Akarsu aşındırmaları ve gücü ile ilgili genel bilgiler. Akasu denge profili nedir ve ne gibi özellikleri vardır? Akarsular denge profiline n...
Akarsu aşındırmaları ve gücü ile ilgili genel bilgiler. Akasu denge profili nedir ve ne gibi özellikleri vardır? Akarsular denge profiline nasıl ulaşır?
Yeryüzünü şekillendiren dış kuvvetler arasında en önemlisi akarsulardır. Akarsular; yeryüzünün üçte ikisinden çoğunda aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla etkilerini gösterirler.
Yer çekiminin etkisiyle eğimli bir araziden aşağıya doğru inen su, bir hareket gücü kazanır. Akarsuyun oyma ve sürüklemesi, bu hareket gücünden kaynaklanır.
Bir akarsuyun gücü,
• eğime ve
• su miktarına bağlıdır.
Akarsuyun eğimi ve taşıdığı su ne kadar çoksa aşındırma sürükleme gücü de o ölçüde fazladır.
Akarsuların yukarı yatakları çoğunlukla yer yer çakıllarla kaplı çıplak ve kayalıktır. Burada akarsuyun büyük bir aşındırma ve taşıma gücü vardır. En iri taşların dışında hemen her şeyi sürükleyip götürürler. Bu kesimde vadinin biçimi genellikle V şeklindedir, kenarları diktir.
Orta kesimde engeller az çok ortadan kalkmıştır. Akıntı, yukarı çığırdan kopardığı maddelerin önemli bir kısmını sürükleyecek güçtedir.
Aşağı kesimde ırmağın eğimi çok azalır. Buna bağlı olarak hızı düşer, iri taşları ve çakılları sürükleyemez. Denize ya da göle ulaştığı yerde taşıdığı maddeler dibe çökelir.
Akarsularda suyun en çok olduğu bölüm, ağız kısmıdır. Çünkü bu kısımda akarsu bütün kollarından aldığı suları taşır. Bu kesimdeki su fazlalığı nedeniyle akarsular, yataklarını denize döküldükleri yerden itibaren, geriye doğru aşındırırlar. Buna geriye doğru aşındırma denir. Bu aşındırma sonucu akarsuyun ağzı ile kaynağı arasında yatak boyunca bir eğri meydana gelir. Bu eğri, kaynağa doğru olan bölümü dikçe, ağıza doğru olan bölümü yatıkça bir biçim gösterir. Buna eğim eğrisi denir.
Akarsular; vadilerini kazıp derinleştirdikçe, yataklarının eğimi azalır. Bu yüzden zamanla akış yavaşlar. Derine aşındırma, eski hızını yavaş yavaş kaybeder; en sonunda hemen hemen sona erer. Bu duruma erişmiş bir akarsuyun yatağında artık başlangıçtaki pürüzler, şelaleler ortadan kaldırılmış bulunur. Bu sırada akarsuyun ağzından kaynağına doğru uzanan profil, yukarı doğru içbükey, düzenli bir eğri halindedir. Buna denge profili adı verilir.
Derine doğru aşındırma açısından, deniz düzeyi alt sınırdır. Hiçbir akarsu, içinde bulunduğu vadiyi deniz seviyesinin altına indiremez. Bir akarsuyun aşındırma gücü esas olarak şu etkenlere bağlıdır :
• Su miktarı,
• akış hızı,
• yük miktarı,
• akarsuyun yatağındaki kayaların niteliği
• bitki örtüsü.
YORUMLAR