İnsanların düşüncelerini açıklayabilmeleri ve başkalarının haklarına da saygı göstererek inandıkları şeklinde yaşamaları, ideal bir cemiyet ...
İnsanların düşüncelerini açıklayabilmeleri ve başkalarının haklarına da saygı göstererek inandıkları şeklinde yaşamaları, ideal bir cemiyet düzeninin başlıca şartıdır Bu ise sadece hür ve demokratik bir sistem içinde gerçekleştirilebilir.
Türk milletinin mutluluğunu sağlamayı başlıca amaç edinen Mustafa Kemal, demokrasinin vatanımızda yerleşmesi için çalıştı Demokrasilerde aynı görüş ve düşüncedeki insanoğlu, siyasî partiler kurarak yönetimde söz sahibi olmaya çalışırlar Siyasî partiler demokratik rejimlerin olmazsa olmaz unsurlarıdır Bu mevzuda da Mustafa Kemal Paşa, milletine önderlik etti Kendisi bir parti kurup, çok partili siyasî hayata geçişi teşvik etti Çok partili rejimde hükümeti kuran parti ya da partiler, karşıcılık partileri tarafınca denetlenir.
Mustafa Kemal Paşa'nın en büyük arzusu demokrasinin vatanımızda tam olarak yerleşmesi idi Bu sebeple ülkede çeşitli partilerin kurulmasını istiyordu. Kurulan Partiler
1-Cumhuriyet Halk Partisi (9 Ağustos 1923)
-I.TBMM’deki Müdafa-ı Hukuk (I.Grup) grubunca kuruldu.
-Kurucusu M.Kemal’dir.
-Öteki kurucuları : Refik Saydam, Celal Bayar, Durağan(durgun) Sağıroğlu, Münir Hüsrev Göle, Cemil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan, Zülfü Bey idi. Genel Yazman Recep Peker idi
-İlk siyasal partidir.
-Devletçidir.
-Ekonomide Devletçilik ilkesini benimser.
-1923-1950 içinde devlete tek başına hakimdir.
-Millet iradesine ve milletin egemenliğine kıymet verdiler.
-Devrimleri gerçekleştiren partidir.
-Çok partili hayata geçiş programının ilk adımıdır.
-Sivas Kongresi CHP’nin ilk kongresi sayılır.
-M.Kemal CHP’nin 2. Kongresinde Nutkunu okudu. 2-Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)
-Saltanat, Hilafet yanlıları, ittihatçılar tarafınca kuruldu. 29 Ekim 1923'te, CHP üyesi 158 vekil Cumhuriyet'i duyuru ederek Mustafa Kemal’i cumhurbaşkanı seçti. Bu vaka üstüne, ulusal savaşım'nin önder ve aydın ekibini oluşturan vekillerden, Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Ali Fuat Cebesoy, Hüseyin Avni, Cafer Tayyar Eğilmez, Refet Bele, Bekir Sami, Hüseyin Cahit Yalçın ülkenin diktatörlüğe, despotluğa yöneldiğini iddia ederek mecliste ayrı bir grup oluşturdular.
-Gelenekçi ve Osmanlı düzeninden yanaydılar.
-Ekonomide liberalizmi savundular.
-Dine kıymet verdiler. Dini duyguları istismar ettiler.
-Genel Başkanı Kazım Karabekir’dir.
-Parti kurulurken demokrasi esaslarını kabul etti.
-İlk Karşıcılık partisidir.
-İlk kapatılan partidir.
-Şžeyh Said isyanı öne sürülen nedeni ile 3 Haziran 1925’te kapatıldı.
-Kurucu ve üyelerinin birçoğu 1926'da idam edildi. ŞžEYH SAİD İSYANI (13 Şžubat 1925)
Halifeliğin kaldırılması, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Kürt Teali Cemiyetinin negatif tesirleri, İngilizlerin Musul meselesinin kendi lehlerine çözülmesi için kışkırtmaları şeklinde nedenlerden dolayı çıktı.
-İsyan Diyarbakır’da çıkmış ve yayılmıştır. (Erzurum, Elazığ, Muş, Bitlis, Bingöl)
-İsyan, İngilizlerle meydana getirilen Musul görüşmeleri esnasında çıkarıldı.
-Şžeriat esasına dayalı devlet kurma esaslıdır.
-İsyan din elden gidiyor propagandası ile başladı.
-Cumhuriyet rejimine karşı çıkarılan ilk isyandır.
--Fetih edilmesi Okyar hükümeti doğu illerinde sıkıyönetim duyuru etse de isyanı bastıramaz ve çekilme eder. Yerine İsmet İnönü hükümeti kurulur.
-Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı.
-Takrir-i Sükun ilk seferberlik emridir.
-Meclis, Hükümete muhteşem hal yetkileri tanıdı.
-Hıyanet-i Vataniye Kanunu genişletildi.
-İstiklal mahkemeleri tekrardan kuruldu.
-Şžeyh Said ve yandaşları yakalanarak idam edildi.
-İsyandan görevli tutulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
-İsyan TBMM’yi yıprattığı için Musul kaybedildi.
-Mustafa Kemal Atatürk’ün laiklik ilkesine karşı yapılmış bir isyandır. M. KEMAL’E SUİKAST GİRİŞžİMİ (İZMİR SUİKASTI) (16 Haziran 1926)
Laiklik karşıtları ve İttihatçılar, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasından sonrasında Mustafa Kemal’i öldürmekle amaçlarına ulaşacaklarını düşündüler.
-Suikast planı bir ihbarcı tarafınca ortaya çıkarılınca sorumlular idam edildi.
-Vaka cumhuriyeti yıkmaya yöneliktir.
-İttihatçılar tamamen tasfiye edildi.
-Rauf Orbay 10 yıl hapis cezası aldı. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Meclis’te karşıcılık oluşturmak, Meclisin denetimini sağlamak amacıyla M. Kemal Fetih edilmesi Okyar’a Özgür Cumhuriyet Fırkasının kurdurttu.
- İkinci karşıcılık partisidir.
- 1929 dünya ekonomik buhranı ile Liberalizmi tecrübe etme ihtiyacı bu partinin kurulmasını lüzumlu kılmıştır.
- Bu partiye ilk kez bayanlar da katıldı.
- Yabancı sermayenin ülkeye girmesinin özendirilmesi, ekonomide devlet müdahalesinin azaltılması amaçlandı.
- Bir süre sonrasında partiye rejim karşıtları sıçradı. Fetih edilmesi Okyar 17 Kasım 1930’da partiyi kapattı. MENEMEN OLAYI (23 Aralık 1930)
Özgür Cumhuriyet Fırkasının kapanması ile eski seviye yanlılarının sığınacakları kapıların kalmaması üstüne Giritli Derviş Mehmet isminde biri rejime karşı çıkarak halkı galeyana getirmiş ve isyanı çıkartmıştır.
-Din elden gidiyor, Saltanatı geri getireceğiz, şapka giyen kâfirdir propagandası kullanıldı.
-Vakaya karşı çıkan Yedek Subay Kubilay öldürüldü.
-Menemen vakası çok partili rejim denemelerini durdurmuştur.
-Bu vaka Özgür cumhuriyet partisinin kapatılmasındaki haklılığı göstermiştir.
-Laiklik ilkesine karşı yapılmıştır. ÇOK PARTİLİ REJİM DENEMELERİNİN SONUÇLARI:
Çok partili rejim denemeleri 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurulması ile başladı.
-Kurulan partiler, yaşanmış olan isyanlar demokrasiye geçilmeye hazır olunmadığını gösterdi.
-Her kurulan parti eskiye dönüş için kullanıldı.
-Şžeyh Said İsyanı, Suikast girişimi, Menemen Vakasının ortak sonucu laik düzene ve rejim değiştirmeye yönelik geçici isyanlar olmasıdır.
-Mustafa Kemal Atatürk döneminde tekrar parti kurulmamıştır.
* Türkiye, çok partili hayata 1946 senesinde Demokrat Partinin kurulmasıyla geçmiştir.
-1946 Seçimini CHP kazanmıştır. (Açık Oy-Gizli saklı Tasnif)
-1946 seçimi ilk çok partili seçimdir.
-Tek dereceli sistem 1946’da başladı.
-1950 Seçimini Demokrat Parti (Celal Bayar-Adnan Menderes) kazanmıştır. (Gizli saklı Oy-Açık Tasnif)
-1950 senesinde ilk kere CHP haricinde değişik bir parti iktidara geldi. Böylece çok partili hayata geçilmiş oldu.
YORUMLAR