GENÇ OSMANLILAR VE SİYASAL DÜŞžÜNCELERİ Tanzimat ve Islahat düzenlemeleri Osmanlı toplumsal yapısı içindeki dinsel ve cemaatsal ayrımları or...
GENÇ OSMANLILAR VE SİYASAL DÜŞžÜNCELERİ
Tanzimat ve Islahat düzenlemeleri Osmanlı toplumsal yapısı içindeki dinsel ve cemaatsal ayrımları ortadan kaldırdı. Bu dinsel ve cemaatsal ayrımlar millet sistemi olarak adlandırılan Osmanlı toplumsal örgütlenmesinin geleneksel temellerini oluşturuyordu. Bu sebeple bu geleneksel temeller de ortadan kalkmış oldu. Tanzimat’tan ilkin devlet gaye uyruklar araç iken geliştirilen yeni anlayışta gaye uyrukların eşitliği ve refahı, devletin de bu konuyu sağlamada araç olduğu düşüncesi geliştirildi. Gayrimüslimler dinsel kimlikten ulusal kimliğe sıçradılar. Ulusal kimlik tanımlaması etrafında ulusçuluk düşüncesinin de tesiri ile Osmanlı yönetimine karşı yabancılaşma süreci içine girdiler.
Osmanlı aydınının bu kimlik tartışmalarına ve gayrimüslimlerin yabancılaşma sürecine tepkileri üç aşamada ortaya çıktı:
Birinci aşama İttihad-ı anasır (Unsurların Birliği) anlayışıyla tüm Osmanlı vatandaşlarını din ve cemaat farkını ortadan kaldıran bir suni kimlik yaratma düşüncesiydi. Bu fikir Osmanlıcılık adıyla sembolleştirildi.
Osmanlıcılık düşüncesinin öncüleri olan Şžinasi, Ali Suavi, Namık Kemal ve Ziya Paşa bu ülküyü, tüm Osmanlı vatandaşlarını din ve etnik farkı gözetmeksizin üst yapıda Osmanlı adıyla ve kimliğiyle birleştirecek yeni bir kimlik tanımlaması olarak görüyorlardı. Bu yeni kimlik eski Osmanlı adından ve kimliğinden değişik toplumsal yapıda din, mezhep cemaat ayrımını göz önüne almaksızın bir Osmanlı anlayışı yaratmayı hedeflediği için Yeni Osmanlıcılık ismini alıyordu. Yeni Osmanlılar fikirlerini yaymak için basını bir tabanca olarak kullanıyorlardı. Tasvir-i Efkar, Özgürlük, Muhbir benzer biçimde bir takım gazeteler hem İstanbul’da hem de yurt haricinde (Londra ve Cenevre’de) Genç Osmanlılar tarafınca yayınlanıyordu.
Yeni Osmanlıcılık düşüncesinin savunucuları Genç Osmanlılar bir taraftan garbın teknik ve kurumsal üstünlüğünü yakalamak ve gayrimüslimlerin endişelerini gidererek onları eşit uyruk konumuna getirmek; başka taraftan Müslüman (bilhassa de Arap) nüfusun hanedana bağlılığını korumak ve İslamın birliği adına Müslümanları etnik ayrımdan uzak tutmak gayreti ile Yeni Osmanlıcılık ülküsünü olgunlaştırdılar. Osmanlıcılık ülküsü bilhassa ulusçuluk ideolojisinin parçalayıcı etkilerine karşı bir kalkan haline getirildi.
Ne var ki bu kimlikle yeni bir Osmanlı milleti oluşturma fikri bir takım zorluklarla karşı karşıyaydı. Ilk olarak Osmanlı toplumsal yapısını oluşturan cemaatleri bir arada tutacak ortak bir bağlılık duygusunun olmaması, bundan başka ne Türkler’in ne de Türk ve Müslüman olmayan grupların bir Osmanlı milleti içinde eriyip yok olmayı istememesi, şu demek oluyor ki birlikte ve beraber yaşama isteğinin olmaması bunda etkiliydi. Bu yüzden Osmanlı milleti oluşturmak ya da Osmanlıcılık düşüncesi boş bir hayal olarak yorumlanmıştır.
Fakat Yeni Osmanlıların bir Osmanlı milleti oluşturmak için lüzumlu gördükleri anayasalı parlamentolu bir rejim boş bir hayal olmamış, ve gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Merkezde tüm toplumun temsilcilerinden oluşan bir meclis kurma düşüncesi Tanzimat Periyodu’nde oluşturulan mahalli ve genel nitelikli danışma meclislerinden esinlenmiştir.
Gerçi bu meclisler bir tek talep iletme aşamasındaydılar. Nitekim ahâlinin de hükümetten yardım sağlamanın ötesinde kendi kendini yönetme mevzusunda herhangi bir kaygısı yoktu. Bununla beraber bu meclislerde oluşturulan temsili yönetim ilişkileri içerik açısından olmasa dahi biçimsel olarak yeni siyasal temsil ilişkilerinin doğmaya başladığını gösteriyordu. Bu meclislerde kazanılan deneyimler; I. Meşrutiyet Meclis-i Mebusanı’nı oluşturan ve bu meclislerden gelen mebusların siyasal davranışlarında görülen olgunluğa ve demokratik terbiyeye katkıda bulunmuştur .
Bu uygulamalar, bir parlamento aracılığı ile halkın siyasal temsilinin sağlanması düşüncesini savunanların görüşlerinin oluşmasında da etkili olmuştur. Bu düşüncenin oluşmasında bu uygulamaların ve Garp’dan gelen etkilerin yanısıra, İmparatorluğun yitirilmiş olan bir takım topraklarında; mesela Mısır ve Tunus’daki temsil uygulamalarının da etkisinden söz edilebilir. Daha 1829’da Mısır’da Mehmet Ali Paşa, her yıl bir kaç gün toplanan 156 üyeli bir Danışma Meclisi atamıştı. 1861’de Tunus Bey’i müslüman bir ülkede Avrupa tipinde ilk anayasayı duyuru etmişti. Bu anayasa yürütmeyi Bey’e verirken yasama yetkisini Bey’in atadığı 60 üyeden kurulu Büyük Meclis ve Bey içinde paylaştırıyordu. Son olarak 1866’da Mısır’da Hidiv İsmail, seçmenleri ve işlevleri çok sınırı olan bir danışma organı kurarak ilk seçimli meclis denemesinde bulunmuştu .
Tanzimat uygulamalarına karşı çıkan Yeni Osmanlılar, Tanzimat’ı eleştirirken; bu reformların hakları belirten ve sakınan bir anayasanın ve halkı temsil eden bir meclisin kabul edilmesiyle uygulanabileceğini belirtiyorlardı . Onlara nazaran; Tanzimat’ın söz verdiği yasalar yerine, bir bürokratik seçkinler (seçkin) sultası gelmişti. Yeni Osmanlılar’a nazaran, söz verilen yasalar rejimin kuru bir vaad olarak kalması bir kurumsal sorundan kaynaklanıyordu: Ama halkı temsil eden bir meclis bu yeni düzenin uygulamaya geçmesini sağlayabilirdi. Ama bir parlamento her derslik insanoğlunun çıkarını gözetebilirdi.
Yeni Osmanlılara nazaran Tanzimat’ın ikinci bir eksikliği, bir temel felsefeye dayanmamasıydı. Garp’da anayasacılığın ve temsil sisteminin arkasında XVII. Yüzyıldan bu zamana kadar gelişen aydınlanma felsefesi yatıyordu. Mesela Namık Kemal’e nazaran Tanzimatçılar Osmanlı siyasal sisteminin temel felsefesini oluşturan İslamcı dünya görüşünü bir yana atmışlar ve bu şekilde reformları çürük bir temele oturtmuşlardı. Oysa, İslamcı ilkeler demokratik sistemin de felsefesini oluşturabilir, halkın yönetime alınması usul-ü meşveret ile sağlanabilirdi.
Yeni Osmanlıların öngördükleri anayasal seviye 1876’da gerçekleştirildi. Ne var ki bu gelişmenin Avrupa’da görülen örneklerinde olduğu benzer biçimde uzun bir sürecin beklenen bir sonucu bulunduğunu ileri sürmek mümkün değildir. Her şeyden ilkin Meşrutiyet Garp’ya yönelik bir zihniyet değişikliğinin ürünüydü . Gelişmenin ölçütü olarak Garp kurumları görülüyordu ve modern yönetim biçiminin Avrupa’da geçerli olan parlamentolu yönetim olduğu görüşü Tanzimat aydınınca kabul edilmişti. Bununla birlikte milliyetçiliğe karşı Osmanlı birliğinin sağlanması için Parlamentarizm yöntemi savunulmuştu. Başka taraftan daha evvel sözü edilen Tanzimat periyodu temsil uygulamaları da Meşrutiyet rejiminin kuruluşunda etkili olmuştur.
YORUMLAR