KABLO a. Aynı kılıf içinde elektriksel ve mekanik olarak korunan birbirinden yalıtılmış iletken teller kümesi. (Bk. ansikl. böl. El...
KABLO a. Aynı kılıf içinde elektriksel ve mekanik olarak korunan birbirinden yalıtılmış iletken teller kümesi. (Bk. ansikl. böl. Elektrotekn. ve Telekom.)
—Ask. Kablo teskeresi, sahrada askeri telefon kablolarını kısa zamanda sermeye yarayan aygıt. (Hafifçe kabloların serilmesi için göğüste taşınan kablo teskereleri, iki er tarafınca kullanılan kablo serme el-arabaları ve askeri araçlara monte edilen kablo serme aygıtları vardır.)
—Denize. Kablo döşemek, kıtalararası iletişimi ve enerji naklini denizaltından sağlamak için kablo gemileriyle deniz altına kablolar yerleştirmek. Kablo gemisi, denizaltı haberleşme-iletişim ve elektrik kablolarının döşenmesinde ve bakımında kullanılan hususi vapur. (Bk. ansikl. bö.)Kabloişareti, gemilerin, denizaltı kablolarının üstüne demirleyip zarar vermelerini önlemek için, kıyıya dikilen beyaz boyalı, üstünde başaşağı konumda bir çapa resmi bulunan işaret. (Geceleri bu işaretler ışıklandırılır.) ||Kab/o kaldırmak, bakım ve onarım yapmak ya da eskimiş kabloyu değiştirebilmek için denizaltı kablolarını kablo gemisine çekmek.
— Hatalı demirleme ya da demir taraması sonucu vapur demirine takılan kabloyu su yüzeyine çıkarmak.
—Dy. iki demiryolu taşıtının elektrik devrelerini, eşleyiciye takılan fişle bağlamaya yarayan çok iyi yalıtılmış elektrik teli. || Taşıyıcı kablo, katener askılı akım dağıtım sisteminde pandüllerle temas hattını ya da hatlarını taşıyan kablo.
—Elekt. Uzatma kablosu, bir taraftan adam fişe öte taraftan dişi fişe bağlanmış bükülgen kablo.
—Elektron. Şerit kablo - STRİP-LİNE.
—Elektron, ve Bilş. Arayüz bağlantı kablosu, mikrobilgisayarın arabağlantısı için giriş ya da çıkış görevi meydana getiren tellerin tümü.
—Elektrotekn, Kablo geçiş dayanağı, bir tel ya da kabloyu girişinde tutmaya ve korumaya yarayan, bir bileşen ya da aksesuar parçası. |Kablo yatağı, alçak gerilimli iç donanımlarda elektrik borularını döşemeye yarayan lambalı tahta ya da plastik lata. ||Besleme kablosu ya da iletken kablo, bir uçtan durağan(durgun) ve elektriksel olarak bir alıcıya, diğer uçtan bir adam elektrik fişine bağlı bükûlgen, yalıtılmış iletkenler bütünü. |Birleştirici kablo, uzatma kablosu, bir uçtan birleştiricinin ya da uzatma kablosunun devingen dişi prizine öteki uçtan ise, bir adam elektrik fişine bağlı bükülgen, yalıtılmış iletkenler bütünü. Tekli kablo, bir tek yalıtılmış iletkeni olan kablo. || üçlü kablo, yalıtılmış üç iletken içeren kablo.
—Elektrotekn. ve Telekom. Dörtlü kablo, dört iletkenli bir ya da birçok grup içeren kablo. (Bu grupların her biri iki metal dönem ve bir hayalet devreden oluşur.) ||' kablo, birbirinden bağımsız devreler oluşturacak şekilde birçok özdeş iletken çifti içeren kablo. ||Optik kablo, mekanik olarak koruma amacıyla bir kılıf içine yerleştirilmiş optik liflerden oluşan kablo. ||/üWü ya da püpinli kablo, en azından alçak frekanslarda uzunluk birimi başına doğan zayıflamayı azaltmak için her devrede yer yer seri bağlı indüktanslar içeren kablo.
—Havc. Dönme, yön ya da yatay dümen kabloları, kanatçıklara, yön dümenine ya da yunuslama dümenine devinim ileten çelik halatlar. (Sık sık ayar etmek gerektiren kabloların yerini, borularla meydana gelen sağlam kumanda sistemleri almaktadır.)
—Kâğ. san. Kablo kâğıdı, elektrik kablolarının iletkenlerini yalıtmada kullanılan kâğıt.
—Nörobiyol. Kablo özelliği, bir sinir lifinin edilgin olarak elektrik iletme niteliklerini yansıtan fizyolojik özellik. (Belli bir noktada elektrik potansiyelinin değişikliğini idrak etmek için uzaklıkla orantılı olarak o noktadaki üstel azalma ölçülür.)
—Ormanc. Kablo direği, dağlarda ağaçların ormandan çıkarılmasına yarayan Posta ve Telekomünikasyon belgesine nazaran teleferik kablolarını taşıyan sehpa.
—Radyotekn. Anten kablosu, bir antenin yüksek bölümlerini radyo vericisine ya da alıcısına bağlayan iletken ya da besleme hattı.
—Tekst. Kablo bükûlü iplik, iki ya da daha çok tekkatlı ipliği bükerek oluşturulmuş çokkatlı birçok ipliği bir arada büküp elde edilmiş iplik. (Kablo bükülü iplik çoğu zaman dikişte kullanılır.) ||Kablo bükümü, iki ya da daha çok tekkat ipliği büktükten sonrasında tamamlayıcı bir büküm daha verilerek elde edilmiş ve çoğu zaman urgancılıkta uygulanan işlem.
—TV. Kabloyla dağıtım, UZAKTAN DAĞITlMâ€ın eşanlamlısı.
—ANSİKL. Denize. Kablo gemisi. XIX. yy.'da, ilk kablo gemileri bu iş için kiralanmış bayağı gemilerdi. Sadece 1872'den sonrasında bu gemiler, yalnız kablo döşemede ve bakımında kullanılan hususi olarak inşa edilmiş ve düzenlenmiş gemilere dönüştü. 1970'ten sonrasında inşa edilen kablo gemilerinin yönetimi otomatikleşti; uzun araştırma, araştırma ve sondajlardan sonrasında düzenlenen yerleştirme tasarısına nazaran bu gemilere kumanda edilmeye başlandı. Teknenin tabanındaki tanklardan çıkarılan kablo, döşeme bilgisayarınca çalıştırılan kablo makinesiyle açılırken, vapur evvelde belirlenen belgede ve rotada. radyoseyir donanımlarının, bilhassa uydularla seyir sistemlerinin ve sesötesi titreşimli sonda aygıtlarının yardımıyla yol alır. Vapur kimi teknik donanımlar da vardır; bunlar yerleştirme esnasında kablo üstünde kesiksiz olarak ölçme, ayarlama, eşitleme ve onarım benzer biçimde işlemlerin yapılmasını sağlar.
—Elektrotekn. Enerjinin iletimini ve dağıtımını elde eden elektrik kabloları ya hava hatları biçiminde çıplak kablolar'dan ya da yalıtılmış yeraltı kabloları ndan oluşur.
Uzun mesafeli bağıntıların tümü ve kısa mesafeli bağıntıların bazıları hava hat- larıyla gerçekleştirilir. Kablolar iyi bir elektrik sürekliliği sağlamaktan başka, elektriksel, mekanik ve meteorolojik etkilere karşı bozulmadan ve kopmadan dayanmak zorundadır. Kabloların elektriksel yalıtımı bükülmez ya da asma izolatörlerle gerçekleştirilir. Bunlar kendilerine uygulanan kuvvetleri toprağa dikilmiş dayanaklara (direk ya da kule) iletir. Kablolar yuvarlak iletken tellerin ardışık katmanlarından oluşur. Günümüzde bakır iletkenlerin yerine, çelik tellerle bileşik halde arı alüminyum kullanılır; çelik teller çoğu zaman kablonun özünü oluşturur; ek olarak bu amaçla alüminyum, magnezyum ve silisyum (Almelec) alaşımlarından da yararlanılır; bu tür kabloların mekanik dayanımını çoğaltmak için bunlar kimi zaman çelik özle donatılır. Mesela Almelec'in özgül direnci (3,25-10" 8 O- m düzeyinde) alüminyumdan pek yüksek değildir, fakat bakırın özgül direncinin ortalama iki katıdır; buna karşılık kopma dayanımı (3 500 çeşitli tipte bar) alüminyuma oranla iki kat ve bakıra telekomünikasyon kabloları yakındır; özgül hacmi (2 700 kilogram/m8) ise alüminyumla aynı düzeyde, bakırın özgül hacminin üçte biri kadardır.
Yeraltı kablolarının maliyeti hava hatlarından çok daha yüksektir ve daha çok yoğun kentleşme bölgelerinde kullanılır. Bu kablolar, helis biçiminde bükülerek, tertipli ve birbirinden yalıtılmış katmanlar haline getirilen iletken tellerden (çoğu zaman alüminyum, kimi zaman 220 kV'ın üstündeki gerilimler için bakır) oluşur; katmanların yalıtımı yağ emdirilmiş kâğıtlarla yapılır, fakat kâğıtların yerini gittikçe artan bir halde bileşik maddeler (polivinil klorür, polietilen, neopren, süperpolia- mit vb.) almaktadır. Dış etkenlere karşı korumak için kablolar bileşik maddelerle kaplanmış alüminyum ya da kurşun kılıflara yerleştirilir.
—Telekom. Bir iletim hattının ya da bir kablonun iletken çiftinin birincil dönem parametreleri, birim uzunluk başına seri bağlı direnç ve indüktans ile paralel bağlı sığa ve dirençtir. Bu parametreler ' 'telgrafçıların denklemi"nde yer alır, ikinci dereceden, doğrusal, kısmi türevli bu denklem, girişe uygulanan gerilime ve öteki uca bağlanmış yük empedansına nazaran devrenin her noktasındaki akımın ya da gerilimin her andaki kıymetini verir. Bu denklemin çözümleri, karakteristik empedans, zayıflama ve yayılma hızından oluşan "ikincil parametrelere bağlı olarak kolayca İfade edilir; bu parametreler de birincil parametrelere ve frekansa bağlıdırlar.
* haberleşme-iletişim kablolarının kullanımı. Komütatörler ve diğer donanımlarla birbirine bağlanmış değişik tipteki kablolar haberleşme-iletişim şebekelerini oluştururlar. Bu şebekeler hususi abonelere ve kurumlara telefon, telgraf, telekopya ya da başka tip hizmetler götürmeye olanak verir. Devingen hizmetler, radyo ya da tv yayını, bazı askeri şebekeler ya da veri iletimi benzer biçimde hususi durumların dışındaki tüm haberleşme-iletişim hizmetleri, telefon iletim hatları ya da bu tür hat gruplarından oluşan, halka açık genel şebekelerle sağlanır. Aboneler santrallara, hava hattı ya da yeraltı hattı biçiminde minik çaplı (0,5 mm düzeyinde) çok sayıda iletken çiftin oluşturduğu abone kablolarıyla bağlanır.
Santrallar birbirine şehiriçi ya da şehirlerarası kablolarla bağlıdır; bu kablolar uzaklığa nazaran ikili, dörtlü ya da eşeksenll olabilir ve kimi zaman hertz demetleriyle desteklenir; kimi zaman de bunların yerini hertz demetleri alır.
• Şehirlerarası kablolar ve bağlantılar. Eşeksenli kablolarla ya da hertz demetleriyle sağlanan bağlantılarda daima bir ya da birçok çoğullama yöntemi kullanılır. Bu yöntemler, belli sayıda haberleşme-iletişim kanalının aynı hat ya da radyo bağlantısı üstünden iletimine olanak verir Uzak mesafeler için aynı eşeksenli iletken çift üstünden, frekans çoğullamasıyla 960' tan 2 700'e kadar telefon kanalı kolayca iletilebilir. Süre çoğullamasında internasyonal taban grubu 30 telefon kanalından oluşur; taban grupları bir araya getirilerek, eşeksenli kablo çifti başına 120' den 1 920'ye kadar sayısal telefon kanalı elde edilebilir.
Orta ve büyük mesafelerde, aynı haberleşme-iletişim devresini (çift yönlü) oluşturmak için birleştirilen iki iletim kanalında (tekyönlü), daima değişik iletken çiftleri ya da eşeksenli iletken çiftleri kullanılır. Çoğu zaman, metal hat süresince doğan zayıflama (mesela çıkışta bir watt elde etmek için girişe uygulanması ihtiyaç duyulan sinüzoidal işaretin gücüyle ölçülmüş) aşağı yukarı frekansla orantılıdır. Çoğullamanın yöntemi ne olursa olsun, kanalların sayısı artıkça, iletilecek en yüksek frekans, dolayısıyla zayıflama da artar. üstelik, zayflamanın frekansla değişmesinden dolayı işaretler bozulur.
haberleşme-iletişim hattının belirli noktalarında, tekrarlayıcı ya da tekrarlayıcı-düzeltici denilen yükselteçlerle işaretin gücü artırılır. Eşeksenli iletken çiftlerin çapları küçüldüğü ve iletilecek kanal sayısı çoğaldığı, dolayısıyla maksimum frekans yükseldiği seviyede, tekrarlayıcıların birbirine yakın olmaları gerekir. Yürürlükteki ölçütlere nazaran tekrarlayıcıların birbirine uzaklığı ya da yükseltme adımı 1,5 ile 6,5 km içinde değişmiş olur. Kablo türleri ve şehirlerarası iletim sistemleri çok çeşitlidir. Günümüzde, örneksemeli iletim ve frekans çoğullaması yerini yavaş yavaş süre çoğullamalı sayısal iletime bırakmaktadır.
Tek bir oyukta on binlerce ya da yüzbinlerce telefon kanalını iletebilecek dalga kılavuzlarıyla denemeler yapılmış oldu. Daha azca yer tutan ve döşenmesinde daha azca teknik güçlükle karşılaşılan optik lifler, eşdeğer kanal sığalarını (bakır yerine silis kullanarak) çok daha ucuza sağlayacağı anlaşıldı. Tayyare ve vapur benzer biçimde taşıtlarda kısa mesafeler için birçok optik lifli bağlantı kuruldu. Büyük sığalı optik lifli bağlantılar, 100 km'lik orta uzaklıklarda komşu yerleşim merkezleri içinde 1982'den ilkin, bilhassa Büyük Britanya'da gerçekleştirildi. XX. yy.'ın sonuna değin şehiriçi tekrarlayıcısız bağlantıların ve 10 ile 30 km'de bir tekrarlayıcı kullanan 10 000 te- lefon kanallık optik lifli şehirlerarası bağlantıların yaygınlaşması beklenmektedir.
*Kıtalararası denizaltı kabloları, ilk şehirlerarası telgraf hatlarının yapımından ilkin 1842'de, Samuel Morse elektromıkna- tıslı telgrafla ilk denizaltı telgraf bağlantısını New York körfezinde denedi. Büyük Britanya XIX. yy.'ın ikinci yarısında çok sayıda denizaltı kablosu yerleştirdi. Atlas ok- yanusu'nu aşan ilk transız kablosu, 1869'da döşenen Brest-Saint-Pierre-et-Mİ- quelon'dur. XX. yy.'ın başlangıcında Fransa çok sayıda telgraf kablosuyla Şimal ABD' ya, Afrika'ya ve Akdeniz'e kıyısı olan bazı ülkelere bağlandı. 1940'tan ilkin, çok uzun ve ara yükselticisi bulunmayan bu kablolar çok düşük hızla çalışıyordu. Sadece çok kısa hatlarda çoğullamalı Baudot telgrafları benzer biçimde süratli aygıtlar kullanılabiliyordu.
ikinci Dünya savaşı'ndan sonrasında, yüksek frekanslarda geçirgenliği ve kaybı azca olan polietilen benzer biçimde yalıtkanların kullanımı, uzun ömürlü (minimum 20 yıl) elektron tüplerinin ve diğeri bileşenlerin yapımı, sualtı tekrarlamaları taşıyan denizaltı kablosu sistemlerini meydana getirmeye olanak verdi. Bu kablolar, çok geniş frekans bandlarını tertipli ve emin şekilde ileterek, çok iyi özellikte telefon hitabı ve yüksek hızla haberleşme-iletişim sağlıyorlardı.
Araştırmaların, üretimin ve denizaltı kablolarını döşemenin çok pahalıya mal olmasından dolayı, çok azca sayıda kablo sistemi dört ülkede gerçekleşti: ABD, İngiltere, Fransa ve Japonya. 1956 ile 1961 içinde dünyada, birkaç düzinelik telefon kanalı olan üç sistem vardı. 1967-1976 içinde uzun ömürlü yarı-iletken tekrarlayıcılarla donatılmış, çok derin sulara döşenebilen, çok hafifçe bir kablo yapılmış oldu; böylece denizaltı telefon hatlarının maliyeti, uydu bağlantılarıyla rekabet edecek düzeye geldi. 1976'dan sonrasında bir tek eşeksenli denizaltı çiftiyle 3 000 ile 5 000 içinde telefon kanalı sığasına ulaşan sistemler geliştirildi.
1970'in S5 sistemi her iki yönde 4 kHz aralıkla 480 telefon kanalı ya da 3 kHz aralıkla 640 telefon kanalı sağlamış oldu, iletilen en yüksek frekans 5 MHz'dir. Tekrarlayıcılar çok derin bölgelerde 12,2 deniz mili, daha sığ yörelerde 8,2 deniz mili aralıklarla yerleştirildi. 1970'ten 1980'e kadar, 17 000 km'ye ulaşan 12 bağlantı bu sistemle elde edildi. 1976'nın S25 sistemiyle her iki yönde 4 kHz aralıkla 2 580 telefon kanalı ya da 3 kHz aralıkla 3 440 telefon kanalı kuruldu, iletilen en yüksek frekans 25 MHz'ye ulaştı. Tekrarlayıcılar, derin bölgelerde 5,1 deniz mili, sığ bölgelerde ise 4,6 deniz mili aralıklarla yerleştirildi. 1970'ten 1981'in sonuna değin 11 000 km'ye ulaşan 11 bağlantı S25'le gerçek leştirildi.
Çok derinlerde (500 m'den daha derin) yerleştirilen bir kablo hiçbir tehlikeyle karşılaşmaz, fakat döşeme ve onarım için ihtimaller içinde kaldırma esnasında büyük mekanik güçlere dayanması zorunludur. Mekanik dayanımı kablo merkezinde yer edinen, yüksek dayanımlı çelik halat sağlar. Merkez iletkeni çelik bir lamaya sarılmış bakır bir şerittir. Bu iletken üstünde polietilenden bir yalıtkan yer alır ve yalıtkanın çevresine alüminyum ya da bakır iletken sarılmış olur; bu iletken de polietilenden yapılmış bir dış kılıfla yalıtılır. Buna karşılık sığ sulardaki kabloların, bilhassa naturel yıpranmaya ya da aşınmaya, ek olarak çok sık görülen balık ağlarının ve vapur çapalarının etkisine karşı dayanması gerekir. Merkez iletkeni bakırdır ve kablo, naturel aşınmaya çek dayanıklı bir ya da iki çelik tel katmanıyla dıştan korunur. Döşeme esnasında, bu kablolar kablo gemilerince çekilen hususi bir sabanla yeterince gömülür. Onarım çok güçtür ve kablo bu amaçla, insan taşıyan ya da uzaktan kumanda edilen bir sualtı taşıtıyla kaldırılır.
Bir denizaltı kablosunun tek iletken çifti üstünden iki yöne iletim, iki değişik frekans bandıyla sağlanır; bu bantlar her tekrarlayıcının giriş ve çıkışında filtrelerle ayrılır ve yönlendirilir. Kabloya fabrikada takılan tekrarlayıcılar, fabrikada, gemiye yükleme ve döşeme esnasında art arda denetjmir ve ayarlanır. Kablolar, tekrarlayıcılar teV de ve bazı hallerde iki tekrarlayıcı ârasipL da yer edinen eşitleyicilerle donatılır; bunlkr kablonun değişik kesimlerinin ayırtedici özelliklerini, bu kesimden geçen bandın değişik frekanslarına nazaran tekdüze biçime dönüştürmeye yönelik hususi ayarlayıcı devrelerdir. Kablolar yükleme limanlarındaki fabrikalarda üretilir, korunur, sualtı deneyleri yapılır ve kablo gemilerine, yüksek pontiklere yerleştirilmiş makaralara kesiksiz şekilde sarılarak yüklenir.
Kablolar ve kablo gemileri internasyonal bir antlaşmayla ve internasyonal yönetmeliklerle korunmuştur. Bu alandaki hususi yönetim ve işletmeciler bir internasyonal merkezi bilgi ve komünikasyon örgütü içinde toplanır. Nihayet, Akdeniz'de ve Atlas okyanusu'nda coğrafi olarak çok iyi döşenmiş kabloların onarımı, internasyonal antlaşmayla, imzacı tarafların kablo gemilerine bırakılmıştır.
Devrelerin birim sığalarını artırma sonucu, denizaltı kablolarının neredeyse toplam sığası 1970'le 1980 içinde büyük bir gelişme gösterdi. Bu miktar ortalama toplam 110 000 km mesafe üstünden 140 milyon telefon devresi x kilometre düzeyine ulaşır. Oysa 1970'ten ilkin toplam 120 000 km mesafe üstünden 17 milyon dönem x kilometre düzeyinde kablo döşenmişti. Kıtalararası devrelerin kablo olarak senelik artma oranı, 1980'lerde yılda 600 düzeyindeydi; bu miktar yılda 400 düzeyinde olan uydu devrelerinin artma oranını açıkça geçer. Yüksek sığa ve yöreden yöreye bağlantı açısından denizaltı kablosu devreleri daha iyi çalışır ve uydu devrelerinden daha iyi özellikte hizmet verir. Buna karşılık, denizaşırı yeni bölgeler içinde uydularla bağlantı sağlayacak bir yer istasyonu oluşturmak, kabloları döşemeden daha acele gerçekleştirilebilir.
Gelecekte, denizaltı tablolarının haberleşme-iletişim uydularıyla etkin şekilde yarışmayı sürdüreceği düşünülmektedir. Bu iki tekniğin sağlamış olduğu kanal sayısındaki sığa artış oranı maliyeti düşürecektir; fakat uydular, hertz demetleriyle ortak ve görece dar olan radyoelektrik tayfın tıkanması yüzünden sınırlandırılacaktır. Ayrıca denizaltı kablolarının birim maliyeti optik liflerin kullanımı sonucu düşecektir. Bilinmiş olduğu benzer biçimde optik lifli deneysel denizaltı bağlantıları 1980'de kısa mesafelerde kullanıldı.
—Ask. Kablo teskeresi, sahrada askeri telefon kablolarını kısa zamanda sermeye yarayan aygıt. (Hafifçe kabloların serilmesi için göğüste taşınan kablo teskereleri, iki er tarafınca kullanılan kablo serme el-arabaları ve askeri araçlara monte edilen kablo serme aygıtları vardır.)
—Denize. Kablo döşemek, kıtalararası iletişimi ve enerji naklini denizaltından sağlamak için kablo gemileriyle deniz altına kablolar yerleştirmek. Kablo gemisi, denizaltı haberleşme-iletişim ve elektrik kablolarının döşenmesinde ve bakımında kullanılan hususi vapur. (Bk. ansikl. bö.)Kabloişareti, gemilerin, denizaltı kablolarının üstüne demirleyip zarar vermelerini önlemek için, kıyıya dikilen beyaz boyalı, üstünde başaşağı konumda bir çapa resmi bulunan işaret. (Geceleri bu işaretler ışıklandırılır.) ||Kab/o kaldırmak, bakım ve onarım yapmak ya da eskimiş kabloyu değiştirebilmek için denizaltı kablolarını kablo gemisine çekmek.
— Hatalı demirleme ya da demir taraması sonucu vapur demirine takılan kabloyu su yüzeyine çıkarmak.
—Dy. iki demiryolu taşıtının elektrik devrelerini, eşleyiciye takılan fişle bağlamaya yarayan çok iyi yalıtılmış elektrik teli. || Taşıyıcı kablo, katener askılı akım dağıtım sisteminde pandüllerle temas hattını ya da hatlarını taşıyan kablo.
—Elekt. Uzatma kablosu, bir taraftan adam fişe öte taraftan dişi fişe bağlanmış bükülgen kablo.
—Elektron. Şerit kablo - STRİP-LİNE.
—Elektron, ve Bilş. Arayüz bağlantı kablosu, mikrobilgisayarın arabağlantısı için giriş ya da çıkış görevi meydana getiren tellerin tümü.
—Elektrotekn, Kablo geçiş dayanağı, bir tel ya da kabloyu girişinde tutmaya ve korumaya yarayan, bir bileşen ya da aksesuar parçası. |Kablo yatağı, alçak gerilimli iç donanımlarda elektrik borularını döşemeye yarayan lambalı tahta ya da plastik lata. ||Besleme kablosu ya da iletken kablo, bir uçtan durağan(durgun) ve elektriksel olarak bir alıcıya, diğer uçtan bir adam elektrik fişine bağlı bükûlgen, yalıtılmış iletkenler bütünü. |Birleştirici kablo, uzatma kablosu, bir uçtan birleştiricinin ya da uzatma kablosunun devingen dişi prizine öteki uçtan ise, bir adam elektrik fişine bağlı bükülgen, yalıtılmış iletkenler bütünü. Tekli kablo, bir tek yalıtılmış iletkeni olan kablo. || üçlü kablo, yalıtılmış üç iletken içeren kablo.
—Elektrotekn. ve Telekom. Dörtlü kablo, dört iletkenli bir ya da birçok grup içeren kablo. (Bu grupların her biri iki metal dönem ve bir hayalet devreden oluşur.) ||' kablo, birbirinden bağımsız devreler oluşturacak şekilde birçok özdeş iletken çifti içeren kablo. ||Optik kablo, mekanik olarak koruma amacıyla bir kılıf içine yerleştirilmiş optik liflerden oluşan kablo. ||/üWü ya da püpinli kablo, en azından alçak frekanslarda uzunluk birimi başına doğan zayıflamayı azaltmak için her devrede yer yer seri bağlı indüktanslar içeren kablo.
—Havc. Dönme, yön ya da yatay dümen kabloları, kanatçıklara, yön dümenine ya da yunuslama dümenine devinim ileten çelik halatlar. (Sık sık ayar etmek gerektiren kabloların yerini, borularla meydana gelen sağlam kumanda sistemleri almaktadır.)
—Kâğ. san. Kablo kâğıdı, elektrik kablolarının iletkenlerini yalıtmada kullanılan kâğıt.
—Nörobiyol. Kablo özelliği, bir sinir lifinin edilgin olarak elektrik iletme niteliklerini yansıtan fizyolojik özellik. (Belli bir noktada elektrik potansiyelinin değişikliğini idrak etmek için uzaklıkla orantılı olarak o noktadaki üstel azalma ölçülür.)
—Ormanc. Kablo direği, dağlarda ağaçların ormandan çıkarılmasına yarayan Posta ve Telekomünikasyon belgesine nazaran teleferik kablolarını taşıyan sehpa.
—Radyotekn. Anten kablosu, bir antenin yüksek bölümlerini radyo vericisine ya da alıcısına bağlayan iletken ya da besleme hattı.
—Tekst. Kablo bükûlü iplik, iki ya da daha çok tekkatlı ipliği bükerek oluşturulmuş çokkatlı birçok ipliği bir arada büküp elde edilmiş iplik. (Kablo bükülü iplik çoğu zaman dikişte kullanılır.) ||Kablo bükümü, iki ya da daha çok tekkat ipliği büktükten sonrasında tamamlayıcı bir büküm daha verilerek elde edilmiş ve çoğu zaman urgancılıkta uygulanan işlem.
—TV. Kabloyla dağıtım, UZAKTAN DAĞITlMâ€ın eşanlamlısı.
—ANSİKL. Denize. Kablo gemisi. XIX. yy.'da, ilk kablo gemileri bu iş için kiralanmış bayağı gemilerdi. Sadece 1872'den sonrasında bu gemiler, yalnız kablo döşemede ve bakımında kullanılan hususi olarak inşa edilmiş ve düzenlenmiş gemilere dönüştü. 1970'ten sonrasında inşa edilen kablo gemilerinin yönetimi otomatikleşti; uzun araştırma, araştırma ve sondajlardan sonrasında düzenlenen yerleştirme tasarısına nazaran bu gemilere kumanda edilmeye başlandı. Teknenin tabanındaki tanklardan çıkarılan kablo, döşeme bilgisayarınca çalıştırılan kablo makinesiyle açılırken, vapur evvelde belirlenen belgede ve rotada. radyoseyir donanımlarının, bilhassa uydularla seyir sistemlerinin ve sesötesi titreşimli sonda aygıtlarının yardımıyla yol alır. Vapur kimi teknik donanımlar da vardır; bunlar yerleştirme esnasında kablo üstünde kesiksiz olarak ölçme, ayarlama, eşitleme ve onarım benzer biçimde işlemlerin yapılmasını sağlar.
—Elektrotekn. Enerjinin iletimini ve dağıtımını elde eden elektrik kabloları ya hava hatları biçiminde çıplak kablolar'dan ya da yalıtılmış yeraltı kabloları ndan oluşur.
Uzun mesafeli bağıntıların tümü ve kısa mesafeli bağıntıların bazıları hava hat- larıyla gerçekleştirilir. Kablolar iyi bir elektrik sürekliliği sağlamaktan başka, elektriksel, mekanik ve meteorolojik etkilere karşı bozulmadan ve kopmadan dayanmak zorundadır. Kabloların elektriksel yalıtımı bükülmez ya da asma izolatörlerle gerçekleştirilir. Bunlar kendilerine uygulanan kuvvetleri toprağa dikilmiş dayanaklara (direk ya da kule) iletir. Kablolar yuvarlak iletken tellerin ardışık katmanlarından oluşur. Günümüzde bakır iletkenlerin yerine, çelik tellerle bileşik halde arı alüminyum kullanılır; çelik teller çoğu zaman kablonun özünü oluşturur; ek olarak bu amaçla alüminyum, magnezyum ve silisyum (Almelec) alaşımlarından da yararlanılır; bu tür kabloların mekanik dayanımını çoğaltmak için bunlar kimi zaman çelik özle donatılır. Mesela Almelec'in özgül direnci (3,25-10" 8 O- m düzeyinde) alüminyumdan pek yüksek değildir, fakat bakırın özgül direncinin ortalama iki katıdır; buna karşılık kopma dayanımı (3 500 çeşitli tipte bar) alüminyuma oranla iki kat ve bakıra telekomünikasyon kabloları yakındır; özgül hacmi (2 700 kilogram/m8) ise alüminyumla aynı düzeyde, bakırın özgül hacminin üçte biri kadardır.
Yeraltı kablolarının maliyeti hava hatlarından çok daha yüksektir ve daha çok yoğun kentleşme bölgelerinde kullanılır. Bu kablolar, helis biçiminde bükülerek, tertipli ve birbirinden yalıtılmış katmanlar haline getirilen iletken tellerden (çoğu zaman alüminyum, kimi zaman 220 kV'ın üstündeki gerilimler için bakır) oluşur; katmanların yalıtımı yağ emdirilmiş kâğıtlarla yapılır, fakat kâğıtların yerini gittikçe artan bir halde bileşik maddeler (polivinil klorür, polietilen, neopren, süperpolia- mit vb.) almaktadır. Dış etkenlere karşı korumak için kablolar bileşik maddelerle kaplanmış alüminyum ya da kurşun kılıflara yerleştirilir.
—Telekom. Bir iletim hattının ya da bir kablonun iletken çiftinin birincil dönem parametreleri, birim uzunluk başına seri bağlı direnç ve indüktans ile paralel bağlı sığa ve dirençtir. Bu parametreler ' 'telgrafçıların denklemi"nde yer alır, ikinci dereceden, doğrusal, kısmi türevli bu denklem, girişe uygulanan gerilime ve öteki uca bağlanmış yük empedansına nazaran devrenin her noktasındaki akımın ya da gerilimin her andaki kıymetini verir. Bu denklemin çözümleri, karakteristik empedans, zayıflama ve yayılma hızından oluşan "ikincil parametrelere bağlı olarak kolayca İfade edilir; bu parametreler de birincil parametrelere ve frekansa bağlıdırlar.
* haberleşme-iletişim kablolarının kullanımı. Komütatörler ve diğer donanımlarla birbirine bağlanmış değişik tipteki kablolar haberleşme-iletişim şebekelerini oluştururlar. Bu şebekeler hususi abonelere ve kurumlara telefon, telgraf, telekopya ya da başka tip hizmetler götürmeye olanak verir. Devingen hizmetler, radyo ya da tv yayını, bazı askeri şebekeler ya da veri iletimi benzer biçimde hususi durumların dışındaki tüm haberleşme-iletişim hizmetleri, telefon iletim hatları ya da bu tür hat gruplarından oluşan, halka açık genel şebekelerle sağlanır. Aboneler santrallara, hava hattı ya da yeraltı hattı biçiminde minik çaplı (0,5 mm düzeyinde) çok sayıda iletken çiftin oluşturduğu abone kablolarıyla bağlanır.
Santrallar birbirine şehiriçi ya da şehirlerarası kablolarla bağlıdır; bu kablolar uzaklığa nazaran ikili, dörtlü ya da eşeksenll olabilir ve kimi zaman hertz demetleriyle desteklenir; kimi zaman de bunların yerini hertz demetleri alır.
• Şehirlerarası kablolar ve bağlantılar. Eşeksenli kablolarla ya da hertz demetleriyle sağlanan bağlantılarda daima bir ya da birçok çoğullama yöntemi kullanılır. Bu yöntemler, belli sayıda haberleşme-iletişim kanalının aynı hat ya da radyo bağlantısı üstünden iletimine olanak verir Uzak mesafeler için aynı eşeksenli iletken çift üstünden, frekans çoğullamasıyla 960' tan 2 700'e kadar telefon kanalı kolayca iletilebilir. Süre çoğullamasında internasyonal taban grubu 30 telefon kanalından oluşur; taban grupları bir araya getirilerek, eşeksenli kablo çifti başına 120' den 1 920'ye kadar sayısal telefon kanalı elde edilebilir.
Orta ve büyük mesafelerde, aynı haberleşme-iletişim devresini (çift yönlü) oluşturmak için birleştirilen iki iletim kanalında (tekyönlü), daima değişik iletken çiftleri ya da eşeksenli iletken çiftleri kullanılır. Çoğu zaman, metal hat süresince doğan zayıflama (mesela çıkışta bir watt elde etmek için girişe uygulanması ihtiyaç duyulan sinüzoidal işaretin gücüyle ölçülmüş) aşağı yukarı frekansla orantılıdır. Çoğullamanın yöntemi ne olursa olsun, kanalların sayısı artıkça, iletilecek en yüksek frekans, dolayısıyla zayıflama da artar. üstelik, zayflamanın frekansla değişmesinden dolayı işaretler bozulur.
haberleşme-iletişim hattının belirli noktalarında, tekrarlayıcı ya da tekrarlayıcı-düzeltici denilen yükselteçlerle işaretin gücü artırılır. Eşeksenli iletken çiftlerin çapları küçüldüğü ve iletilecek kanal sayısı çoğaldığı, dolayısıyla maksimum frekans yükseldiği seviyede, tekrarlayıcıların birbirine yakın olmaları gerekir. Yürürlükteki ölçütlere nazaran tekrarlayıcıların birbirine uzaklığı ya da yükseltme adımı 1,5 ile 6,5 km içinde değişmiş olur. Kablo türleri ve şehirlerarası iletim sistemleri çok çeşitlidir. Günümüzde, örneksemeli iletim ve frekans çoğullaması yerini yavaş yavaş süre çoğullamalı sayısal iletime bırakmaktadır.
Tek bir oyukta on binlerce ya da yüzbinlerce telefon kanalını iletebilecek dalga kılavuzlarıyla denemeler yapılmış oldu. Daha azca yer tutan ve döşenmesinde daha azca teknik güçlükle karşılaşılan optik lifler, eşdeğer kanal sığalarını (bakır yerine silis kullanarak) çok daha ucuza sağlayacağı anlaşıldı. Tayyare ve vapur benzer biçimde taşıtlarda kısa mesafeler için birçok optik lifli bağlantı kuruldu. Büyük sığalı optik lifli bağlantılar, 100 km'lik orta uzaklıklarda komşu yerleşim merkezleri içinde 1982'den ilkin, bilhassa Büyük Britanya'da gerçekleştirildi. XX. yy.'ın sonuna değin şehiriçi tekrarlayıcısız bağlantıların ve 10 ile 30 km'de bir tekrarlayıcı kullanan 10 000 te- lefon kanallık optik lifli şehirlerarası bağlantıların yaygınlaşması beklenmektedir.
*Kıtalararası denizaltı kabloları, ilk şehirlerarası telgraf hatlarının yapımından ilkin 1842'de, Samuel Morse elektromıkna- tıslı telgrafla ilk denizaltı telgraf bağlantısını New York körfezinde denedi. Büyük Britanya XIX. yy.'ın ikinci yarısında çok sayıda denizaltı kablosu yerleştirdi. Atlas ok- yanusu'nu aşan ilk transız kablosu, 1869'da döşenen Brest-Saint-Pierre-et-Mİ- quelon'dur. XX. yy.'ın başlangıcında Fransa çok sayıda telgraf kablosuyla Şimal ABD' ya, Afrika'ya ve Akdeniz'e kıyısı olan bazı ülkelere bağlandı. 1940'tan ilkin, çok uzun ve ara yükselticisi bulunmayan bu kablolar çok düşük hızla çalışıyordu. Sadece çok kısa hatlarda çoğullamalı Baudot telgrafları benzer biçimde süratli aygıtlar kullanılabiliyordu.
ikinci Dünya savaşı'ndan sonrasında, yüksek frekanslarda geçirgenliği ve kaybı azca olan polietilen benzer biçimde yalıtkanların kullanımı, uzun ömürlü (minimum 20 yıl) elektron tüplerinin ve diğeri bileşenlerin yapımı, sualtı tekrarlamaları taşıyan denizaltı kablosu sistemlerini meydana getirmeye olanak verdi. Bu kablolar, çok geniş frekans bandlarını tertipli ve emin şekilde ileterek, çok iyi özellikte telefon hitabı ve yüksek hızla haberleşme-iletişim sağlıyorlardı.
Araştırmaların, üretimin ve denizaltı kablolarını döşemenin çok pahalıya mal olmasından dolayı, çok azca sayıda kablo sistemi dört ülkede gerçekleşti: ABD, İngiltere, Fransa ve Japonya. 1956 ile 1961 içinde dünyada, birkaç düzinelik telefon kanalı olan üç sistem vardı. 1967-1976 içinde uzun ömürlü yarı-iletken tekrarlayıcılarla donatılmış, çok derin sulara döşenebilen, çok hafifçe bir kablo yapılmış oldu; böylece denizaltı telefon hatlarının maliyeti, uydu bağlantılarıyla rekabet edecek düzeye geldi. 1976'dan sonrasında bir tek eşeksenli denizaltı çiftiyle 3 000 ile 5 000 içinde telefon kanalı sığasına ulaşan sistemler geliştirildi.
1970'in S5 sistemi her iki yönde 4 kHz aralıkla 480 telefon kanalı ya da 3 kHz aralıkla 640 telefon kanalı sağlamış oldu, iletilen en yüksek frekans 5 MHz'dir. Tekrarlayıcılar çok derin bölgelerde 12,2 deniz mili, daha sığ yörelerde 8,2 deniz mili aralıklarla yerleştirildi. 1970'ten 1980'e kadar, 17 000 km'ye ulaşan 12 bağlantı bu sistemle elde edildi. 1976'nın S25 sistemiyle her iki yönde 4 kHz aralıkla 2 580 telefon kanalı ya da 3 kHz aralıkla 3 440 telefon kanalı kuruldu, iletilen en yüksek frekans 25 MHz'ye ulaştı. Tekrarlayıcılar, derin bölgelerde 5,1 deniz mili, sığ bölgelerde ise 4,6 deniz mili aralıklarla yerleştirildi. 1970'ten 1981'in sonuna değin 11 000 km'ye ulaşan 11 bağlantı S25'le gerçek leştirildi.
Çok derinlerde (500 m'den daha derin) yerleştirilen bir kablo hiçbir tehlikeyle karşılaşmaz, fakat döşeme ve onarım için ihtimaller içinde kaldırma esnasında büyük mekanik güçlere dayanması zorunludur. Mekanik dayanımı kablo merkezinde yer edinen, yüksek dayanımlı çelik halat sağlar. Merkez iletkeni çelik bir lamaya sarılmış bakır bir şerittir. Bu iletken üstünde polietilenden bir yalıtkan yer alır ve yalıtkanın çevresine alüminyum ya da bakır iletken sarılmış olur; bu iletken de polietilenden yapılmış bir dış kılıfla yalıtılır. Buna karşılık sığ sulardaki kabloların, bilhassa naturel yıpranmaya ya da aşınmaya, ek olarak çok sık görülen balık ağlarının ve vapur çapalarının etkisine karşı dayanması gerekir. Merkez iletkeni bakırdır ve kablo, naturel aşınmaya çek dayanıklı bir ya da iki çelik tel katmanıyla dıştan korunur. Döşeme esnasında, bu kablolar kablo gemilerince çekilen hususi bir sabanla yeterince gömülür. Onarım çok güçtür ve kablo bu amaçla, insan taşıyan ya da uzaktan kumanda edilen bir sualtı taşıtıyla kaldırılır.
Bir denizaltı kablosunun tek iletken çifti üstünden iki yöne iletim, iki değişik frekans bandıyla sağlanır; bu bantlar her tekrarlayıcının giriş ve çıkışında filtrelerle ayrılır ve yönlendirilir. Kabloya fabrikada takılan tekrarlayıcılar, fabrikada, gemiye yükleme ve döşeme esnasında art arda denetjmir ve ayarlanır. Kablolar, tekrarlayıcılar teV de ve bazı hallerde iki tekrarlayıcı ârasipL da yer edinen eşitleyicilerle donatılır; bunlkr kablonun değişik kesimlerinin ayırtedici özelliklerini, bu kesimden geçen bandın değişik frekanslarına nazaran tekdüze biçime dönüştürmeye yönelik hususi ayarlayıcı devrelerdir. Kablolar yükleme limanlarındaki fabrikalarda üretilir, korunur, sualtı deneyleri yapılır ve kablo gemilerine, yüksek pontiklere yerleştirilmiş makaralara kesiksiz şekilde sarılarak yüklenir.
Kablolar ve kablo gemileri internasyonal bir antlaşmayla ve internasyonal yönetmeliklerle korunmuştur. Bu alandaki hususi yönetim ve işletmeciler bir internasyonal merkezi bilgi ve komünikasyon örgütü içinde toplanır. Nihayet, Akdeniz'de ve Atlas okyanusu'nda coğrafi olarak çok iyi döşenmiş kabloların onarımı, internasyonal antlaşmayla, imzacı tarafların kablo gemilerine bırakılmıştır.
Devrelerin birim sığalarını artırma sonucu, denizaltı kablolarının neredeyse toplam sığası 1970'le 1980 içinde büyük bir gelişme gösterdi. Bu miktar ortalama toplam 110 000 km mesafe üstünden 140 milyon telefon devresi x kilometre düzeyine ulaşır. Oysa 1970'ten ilkin toplam 120 000 km mesafe üstünden 17 milyon dönem x kilometre düzeyinde kablo döşenmişti. Kıtalararası devrelerin kablo olarak senelik artma oranı, 1980'lerde yılda 600 düzeyindeydi; bu miktar yılda 400 düzeyinde olan uydu devrelerinin artma oranını açıkça geçer. Yüksek sığa ve yöreden yöreye bağlantı açısından denizaltı kablosu devreleri daha iyi çalışır ve uydu devrelerinden daha iyi özellikte hizmet verir. Buna karşılık, denizaşırı yeni bölgeler içinde uydularla bağlantı sağlayacak bir yer istasyonu oluşturmak, kabloları döşemeden daha acele gerçekleştirilebilir.
Gelecekte, denizaltı tablolarının haberleşme-iletişim uydularıyla etkin şekilde yarışmayı sürdüreceği düşünülmektedir. Bu iki tekniğin sağlamış olduğu kanal sayısındaki sığa artış oranı maliyeti düşürecektir; fakat uydular, hertz demetleriyle ortak ve görece dar olan radyoelektrik tayfın tıkanması yüzünden sınırlandırılacaktır. Ayrıca denizaltı kablolarının birim maliyeti optik liflerin kullanımı sonucu düşecektir. Bilinmiş olduğu benzer biçimde optik lifli deneysel denizaltı bağlantıları 1980'de kısa mesafelerde kullanıldı.
Kaynak: Büyük Larousse
Cross ve Düz UTP Kablo Iyi mi Yapılır?
Kablo kesitini hesaplamamda destek sunar musunuz?
Kablo ve Kablo Tipleri
kablo ingilizcesi
- (utility) cable, line, or cord; extension cord.
- - çekmek to string out a utility line.
- - döþemek to lay down a utility line (in the earth); to lay cable (in the sea).
- - gemisi cable ship.
- -lu tv cable television, cable TV.
YORUMLAR