makam isim (maka:mı) Arapça ma®¥m 1 . Mevki, kat, yer: "İnsan değil gökyüzündeki makamını şaşırarak yere inmiş bir melek...
makam
isim (maka:mı) Arapça ma®¥m
1 .Mevki, kat, yer:
"İnsan değil gökyüzündeki makamını şaşırarak yere inmiş bir melektir."- H. R. Gürpınar.
2 .müzik Klasik Türk müziğinde bir müzik parçası ya da şarkının işleniş biçimi.
Birleşik Sözler
- makam otomobili
- makam odası
- makam otomobili
- makam ödeneği
- makam şoförü
- makam tazminatı
- adli makam
- başkanlık makamı
- iddia makamı
Türk Musikisi Makam ve Usulleri
"En büyük makam, en büyük hak çalışanlara ilişik olacaktır" ne anlama gelir?
MAKAM a (ar. makam).
1. Karar yetkisi olan yönetim birimi; bu birimin başlangıcında bulunan kimsenin görevi, vazife yeri; orun kat: Valilik makamı. Bir üst makama atanmak. Bir kimseyi makamında ziyaret etmek.
2. Makam otomobili, otomobili, yüksek dereceli bir görevliye kurumunca tahsis edilmiş olan otomobil. || Makam şoförü, makam otomobilini kullanan sürücü.
*-*Esk. Makam-ı ali, yüce makam (nezaretler için kullanılır). || Makam ı hizmet, vazife yeri. || Makam-ı izzet, Tanrı katı. || Makam-ı Mahmut, kıyamette Hz. Muhammet'in bulunacağı yer.
*-*Tasav. Sufinin kendi irade ve çabasıyla ulaşmış olduğu ruhsal ve ahlaksal olgunluk düzeyi. (Bk. ansikl. böl.)
*-*makamlar çoğl. a. Kalite bildiren bir sıfatla, kamu gücünün temsilcileri, yüksek dereceli memurlar: Sivil ve askeri makamlar. Resmi makamları münakaşa mevzusu yapmak.
*-*ANSİKL. Tasavvufta, her birine makam isminde olan çeşitli ahlaksal ve dinsel erdemlere sadece bazı güçlük, sorun ve yoksunluklara katlanmakla erişilebileceğine inanılır. Kitab ül-luma, seyr-i sülûku şu yedi makamdan ibaret sayar: 1. tevbe, 2. verâ, 3. zühd, 4. fakr, 5. sabr, 6. tevekkül, 7. rıza. Makamlar, tasavvuf inancına nazaran insanoğlunun iradesiyle riyazet (nefsi manevi yolculuğa hazırlamak, nefsi ezmek, direncini kırmak) ve mücahede (nefs ile savaşmak) ile kazanılır. Bu özellikleriyle makamlar hallerden farklıdır. Şundan dolayı hal* daha çok irade dışı ve Tanrı vergisi bir olgudur.
MAKAM a. (ar. matram). Müz.
1. Örnek oktavda, aralıklann duraktan durağa dağılımı. (Eşanl. MOD.) [Bk. ansıkl. böl.]
2. Türk müziğinde minimum bir dörtlüyle bir beşlinin birleşmesinden doğan bir dizisi ve bu dizideki seslerin kullanım düzenini belirleyen bir "seyir"i olan ifade sistemlerinden her biri. (Bk. ansikl. böl.)
3. Makamında, tarzında, biçiminde: Kabul makamında elimi sıktı.
*-*ANSİKL. Müzikologlar, kim bilir yanlış olarak, terimin günümüzdeki tanımını, eski yunan ve Ortaçağ müziklerine de uyguladılar. Antikçağ makamları, gerçekte, bugün ilkel ya da Doğu'ya özgü müziklerde de rastlanan bir anlayışa uygun olarak, belirli formüllere dayalı örnek ıskalalardır ve bunlar yükseklik, tını ve “ekhos†kavramlarına bağlıdır Sayılan sekizi gören gregorius makamları, sekiz bizans tonuna benzetilerek kurulmuş ve bunlara yunan makamlarının adlan verilmiştir. Her biri bitişi, seyri ve am- bitusuyla ayırt edilir XVI. yy.'da, klasik eksenlilik kurallarında do'dan hareketle kurulan majör makam (bir ton, bir ton, yarım ton, bir ton, bir ton, bir ton, yarım ton) ile bunun beşinci ve altıncı dereceleri içinde bir ton yerine yarım tonun öngörüldüğü minör makama yer veriliyordu. Minör makamda hareket noktası olarak la seçilmişti. Dörtlüler (tetrakord) biçiminde bolünüm, uygulamada, yerini yanaşık beşli (pentakord) + dörtlü eklemlenmesine bıraktı ve klasik ekserililik, her türlü ambıtus kavramından uzaklaşarak tüm oktavlardaki derecelerin işlevleri içinde bir eşitlik kabul etti. Bunların haricinde kalan makamlar çoğu zaman bazı değişikliklere uğrayarak yalnızca kilise müziğinde kullanılır oldu.
Cantus planus bir yana bırakılırsa, denebilir ki, XVII.'den XIX. yy.'a değin yalnızca klasik majör ve minör makamlar kullanılmıştır. Bununla beraber XIX. yy.'ın sonuna doğru (Chabrier, Ravel, Emmanuel) cantus planus makamları ve egzotik ıskalalar, tekrardan sistemli bir halde kullanılmaya başladı ve modern müzikte mühim bir yer tuttu. XX. yy.'ın sonuna doğru Messiaen şeklinde besteciler müzikte her türlü yapısal kıymeti yadsıdılar ve makamları sınırı olan, dolayısıyla da belli sayıda kullanılabilecek'ses sunan birer ıskala olarak gördüler (sınırı olan aktarımlı makamlar).
*XVII. yy.'dan başlayarak Batı'da gelişen sistemler (tonal, dizisel, elektronik, elek- troakustik, somut vb. müzikler) dışındaki tüm müzikler makamsaldır. Naturel olarak, her kültür çevresinde, "makam†teriminin adı farklıdır; Batı'da mod, Şimal Afrika'da tab, İran'da destgâh, Hindistan'da raga vb. Her ülkenin ya da bölgenin kendine özgü makamları olabileceği şeklinde, birçok halkın ortak malı olan makamların ulusal, bölgesel ya da bölgesel kullanımları, işlenişleri de vardır.
Türk müziğindeki makamlar, adlarıyla değilse bile işlenişleriyle klasik arap ve İran makamlarına benzer Gene de gerek aralıklar, gerekse “seyir" açısından, "türk makamlar†denilen makamlar tümüyle Türkiye Türkleri'ne özgüdür.
Bugün için bu makamların adlarının ve içeriklerinin kaynağını söyleyebilecek durumda değiliz. Türk makamları, öteden beri, bir oktavdan daha minik ses gruplarıyla açıklanmıştır. Abdülkadir Töre'nin talebesi ve seyircisi Ekrem Karadeniz, makamları, ilk kez birer oktavlık inici ve çıkıcı dizilerle izah etmek istemişse de, bu yöntem kabul görmemiştir. Rauf Yekta, Hüseyin Saadettin Arel ve Suphi Ezgi, eleştirilmekle beraber, tüm eğitim kurum
larınca benimsenmiş- kuramlarında (ARELEZGİ SİSTEMİ), makam dizilerini, dörtlü ve beşlilerin birleşmesiyle açıklamışlardır.
Türk müziğinde üç tür makam ayırt edilir:
1. Rahat makamlar: “tam dörtlü†(çargâh, buselik, kürdi, rast, uşşak, hicaz) ve “tam beşli"lerin (çargâh, buselik, kürdi, rast, hüseyni, hicaz) birleşmesiyle oluşmuş kategoridir; 13 makamı kapsar: çargâh, buselik, kürdi, rast, uşşak, hüseyni, hicaz, hümayun, uzzal, zengûle, suzinâk, neva, karcığar. Bunlara, tüm diğeri makamların bileşimini oluşturduklarından, ana makamlar da denir.
2. Şed (göçürülmüş) makamlar: karar perdesi değiştirilmiş bir rahat makamın, yeni karar perdesi üstünde yeni seyir özellikleri kazanmasıyla oluşmuşlardır. En fazlaca şeddi olan rahat makam zengûledir. Evcârâ, suzidil, hicazkâr, zir- güleli suzinâk, şedaraban makamları, zengûlenin şedleridir Buselik makamı da, yegâh perdesinde sonlanmış birçok makamın (sultaniyegâh, ferahfeza, şivenüma vb.) bileşiminde, göçürülmüş olarak yer alır. En fazlaca kullanılan makamlardan nihavent de, bir buselik şeddidir.
3. Bileşik (mürekkep) makamlar: minimum iki makamın birleşmesiyle oluşan makamlar. En kalabalık kategori budur. Evcârâ ve bir bakıma- kürdilihicazkâr haricinde, XV. yy.'dan sonrasında düzenlenmiş makamların tümü bu türdendir. En fazlaca kullanılan bileşik makamları: sultaniyegâh, ferahfeza, şevkefza, bayatiaraban, gülizar, dilkeşhaveran, dügâh, hisar, hisarbuselik, bayatı, ısfahan, müstear, sabazemzeme, şehnaz- buselik, tahirbuselik, yegâh, zavil. Bu üç kategoriden birine dahil etmekte güçlükle karşılaşılan nikriz, ferahnâk, hüzzam, saba, segâh, neveser, ırak, evç makamlarından ilk beşi, kendi adlarını taşıyan dörtlü ya da beşlilerle açıklanmıştır. Fakat sonuçta bu sekiz makamın en yakın olduğu kategori, bileşik makamlar kategorisidir. Muhayyer ve tahir makamları, hüseyni ve neva makamlarının inici biçimleridir ve aslında birer rahat makamdır.
Bir makamın en mühim sesi, karar, şu demek oluyor ki bitiş perdesidir (durak). İkinci mühim ses kuvvetli'dür. Rahat makamlarda, kuvvetli 4. ya da 5. derecedir. Bileşik makamlarda, makamın bileşimine nazaran iki ya da üç kuvvetli kullanılabilir. Diğer mühim sesler, seyir özelliklerine bağlıdır. Seyir, kalıplaşmış bir ezgi değil, melodinin ilerleyişini belirleyen sıkı bir düzendir. Sözgelimi, birbirinden fizyolojik olarak hiçbir farkı olmayan hicazkâr ve şehnaz makamları, seyir özellikleriyle ayırt edilir.
Makamlar, bir de inici ya da çıkıcı olarak nitelenir. Karar perdesinden ya da dolaylarından başlayarak tiz perdelere doğru seyreden makamlar çıkıcı: tiz duraktan (karar perdesinin oktavı) ya da dolaylarından süregelen makamlar da inici'dir. Kimi makamlar da güçlüden ya da dolaylarından seyre adım atar Bunlar da inidçıkıcı makamlardır.
1. Karar yetkisi olan yönetim birimi; bu birimin başlangıcında bulunan kimsenin görevi, vazife yeri; orun kat: Valilik makamı. Bir üst makama atanmak. Bir kimseyi makamında ziyaret etmek.
2. Makam otomobili, otomobili, yüksek dereceli bir görevliye kurumunca tahsis edilmiş olan otomobil. || Makam şoförü, makam otomobilini kullanan sürücü.
*-*Esk. Makam-ı ali, yüce makam (nezaretler için kullanılır). || Makam ı hizmet, vazife yeri. || Makam-ı izzet, Tanrı katı. || Makam-ı Mahmut, kıyamette Hz. Muhammet'in bulunacağı yer.
*-*Tasav. Sufinin kendi irade ve çabasıyla ulaşmış olduğu ruhsal ve ahlaksal olgunluk düzeyi. (Bk. ansikl. böl.)
*-*makamlar çoğl. a. Kalite bildiren bir sıfatla, kamu gücünün temsilcileri, yüksek dereceli memurlar: Sivil ve askeri makamlar. Resmi makamları münakaşa mevzusu yapmak.
*-*ANSİKL. Tasavvufta, her birine makam isminde olan çeşitli ahlaksal ve dinsel erdemlere sadece bazı güçlük, sorun ve yoksunluklara katlanmakla erişilebileceğine inanılır. Kitab ül-luma, seyr-i sülûku şu yedi makamdan ibaret sayar: 1. tevbe, 2. verâ, 3. zühd, 4. fakr, 5. sabr, 6. tevekkül, 7. rıza. Makamlar, tasavvuf inancına nazaran insanoğlunun iradesiyle riyazet (nefsi manevi yolculuğa hazırlamak, nefsi ezmek, direncini kırmak) ve mücahede (nefs ile savaşmak) ile kazanılır. Bu özellikleriyle makamlar hallerden farklıdır. Şundan dolayı hal* daha çok irade dışı ve Tanrı vergisi bir olgudur.
MAKAM a. (ar. matram). Müz.
1. Örnek oktavda, aralıklann duraktan durağa dağılımı. (Eşanl. MOD.) [Bk. ansıkl. böl.]
2. Türk müziğinde minimum bir dörtlüyle bir beşlinin birleşmesinden doğan bir dizisi ve bu dizideki seslerin kullanım düzenini belirleyen bir "seyir"i olan ifade sistemlerinden her biri. (Bk. ansikl. böl.)
3. Makamında, tarzında, biçiminde: Kabul makamında elimi sıktı.
*-*ANSİKL. Müzikologlar, kim bilir yanlış olarak, terimin günümüzdeki tanımını, eski yunan ve Ortaçağ müziklerine de uyguladılar. Antikçağ makamları, gerçekte, bugün ilkel ya da Doğu'ya özgü müziklerde de rastlanan bir anlayışa uygun olarak, belirli formüllere dayalı örnek ıskalalardır ve bunlar yükseklik, tını ve “ekhos†kavramlarına bağlıdır Sayılan sekizi gören gregorius makamları, sekiz bizans tonuna benzetilerek kurulmuş ve bunlara yunan makamlarının adlan verilmiştir. Her biri bitişi, seyri ve am- bitusuyla ayırt edilir XVI. yy.'da, klasik eksenlilik kurallarında do'dan hareketle kurulan majör makam (bir ton, bir ton, yarım ton, bir ton, bir ton, bir ton, yarım ton) ile bunun beşinci ve altıncı dereceleri içinde bir ton yerine yarım tonun öngörüldüğü minör makama yer veriliyordu. Minör makamda hareket noktası olarak la seçilmişti. Dörtlüler (tetrakord) biçiminde bolünüm, uygulamada, yerini yanaşık beşli (pentakord) + dörtlü eklemlenmesine bıraktı ve klasik ekserililik, her türlü ambıtus kavramından uzaklaşarak tüm oktavlardaki derecelerin işlevleri içinde bir eşitlik kabul etti. Bunların haricinde kalan makamlar çoğu zaman bazı değişikliklere uğrayarak yalnızca kilise müziğinde kullanılır oldu.
Cantus planus bir yana bırakılırsa, denebilir ki, XVII.'den XIX. yy.'a değin yalnızca klasik majör ve minör makamlar kullanılmıştır. Bununla beraber XIX. yy.'ın sonuna doğru (Chabrier, Ravel, Emmanuel) cantus planus makamları ve egzotik ıskalalar, tekrardan sistemli bir halde kullanılmaya başladı ve modern müzikte mühim bir yer tuttu. XX. yy.'ın sonuna doğru Messiaen şeklinde besteciler müzikte her türlü yapısal kıymeti yadsıdılar ve makamları sınırı olan, dolayısıyla da belli sayıda kullanılabilecek'ses sunan birer ıskala olarak gördüler (sınırı olan aktarımlı makamlar).
*XVII. yy.'dan başlayarak Batı'da gelişen sistemler (tonal, dizisel, elektronik, elek- troakustik, somut vb. müzikler) dışındaki tüm müzikler makamsaldır. Naturel olarak, her kültür çevresinde, "makam†teriminin adı farklıdır; Batı'da mod, Şimal Afrika'da tab, İran'da destgâh, Hindistan'da raga vb. Her ülkenin ya da bölgenin kendine özgü makamları olabileceği şeklinde, birçok halkın ortak malı olan makamların ulusal, bölgesel ya da bölgesel kullanımları, işlenişleri de vardır.
Türk müziğindeki makamlar, adlarıyla değilse bile işlenişleriyle klasik arap ve İran makamlarına benzer Gene de gerek aralıklar, gerekse “seyir" açısından, "türk makamlar†denilen makamlar tümüyle Türkiye Türkleri'ne özgüdür.
Bugün için bu makamların adlarının ve içeriklerinin kaynağını söyleyebilecek durumda değiliz. Türk makamları, öteden beri, bir oktavdan daha minik ses gruplarıyla açıklanmıştır. Abdülkadir Töre'nin talebesi ve seyircisi Ekrem Karadeniz, makamları, ilk kez birer oktavlık inici ve çıkıcı dizilerle izah etmek istemişse de, bu yöntem kabul görmemiştir. Rauf Yekta, Hüseyin Saadettin Arel ve Suphi Ezgi, eleştirilmekle beraber, tüm eğitim kurum
larınca benimsenmiş- kuramlarında (ARELEZGİ SİSTEMİ), makam dizilerini, dörtlü ve beşlilerin birleşmesiyle açıklamışlardır.
Türk müziğinde üç tür makam ayırt edilir:
1. Rahat makamlar: “tam dörtlü†(çargâh, buselik, kürdi, rast, uşşak, hicaz) ve “tam beşli"lerin (çargâh, buselik, kürdi, rast, hüseyni, hicaz) birleşmesiyle oluşmuş kategoridir; 13 makamı kapsar: çargâh, buselik, kürdi, rast, uşşak, hüseyni, hicaz, hümayun, uzzal, zengûle, suzinâk, neva, karcığar. Bunlara, tüm diğeri makamların bileşimini oluşturduklarından, ana makamlar da denir.
2. Şed (göçürülmüş) makamlar: karar perdesi değiştirilmiş bir rahat makamın, yeni karar perdesi üstünde yeni seyir özellikleri kazanmasıyla oluşmuşlardır. En fazlaca şeddi olan rahat makam zengûledir. Evcârâ, suzidil, hicazkâr, zir- güleli suzinâk, şedaraban makamları, zengûlenin şedleridir Buselik makamı da, yegâh perdesinde sonlanmış birçok makamın (sultaniyegâh, ferahfeza, şivenüma vb.) bileşiminde, göçürülmüş olarak yer alır. En fazlaca kullanılan makamlardan nihavent de, bir buselik şeddidir.
3. Bileşik (mürekkep) makamlar: minimum iki makamın birleşmesiyle oluşan makamlar. En kalabalık kategori budur. Evcârâ ve bir bakıma- kürdilihicazkâr haricinde, XV. yy.'dan sonrasında düzenlenmiş makamların tümü bu türdendir. En fazlaca kullanılan bileşik makamları: sultaniyegâh, ferahfeza, şevkefza, bayatiaraban, gülizar, dilkeşhaveran, dügâh, hisar, hisarbuselik, bayatı, ısfahan, müstear, sabazemzeme, şehnaz- buselik, tahirbuselik, yegâh, zavil. Bu üç kategoriden birine dahil etmekte güçlükle karşılaşılan nikriz, ferahnâk, hüzzam, saba, segâh, neveser, ırak, evç makamlarından ilk beşi, kendi adlarını taşıyan dörtlü ya da beşlilerle açıklanmıştır. Fakat sonuçta bu sekiz makamın en yakın olduğu kategori, bileşik makamlar kategorisidir. Muhayyer ve tahir makamları, hüseyni ve neva makamlarının inici biçimleridir ve aslında birer rahat makamdır.
Bir makamın en mühim sesi, karar, şu demek oluyor ki bitiş perdesidir (durak). İkinci mühim ses kuvvetli'dür. Rahat makamlarda, kuvvetli 4. ya da 5. derecedir. Bileşik makamlarda, makamın bileşimine nazaran iki ya da üç kuvvetli kullanılabilir. Diğer mühim sesler, seyir özelliklerine bağlıdır. Seyir, kalıplaşmış bir ezgi değil, melodinin ilerleyişini belirleyen sıkı bir düzendir. Sözgelimi, birbirinden fizyolojik olarak hiçbir farkı olmayan hicazkâr ve şehnaz makamları, seyir özellikleriyle ayırt edilir.
Makamlar, bir de inici ya da çıkıcı olarak nitelenir. Karar perdesinden ya da dolaylarından başlayarak tiz perdelere doğru seyreden makamlar çıkıcı: tiz duraktan (karar perdesinin oktavı) ya da dolaylarından süregelen makamlar da inici'dir. Kimi makamlar da güçlüden ya da dolaylarından seyre adım atar Bunlar da inidçıkıcı makamlardır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR