Halifeligin Kaldirilmasi (3 mart 1924) : Saltanat kaldirilirken kamuoyu hazir olmadigi için halifelikten ayrilmisti. Fakat saltanat tarafta...
Halifeligin Kaldirilmasi (3 mart 1924) : Saltanat kaldirilirken kamuoyu hazir olmadigi için halifelikten ayrilmisti. Fakat saltanat taraftarlarinin halifelik makami etrafinda toplanmasi, abdülmecid efendi’nin saltanati çagristiran davranislari, halifeligin inkilaplarin ve laiklige geçisin önündeki en büyük engel olmasi, islevini kaybettigi i. dünya savasi’yla ortaya çikan halifelik şeklinde bir kurumun çagdas türkiye cumhuriyet’inde yerinin olmamasi ve basinda gelisen bazi hadiseler yüzünden 3 mart 1924’te halifelik kaldirilmistir.
Ayni gün ;
§ Ser’iye ve evkaf vekaleti kaldirildi (laiklik yolunda mühim bir adim).
§ Tevhid-i tedrisat kanunu kabul edildi (egitim ve ögretimin birlestirilmesi saglandi).
§ Erkan-i harbiye vekaleti kaldirildi (genel kurmayin politikayla ugrasmasi engellendi)
§ Osmanli hanedaninin yurt disina çikarilmasina karar verildi.
§ Harbiye nezareti kaldirildi. (yerine müdafa bakanligi kuruldu)
Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) [Detay]
1517 tarihinde Memlük devletine son verilmesiyle beraber Osmanlı padişahlarının kullanmaya başladıkları halifelik yetkisi yalnızca Osmanlı ülkesinde yaşayan Müslümanların değil dünyanın her tarafında yaşayan Müslümanlarında dini liderliği anlamına gelmekteydi.Bu makam Osmanlı devletinde teokratik yönetim anlayışının uygulandığının en temel kanıtı olmuştur.Halifelik makamının Osmanlı sınırları dışındaki insanlarla da ilgili yetkilerinin olması halifenin dış siyaset ile etken şekilde ilgilenmesine niçin olmaktaydı.Gene bu yetkiler Osmanlı padişahına başka ülkelerde yaşayan Müslüman toplulukların haklarını korumak için ayrı bir yükümlülük getirmekteydi.Bu durum ilk olarak iç düzeni sağlamak ve ulusal değerlere bağlı bir cemiyet yapısı ve devlet düzeni oluşturmak isteyen TBMM’nin faaliyetlerinin zora sokmaktaydı.
II.TBMM inkılap yanlılarının çoğunlukta olduğu bir meclisti.fakat yenilik karşıtı olan karşıcılık grubu daha kuvvetli olabilmek için halife ile yakın bir ilişki içinde olmaya ve bu makamı siyaset malzemesi halletmeye çalışmaktaydı.Yeni rejim karşıtları ve öteki karşıcılık grupları için halifelik bir sığınma makamı haline gelmişti.Ülke dışından Türkiye’ye gelen politikacıların eski alışkanlıklarında etkisiyle halifeye ehemmiyet vererek Onu ziyaret etmeleri bu makamın siyasal yetkisinin tartışılmasına niçin olmuş,TBMM’nin etkinlik alanına giren davranışları tepki çekmiştir.
Tüm bunlar TBMM’nin halifelik makamının yetkilerinin kati ve net bir halde düzenlenmesini lüzumlu kılmıştır.
Halifeliğin Kaldırılmasının Sebepleri:
• Saltanatın kaldırılıp cumhuriyetin duyuru edilmesinden sonrasında halifeliğin yetkilerinin belirlenme ihtiyacının doğması ve halifeliğin bir sembol haline gelmiş olması• Halifelik makamının TBMM’nin üstünde şeklinde hareket etmesi ve görünmesi
• TBMM tarafınca halifeliği onaylanmış olan Abdülmecid efendinin devlet başkanıymış şeklinde davranması
• Halifeliğin cumhuriyet rejimine ve laikliğe aykırı bir kurum olması
• Yeniliklere karşı olan karşıcılık grubunun en mühim dayanağının halifelik makamı olması
Bu nedenlerden dolayı halifelik makamı kritik edilmeye açılmıştır. Halifeliği TBMM’nin bünyesinde tutabilmenin mümkün olmadığı görülünce kaldırılması kararlaştırılmıştır.3 Mart 1924’te alına bir kararla halifelik kaldırılmış buna bağlı olarak bazı düzenlemeler gerçekleştirilmiştir.
Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924 günü meydana gelen öteki düzenlemeler şunlardır:
• Şžer’iye ve Evkaf vekâleti kaldırılarak “Diyanet İşleri Başkanlığı†ve “Vakıflar Genel Müdürlüğü†kurulmuştur. Böylece laiklik alanında mühim bir adım daha atılmıştır.
• Erkan-ı Harbiye Umum Vekâleti kaldırılarak “Genel Kurmay Başkanlığı†ve “Ulusal müdafa Bakanlığı†kurulmuştur. Böylece ordunun siyasetten ayrılması yönünde mühim bir gelişme sağlanmıştır.
• Tevhîd-i Tedrisat kanunu†çıkarılarak eğitimde birlik sağlanmış ve eğitimin laikleşmesi yolunda mühim bir adım atılmıştır.
• Osmanlı hanedan üyelerinin Türkiye Cumhuriyeti sınırlarının dışına çıkarılması kararlaştırılmıştır. Böylece Osmanlı devletinin kurucusu olan bu ailenin yeni Türk devletinin iç ve dış politikasında yapılacak yeniliklere engel olmalarının önüne geçilmek istenmiştir.
Halifeliğin Kaldırılmasının neticeleri:
• Laikliğe geçiş süreci hızlanmıştır.• Ulusal egemenlik anlayışı güçlenmiştir.
• Yapılacak inkılâpların gerçekleştirilmesi kolaylaşmıştır.
• TBMM’deki muhalefetin tesiri azalmıştır.
• Halifeliğe bağlı kurumlarda yeni düzenlemeler gerçekleştirilerek bu kurumların TBMM’nin denetimine girmesi sağlanmıştır.
• Ümmetçi devlet anlayışından ulusçu devlet anlayışına geçiş süreci hızlanmıştır.
• Saltanatın kaldırılmasına karşın hala tesirini sürdürmeye çalışan Osmanlı hanedanının bu duruma son verilmiştir.
Halifeliğin Kaldırılmasının Önemi:
Millî direniş esnasında Halife ordularının verdiği zarar ve millete çektirmiş olduğu acı unutulmamıştı. Saltanatın kaldırılmasından sonrasında başka isimle aynı anlamda bir kuruluşun yerinde kalışı yeni rejimi tehdit eden büyük bir çekince teşkil edebilirdi. Hilâfetin kaldırılmasıyla bu şüphe ortadan kalkmış oldu. O devirde Cumhuriyetin ilânından memnun olmayanlar, Halifelik kuruluşunu siyasal hırslarına vasıta olarak kullanma fırsatını bulamadılar. Türkiye, siyasal iktidarda, dinsel, kalite taşıyan yarı teokratik vasfından birazcık sıyrıldı. Tam anlamıyla layık bir devlet olabilmesi için aşılacak bazı engeller vardı. İlk Anayasanın layık olmayan hükümlerinin de kalkması gerekiyordu (Bak. sayfa 111). Dini siyasetten ayıran, devlet idaresinde dinsel ilke ve kuruluşları, devlet dışı tutan layık bir devlete doğru yöneldi. Mustafa Kemal in tasarladığı devrim hareketlerine engel olacak bir kuvvet yıkılmış oldu. Cumhuriyet Hükümeti için uygarlık yolunda ilerleme ufuklarının açılmış olması bakımından da Halifeliğin kaldırılması mühim bir vakadır.Son Halife Abdülmecit Efendinin Vatan Torakları Haricinde Çıkarılması
Hilâfetin ilgasını Abdülmecit Efendiye bildiri eden İstanbul Valisi Haydar Bey bu hatırasını şöyleki nakletmektedir :
"Büyük Millet Meclisinin kararını Halife Abdülmecit Efendiye bildiri etmek suretiyle gece yarısı Dolmabahçe Sarayına gittim. Gazetelerin neşriyatından ve kendi hususî istihbaratından halife ve hanedan aslına bakarsanız o gece bu şekilde bir tebliğe muntazır imişler. Huzuruna girip sonucu bildiri ettiğim vakit kemali heyecanla dinledi ve tebligat bittikten sonrasında bir kelime söylemeden derhal salonu terk ederek tarafındaki odaya çekildi. Gelinceye kadar büyük bir kaygı ve helecan içinde geçti. Bundan dolayı ne maksatla oraya çekildiğini bilmiyordum ve huzura yalnız olarak girmiştim. Emniyeti Umumiye ve İstanbul Polis Müdürleri dışarıda bekliyorlardı.
Maksadını anlayamadığım için ilk aklıma gelen şey, sonucu verenler ile alakalı gayzını benden çıkaracak ve kendisiyle hanedanın öcünü benden almak isteyecek zannettim ve kemali metanetle neticeye ve vazife uğrundaki mukadderatıma intizar ettim.
Fakat bir de baktım elinde bazı gazete kupürleri, telgraf ve tahrirat müsveddeleri olduğu. halde yine geldi ve yana yakıla kendisinin Kuvayi Millîyeye ifa etmiş olduğu hizmetleri sayıp dökmeğe başladı, bu evrakı da, tanık, vesika olarak gösteriyordu.
Bu hali görünce ve seçimi müdafaayı dinleyince helecan ve hayretim zail oldu. Cevaben, bunların yararlı olmadığını, milletçe verilmiş bir kararın tatbikatının zarurî bulunduğunu, şehri terk için daha iki saat zaman olup bu müddet zarfında saraydan ne şeklinde şeyler istenirse beraber götürülmesine milletçe müsaade edilmiş bulunduğunu... söyledim. Bunun üstüne çarnâçar hazırlanmağa başladılar."
YORUMLAR