yöneylem araştırması, durumların karmaşıklığı nedeniyle sağduyu ve önsezinin yetersiz kaldığı alanlarda çoğunlukla başarılı olur. Bir problem ne denli karmaşık olursa olsun, onu, bilişime başvuran bir çözüm yönteminin tamamladığı şematik bir modele indirgemekle, yöneylem araştırması bir kararın sonuçlarını öngörme olanağını yaratır.
*ANSİKL. istat. İkinci Dünya savaşı sırasında, anglosakson askeri sorumlulan, kararların bilimsel olarak hazırlanması gerektiğini düşündüler. Hava savunması için radartann yerleştirilmesi, denizaltılara karşı savaşın düzenlenmesi, deniz güçlerinin boyutlanması gibi özel ivediliği olan operasyonlara hızlı çözüm getirmek gerekiyordu. "Operational research" deyimi buradan çıktı. Fizikçi Blackett ile ekibinin elde ettikleri sonuçlar ilginçti: Büyük Britanya'nın hava savunması, Atlas okyanusu' nu geçen konvoyların korunması vb. durumlarda etkinlik gitgide artmıştı. Yardımcı araçlara gerek kalmadan, yalnızca var olan araçlann daha iyi kullanılmasıyla, kayıp ve zararlar büyük ölçüde azaltıldı. Bu başarı, bir yandan karma bir ekip oluşturularak, öte yandan tam ve güvenilir bilgi toplanarak, özellikle de, yalnızca karara yardım sağlayıp bunun dışında karar alıcıların yerini almama istemiyle elde edildi.
Banş sağlandıktan sonra, kullanılan tekniklerin ve sorunlara yaklaşım yöntemlerinin tümüyle farklı nitelikte sorunlara uygulanabileceği görüldü: özellikle girişimler; kendilerine sınırlı ve araçlardan en iyi nasıl yararlanılacağını gösterecek olan yöneylem araştırmasına başvurmakla çok şey kazanabilirlerdi. (Hammadde, makine ve türlü donanımın daha iyi kullanımı, yatırımların iyi planlanması vb. gibi). Yöneylem araştırması, işletmelerin teknik, ticari, mali vb. geleneksel bölümleri çerçevesinde çalışmaktan kaçınmalıydı. Bu çevrede görüşler, kaçınılmaz olarak farklı, çoğunlukla da karşı olacaktı. Soruna tümüyle bütünsel olarak yaklaşılacak, tir n ama aynı zamanda olabildiğince değişik fam açılardan bakılacaktı. Her yöneylem araştırması, incelenen soruna ilişkin değişik branşlardaki uzmanlara incelenen çalışma alanında uzman mühendisler, bilişimciler, istatistikçi ve matematikçiler, iktisatçılar, giderek bir fizikçi ya da psikolog gibi- işbirliği yaptırmaya çalışır. Araştırmanın, ekipçe ele alınması gerekir.
Hizmetinde bileşimin sağladığı çok güçlü hesap araçları olmasaydı, yöneylem araştırması (Y.A.) gelişmez ve birçok alanda yalnız tasarı olarak kalırdı.
Y.A.'nın ele aldığı sorunlar üç alanda toplanabilir:
Birincisi "düzenleyimselâ€, yani olanaklı çözüm sayısı “a priori†olarak çok fazla olan sorunlardır. Bir örneği yerleştirme sorunlarıdır: 25 işe 25 kişi yerleştirilecekse, olanaklı çözüm sayısı 25! =1,55 tir. Her biri için saniyenin milyonda biri bir süre kullanılmak üzere, bir bilgisayarla en iyi işin sayılmasına kalkışılsa, 4 milyar yüzyıldan daha çok zaman alırdı. Demek ki, düzenleyim sorunlarının ortak yanı sayımın olanaksızlığıdır: Bunları çözmek için, optimal yolalma, proje düzenlemeleri, filo, ulaşım, turne, yerleştirme düzenleri vb. durumlarda “Graph (Path)†kuramına ya da Boole cebirine, özellikle petrol sanayisi gibi birçok uygulamalara olan doğrusal programlamada matris cebirine dayanan tam ya da yaklaşık algoritmalara başvurulur. Bu araçlar, dinamik programlama, buldurucu araştırma gibi birtakım özgül tekniklerle tamamlanır.
İkincisi rastlantısal (ya da "stokastik") sorunların alanıdır: belirsizlik karşısında karar alma. Çözüm araçları artık istatistikler, Markov sürecine ve zincirlerine ağırlık veren olasılık hesabı ve de benzeşti- rim'dir (simülasyon). Bunlarla, telefon ve bilişim sistemleriyle ağlarında önemli uygulama alanları bulan kuyruk sorunları, stoklamaya, yıpranmaya, araç-gerece güvenilirliğe, donanıma ve yenilenmesine ilişkin sorunlar işlenir. "Düello†denen ve oyun kuramı yardımıyla incelenen üçüncü alan, çatışma durumlarına, rekabet sorunlarına ilişkindir.
Yöneylem araştırması, durumların karmaşıklığı nedeniyle sağduyu ve önsezinin yetersiz kaldığı alanlarda çoğunlukla başarılı olur. Bir problem ne denli karmaşık olursa olsun, onu, bilişime başvuran bir çözüm yönteminin tamamladığı şematik bir modele indirgemekle, yöneylem araştırması bir kararın sonuçlarını öngörme olanağını yaratır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR