Dini-Tasavvufi Halk Şiirinin özellikleri nedir? Dini-Tasavvufi Halk Şiiri maddeler halinde özellikleri. Dinî-Tasavvufî Halk Şiirinin Özelli...
Dini-Tasavvufi Halk Şiirinin özellikleri nedir? Dini-Tasavvufi Halk Şiiri maddeler halinde özellikleri.
Dinî-Tasavvufî Halk Şiirinin Özellikleri
1. Bu gelenekte şiir, sanatla alakalı bir uğraştan çok tasavvufî düşünceyi yaymada, benimsetmede ve geliştirmede bir araç olarak düşünülmüştür. Dinî-tasavvufî halk şiiri, tasavvufun ve dinsel değerlerin propagandasının yapıldığı bir şiir geleneğidir. Bu sebeple bu şekilde şiirlerde didaktik öğeler ağır basar.
2. Bu şiir geleneği, divan edebiyatı ve âşık edebiyatına bakılırsa daha çok kişiye hitap etmiştir. Çünkü İslâm ve tasavvuf, Osmanlı toplumunun en mühim ortak paydasıdır. Padişahından köylüsüne kadar herkesi ilgilendiren bu ortak değerler çevresinde oluşturulan temalar, dinî-tasavvufî halk şiirinin temelini oluşturur. Tasavvuf öğretisiyle ilgili olarak daha önceki mevzularımızda kafi açıklamayı yaptığımızdan burada bu mevzuya değinmeyeceğiz.
3. Bu şiir geleneği toplumsal bir işlev de görmüş, bilhassa Orta Asya’dan Anadolu’ya göçlerin devam etmiş olduğu ve Moğol İstilasının her tarafı kavurduğu yüzyıllarda toplumda dirlik ve düzenin oluşmasını sağlayarak Anadolu coğrafyasının vatanlaştırmasına katkıda bulunmuştur. Mutasavvıf şairlerin ve başka tekke erbabının toplumsal dünyadaki belirleyici görevi sonraki zamanlarda da devam etmiştir. Bu kişiler birer örnek ve bir mealde da öğretmen olarak toplumun manevî açıdan kalkınmasını, toplumdaki moral değerlerin yüksek tutulmasını sağlayarak ahlâkî, toplumsal ve ruhsal yıpranmaların önüne geçmişlerdir.
4. Şiirler, hitap edilen kitlenin sınıfsal fazlalığı dikkate alınarak söylenmiş, bu şiirlerde halkın genelinin kavrayabileceği bir Türkçenin kullanılmasına itina gösterilmiştir. Halkın kavrayabileceği Türkçe, öz Türkçe demek değildir. Aslına bakarsan bu şekilde bir üslupla de bir edebiyat geleneği hele hele dinî ve tasavvufî bir edebiyat geleneği oluşturmak mümkün değildir. Çünkü islâm dini ve tasavvufuyla ilgili kavramların çoğu Arap kültüründe oluşturulduğu, İran kültüründe zenginleştirildiği, Türklere bir süre sonra geçmiş olduğu için bu kavramları karşılayacak kelimelerin mühim bir bölümü, Arapça ya da Farsçadır.
5. Bu şiir geleneği Türkler Anadolu’ya ulaşmadan önce adım atmıştır. Dinî-tasavvufî halk şiirinin kurucusu Hoca Ahmet Yesevî, bu şiir geleneğinin ilk ürünleri de Hoca Ahmet Yesevi‘nin “hikmetleridir.
6. Tekke edebiyatı şairlerinden bazıları yalnız hece ölçüsünü bazıları yalnız aruz ölçüsünü bazıları da hem aruz hem hece ölçüsünü kullanmışlardır. Sanıldığının aksine bu edebiyatta aruz ölçüsü az kullanılmış değildir.
7. Tekke şairleri divan edebiyatı nazım şekillerinden en fazla gazel ve mesneviyi; âşık edebiyatı nazım şekillerinden de en fazla koşmayı kullanmışlardır.
8. Yunus Emre, Kaygusuz Abdal, Eşrefoğlu Rûmî, Seyyid Nesîmî, “Vesiletü’n Necât” isminde meşhur mevlidin şairi Süleyman Çelebi şeklinde şahsiyetler, kimi şiirlerinde aruz ölçüsünü ve divan edebiyatı nazım biçimlerini kullanmalarına rağmen divan edebiyatı içinde değerlendirilmezler. Çünkü bu şairlerin şiirleri dinî ve tasavvûfî propaganda gayesi güden, bu sebeple halkın rahatça kavrayabileceği ya da divan edebiyatına nazaran daha yalın sayılabilecek bir üslupla meydana getirilmiştir. Bunların şiirleri dinî-tasavvufî halk şiirinin en güzel örneklerindendir. Mevlâna da bir tekke şairi ve mutasavvıftır. Ama onun şiirlerini dinî-tasavvufî halk şiiri içinde değerlendirmek mümkün değildir. Çünkü Mevlâna her şeyden ilkin şiirlerini Türkçe söyleyen bir ozan değildir.
9- Dinî-tasavvufî halk şiirinde daha çok tam ve cinaslı uyak kullanılmıştır.
10. Dinî-tasavvufî halk şiiri geleneğin en mühim nazım türü “tanrısal”dir. “İlahi”nin yanında nefes, devriye, söylev, şathiye şeklinde nazım türleri de bu şiir geleneği içinde değerlendirilir. Bu şiirler genellikle tekkelerde zikir esnasında belirgin bir ezgiyle okunmuşlardır.
a. İlahi*, Tanrı’yı övmek, onun birliğini, yüceliğini, kudretini dile getirmek için söylenen, belirgin bir ezgisi olan şiirlerin genel adıdır, ilahilerde belirgin bir tarikatın değildir, dinin ve tasavvufun genel özellikleri anlatılır.
Bu temalar belirgin bir tarikatın hususi durumunu yansıttığında şu adlarla anılır: Mevlevîlik’te âyin, Gülşenîlik’te tapuğ, Halvetilik’te durak, diğeri tarikatlarda cumhur ya da tanrısal. İlahiler hece ölçüsüyle söylendiği şeklinde aruzla da açıklanmıştır.
b. Bektâşî-Alevi tekkelerinde okunan tasavvuf temalı şiirlere “nefes” denir. Nefeslerde çoğu zaman vahdet-i vücut görüşü dile getirilmekle beraber Hz. Muhammed ve Hz. Ali’yi övmek için yazılan nefesler de mevcuttur.
c. Tarikata yeni girenlere tarikatın ilkelerini, kurallarını ve davranış tarzlarını gösteren şiirlere “söylev” denir.
d. Devriyeler, yaratılışın başlangıcı ve sonunun, varlığın nereden gelip nereye gittiğinin ve bu ikisi arasındaki aşamaların neler bulunduğunun tasavvûfî açıdan anlatıldığı şiirlerdir.
e. Şathiye, tasavvûfî coşku anlarında tasavvufla ilgili sırların ve hissedişlerin mizahi, alaycı bir üslupla anlatıldığı şiir türüdür. Şathiyelerde gaye, gülmece yaparak insanları güldürmek değildir. Mutasavvıflar bu şekilde şiirleri Tanrı aşkıyla kendilerinden geçtikleri, bir mealde Tanrı’yı tüm benliklerinde hissettikleri vakit söylemişlerdir. İslam hukukçuları bu şekilde şiirlerin söylenmesini hoş karşılamamışlar, hatta bu şekilde şiir söyleyenlerin dinden çıktıklarını iddia etmişlerdir.
YORUMLAR