Apriori ne demek? Apriori ve Apriorizm kavramları ile ilgili genel bilgilerin yer almış olduğu yazımız. APRİORİ, aposteriori ve ampirik k...
Apriori ne demek? Apriori ve Apriorizm kavramları ile ilgili genel bilgilerin yer almış olduğu yazımız.
APRİORİ, aposteriori ve ampirik karşıtı. Felsefede deneyimle onaylanmakla kalmayıp, onun önünde giden ve koşullarını hazırlayan bilgi öğesi.
Akılcılara (rasyonalistler) nazaran apriori, her türlü deneyimden ilkin gelir, doğuştandır. Kant‘a nazaran ise deneyimin önünde gider, ondan bağımsızlaşmıştır. Her cismin yer kapladığı, her etkinin sebebi olduğu tecrübe gerektirmezse de deneyle gösterilebilir. Çözümlemeli apriori yargıda, öznede söylenen yüklemde yinelenir, bilgi genişlemez (mesela tüm canlılar ölür). Bireşim kanalıyla elde edilmiş apriori yargıda tarif genişletilir, bilgi ilerler (mesela, bir düzlemde iki nokta arasındaki en kısa yol düz çizgidir). Bu iki tür apriori -birincisi yinelemeden öteye geçmese de- kesindir, istisnaları olmaz. İnsan felsefesi bakımından apriorilik, insanoğlunun, doğadaki ve toplumdaki yasallıkları, tecrübe birikimi temelinde öncesinden kavrama kabiliyetidir.
Apriorizm. 19. yüzyılın ikinci yarısında Yeni Kantçılar ve Marburg okulu tarafınca kullanılan bu terim, bilimsel bilgi üreten düşüncenin ilk olarak tümdengelimli olduğu anlamına gelir. Dünyanın birlikli yapısı tümevaran gözlemlerle elde edilemez; tersine, ekranda görülen pencereden ilkin gelen kuramsal nazar bilmeyi yönlendirir. Bu tutum doğruysa da temellendirilmesi yanlıştır. Kuramsal nazar olmadan bilgi üretilemezse de her kuramsal nazar insanlığın bilgi başarısının, ilim tarihin bir basamağıdır; gözlem ve deneyle içiçe gelişir; onların karşısına konamaz.
Felsefede apriorizm Platon‘un “ideal öğretisi” ile başlamış, yeniçağda akılcılar (rasyonalistler) tarafınca bilgi ideali olarak anlaşılmıştır. Çağımızda Husserl kuramsal bilgide değişmez özlerin betimine yönelen “betimleyici apriorizm“i; Scheler ise his alanındaki değişmez özlere ilişkin “emotional apriorizm”i işlemiştir.
YORUMLAR