AROMATİKLİK A. Org kim. Aromatik hidrokarbonlar ile türevlerinin belirleyici fizyolojik ve kimyasal özelliklerinin tümü. —ANSİKL. ...
AROMATİKLİK A. Org kim. Aromatik hidrokarbonlar ile türevlerinin belirleyici fizyolojik ve kimyasal özelliklerinin tümü. —ANSİKL. Organik ya da anorganik bir molekülde aromatiklik, 4n + 2 tane x elektronu içeren, halkalı ve düzlemsel bir eşlenik çift bağlar sisteminin (ya da eşdeğerinin) varlığına bağlıdır; bu özelliğe, benzen (n = 1), naftalen (n = 2), antrasen ve fenantren (n = 3) ile çok sayıda benzer bileşikte rastlanır. Bir molekülün, aromatik seriye özgü nitelikleri olması için 2n +1 tane çift bağ taşıması icap ettiğini 1866'da Kekule öne sürdü. 1932'de E. Hückel ku- vantum mekaniğinden yararlanarak bu varsayımı kuramsal olarak doğruladı.
Aromatiklik terimi, ilkin benzen şeklinde hidrokarbonlar, sonrasında azotlu bileşikler (pi- ridin şeklinde) göz önüne alınarak geliştirildi; bu bileşiklerde bir ya da pek çok azot atomu CH metin gruplarının yerini alır. Nihayet aynı kavram siklopentadienal anyonu ya da sikloheptatrienilyum (tropilyum) katyonu şeklinde halkalı ve düzlemsel iyonları da kapsamı içine aldı; bu iyonlar, 6 yerine (benzende olduğu şeklinde) 5 ya da 7 karbon atomuna dağılmış 6 ir elektronu ihtiva eder. Bundan ötürü kavram, siklopentadienat katyonunun oksijenli ve azotlu benzerleri olan yansız furan ve pirol molekülleri ile piridinin oksijenli benzerini oluşturan pi- rilyum katyonuna değin genişler. Bu bileşiklerin tümünde w elektronları, karbonlu (azotlu, oksijenli) iskeletin bütünü üstünde yöresizleşmiştir; ama bu vaziyet iskeletin bir düzlem ya da düzleme çok yakın olmasına bağlıdır; nitekim benzenin radyokristalografi çözümlemesi de bu olguyu doğrular. Anulenlerde ise düzlem olma koşulu ama 7 karbon atomuna kadar gözlenebilmiştir (tropilyum iyonu). Bu nunla beraber çok halkalı kimi sistemlerde bu çarpıklıklar ortadan kalkar ve sistem düzlem olarak kalabilir (naftalen, porfirin).
Fizyolojik olarak aromatiklik, yüksek bir manyetik anizotropiyle ortaya çıkar; ir elektronlarının dolanımı, molekülde mühim bir manyetik alan indükler ve aromatik bileşiklerin nükleer manyetik rezonanslarında şaşırtıcı etkilere neden olur. Kimyasal bakımdan aromatiklik yüksek bir rezonans enerjisiyle ortaya çıkar (benzen için 36 kcal/mol); bu olgu, aromatik bileşiklere örneksiz nitelikler kazandırır: ısıya karşı büyük kararlılık, hidrokarbonların az tepkinliği, katılma tepkimelerinden çok ornatma tepkimelerine yatkınlık.
Aromatiklik terimi, ilkin benzen şeklinde hidrokarbonlar, sonrasında azotlu bileşikler (pi- ridin şeklinde) göz önüne alınarak geliştirildi; bu bileşiklerde bir ya da pek çok azot atomu CH metin gruplarının yerini alır. Nihayet aynı kavram siklopentadienal anyonu ya da sikloheptatrienilyum (tropilyum) katyonu şeklinde halkalı ve düzlemsel iyonları da kapsamı içine aldı; bu iyonlar, 6 yerine (benzende olduğu şeklinde) 5 ya da 7 karbon atomuna dağılmış 6 ir elektronu ihtiva eder. Bundan ötürü kavram, siklopentadienat katyonunun oksijenli ve azotlu benzerleri olan yansız furan ve pirol molekülleri ile piridinin oksijenli benzerini oluşturan pi- rilyum katyonuna değin genişler. Bu bileşiklerin tümünde w elektronları, karbonlu (azotlu, oksijenli) iskeletin bütünü üstünde yöresizleşmiştir; ama bu vaziyet iskeletin bir düzlem ya da düzleme çok yakın olmasına bağlıdır; nitekim benzenin radyokristalografi çözümlemesi de bu olguyu doğrular. Anulenlerde ise düzlem olma koşulu ama 7 karbon atomuna kadar gözlenebilmiştir (tropilyum iyonu). Bu nunla beraber çok halkalı kimi sistemlerde bu çarpıklıklar ortadan kalkar ve sistem düzlem olarak kalabilir (naftalen, porfirin).
Fizyolojik olarak aromatiklik, yüksek bir manyetik anizotropiyle ortaya çıkar; ir elektronlarının dolanımı, molekülde mühim bir manyetik alan indükler ve aromatik bileşiklerin nükleer manyetik rezonanslarında şaşırtıcı etkilere neden olur. Kimyasal bakımdan aromatiklik yüksek bir rezonans enerjisiyle ortaya çıkar (benzen için 36 kcal/mol); bu olgu, aromatik bileşiklere örneksiz nitelikler kazandırır: ısıya karşı büyük kararlılık, hidrokarbonların az tepkinliği, katılma tepkimelerinden çok ornatma tepkimelerine yatkınlık.
Kaynak: Büyük L.
YORUMLAR