İster dünyanın şeklini küre ister elipsoid olarak kabul edin, iki boyutlu düz bir sistemde harita elde etmek için 3D yüzeyin aktarma edilmes...
İster dünyanın şeklini küre ister elipsoid olarak kabul edin, iki boyutlu düz bir sistemde harita elde etmek için 3D yüzeyin aktarma edilmesi gerekmektedir. Bu matematiksel tranformasyon işlemine harita projeksiyonu adı verilir. Haritalama projeksiyonunun konumsal özelliklerini nasıl değiştirdiğini anlamanın kolay bir yolu yanan bir ışık ile dünya yüzeyinin projeksiyon yüzeyi denen bir yüzeye düşürülmesidir.
Üstüne eşit aralıklı gridlerin çizilmiş olduğu Dünya yüzeyinin saydam bulunduğunu farzederek temiz bir kağıdı saralım ve dünyanın ortasında da bir ışığın yandığını düşünelim. Bu ışık yeryüzündeki fizyolojik objelerin gölgesini kağıdın üstüne düşürecektir. Bu aşamadan sonrasında kağıdımızı yeniden açarak düzleyelim. Düz kağıt üstünde Gridin şeklinin çok değişik olduğu ve büyük bir bozulmanın olduğu görülecektir. Harita projeksiyonu dünya üstündeki küresel koordinatlari düz düzlemsel koordinatlarla ilişkilendirmek için matematiksel formülleri kullanır.
Not :Projeksiyon seçimi; çizim ölçeğine, haritası yapılacak bölgenin yerine, haritası yapılacak bölgenin ebatlarına bağlı olarak değişiyor. Projeksiyon Türleri
1) Silindirik Projeksiyon
Bir kürenin çevresine silindir şeklinde bir kağıt sarılmasıyla oluşturulur. Ekvator çevresinde bozulma az iken , kutuplara gidildikçe bozulmalar artar. Genellikle kara ve deniz ulaşımında kullanılan haritaların çiziminde bu yöntem kullanılır. Silindirik projeksiyonla çizilen haritalarda kutuplara yakın mıntıkalar olduğundan daha büyük görünür.
Mesela ; Cenup ABD’nın sekizde birisi kadar olan Grönland, Cenup ABD’dan daha büyük görünür. Onun için kutup noktaları gösterilemez. Bu yöntemde yerşekillerinin şekli bozulmazken alanları bozulur. 2) Konik Projeksiyon
Bir kürenin çevresine koni şeklinde bir kağıdın orta enlemlere değecek şekilde sarılmasıyla oluşturulur. Bu projeksiyon orta enlemler ve çevresindeki bölgelerin gösterilmesinde daha doğru sonuçlar verir. Bu yöntemle çizilen haritalarda şekillerde bozulmalar meydana gelirken alanlar korunur. 3) Düzlem Projeksiyon
Bir düzlemin kutup noktasına teğet olarak geçirilmesiyle oluşturulan bu çizimde kenar uzunlukları korunur. Bu yöntem daha çok dar alanların ve büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır. Bu projeksiyon yönteminde kutup noktaları merkez alındığı için bozulma minimum kutuplarda olur. Açılar korunurken , biçim ve alanlarda bozulmalar meydana gelir.
Not: Ekvator ve çevresi çizilirken silindirik projeksiyon, orta enlemler çizilirken konik projeksiyon, kutup bölgeleri çizilirken düzlem projeksiyon yöntemi tercih edilmektedir.
Uyarı! Bir yerin gerçek yüzölçümü yükseklik ve çukurluklar dikkate alınarak hesaplanır. İzdüşüm yüz ölçümde ise her yer düzlük kabul edilir. Bunun sonucu olarak bir yerin gerçek yüz ölçümü ile izdüşüm yüzölçümü içinde fark büyük ise o yer engebeli, fark az ise düzlüktür. Fark Şark Anadolu Bölgesi’nde en fazla iken, Marmara Bölgesi’nde en azdır. Başka Projeksiyon Türleri :
Merkator Silindirik Projeksiyonu
Mercator'un 1568'de yapmış olduğu ve kendi adıyla anılan rahat bir izdüşüm yöntemidir. Çoğu zaman dünya ve deniz haritalarında kullanılır. Bu yöntemle meydana getirilen haritalarda enlem ve boylamlar birbirini dik keser. Böyle iki yerin birbirine gore yönleri gerçeğine uygun gösterilmiş olur. Ama büyüklükler ekvatordan uzaklaştıkça deformasyona uğrar. Kutup bölgeleri ise haritada asla gözükmez. Miller Silindirik Projeksiyonu
Mercator Projeksiyonuna benzer. Bu projeksiyonda da paraleller arası mesafe ekvatordan uzaklaştıkça artar. Ama bu artış Mercator Projeksiyonundaki artıştan daha azdır. Bu sebeple orta enlemlerdeki deformasyon da daha az olmaktadır. Eckert IV Projeksiyonu
Bir eşdeğerli alan projeksiyonudur. Ekvator ve kutuplar kısmında ufak bir deformasyon söz mevzusudur. Genel referans haritası olarak ya da eğitim amaçlı atlaslardaki tematik dünya haritasında (iklimler, nebat örtüsü, nüfus, vs.) kullanılır. Mollweide Projeksiyonu
Yeryüzünü bir arada planisfer (eğrisel yerküre) şeklinde gösterebilen bir projeksiyondur. Bu projeksiyon eksenleri ekvator ve orta boylam doğrultuları ile gösterilen bir elipsten oluşmaktadır. Ekvatoru gösteren eksen orta meridyeni gösteren eksenin iki katı kadardır. Paraleller birbirlerinden eşit uzaklıkta olmayan çizgilerdir. Meridyenler ise eliptik yaylar şeklindedir.Winkel Projeksiyonu
Yeryüzünü gerçeğine en yakın resmetmeye yarayan projeksiyonlardan birisidir. Alanlar, uzaklık ve konum açılarından deformasyonlar kabul edilebilir bir seviyede tutulmaya çalışılmıştır. Daha çok atlas haritalarında kullanılır. Van der Grinten'e gore ölçülerde Robinson'a gore de şekilde daha az bozulmalar söz mevzusudur. Van der Grinten Projeksiyonu
Mercator ve Mollweide projeksiyonlarının uzlaştırılması ile meydana getirilmiştir. Kutup bölgelerinde deformasyon fazladır. Ekvatordan 60 aşama şimal ve cenup paralelleri içinde kısaca en fazla insanoğlunun yaşamış olduğu bölgelerde biçim, ölçü ve doğrultular açılarından gerçeğe daha yakın bir görünüm sağlanmaktadır. Bu projeksiyon genel referans haritalarında daha çok kullanılmaktadırRobinson Projeksiyonu
İlk kez 1963'te kullanılmıştır. Şžekil ve ölçü olarak gerçeğe oldukça yakın fotoğraf verdiğinden eğitim amaçlı haritalarda daha çok kullanılmaktadır. Eckert IV projeksiyonuna benzer. Ama kutuplarda daha çok deformasyon söz mevzusudur. Goode (Homolosine) Projeksiyonu Kesikli bir eşdeğer projeksiyonudur. Sinüsoidal projeksiyonla Mollweide projeksiyonunun birleşiminden oluşmuştur. Sinüsoidal projeksiyon ekvatorun 40 aşama şimal ve cenup enlemlerine kadar, Mollweide projeksiyonu ise bu enlemlerden kutuplara kadar olan gösterimde kullanılmaktadır.UTM Projeksiyonu
UTM Projeksiyonu (İng: Universal Transverse Mercator)
Merkator projeksiyonu kürenin, kendisine ekvatorda teğet olan silindire izdüşümüdür. Gauss-Krüger projeksiyonu ise kürenin, bir başlangıç meridyenine teğet olan silindire izdüşümüdür. Bu yüzden Gauss-Krüger projeksiyonuna Transversal (yatık eksenli) Mercator Projeksiyonu da denir. UTM ise American Military Services tarafınca üretilmiş, TM projeksiyonunu kullanan bir projeksiyondur.
Projeksiyonda, teğet boylam süresince dünya üstündeki uzunluklar projeksiyondaki uzunluklara eşit olur. Teğet meridyenden uzaklaştıkça deformasyon artar. Buna gore dünya, başlangıç meridyenleri 6°'de bir farklılık gösteren 60 dilime (zone) ayrılır ve referans enlemi ekvatordur. Her dilimin enlem genişliği 84° şimal, 80° cenup enlemidir. Her dilimin ayrı bir koordinat sistemi vardır. Dilim orta meridyenleri X ekseni, ekvator da Y eksenidir. İkisinin kesişimi başlangıç noktasıdır. X değerleri yeryüzündeki uzunluklarla aynı, Y değerleri ise dünyadakinden birazcık büyüktür. Bu farkı azaltmak için X, Y değerleri mo = 0,9996 ile çarpılır. Y kıymeti başlangıç meridyeninin solunda negatif olur. Bundan kurtulmak için Y değerine 500.000 eklenmiş olur. Bu durumda koordinatlara Sağa ve Yukarı kıymet denir. Uzunluk birimi metredir.
YORUMLAR