Manto (Özet) : Dünya'nın litosfer ile çekirdek arasındaki katmandır. 100-2890 km’ler içinde bulunan mantonun yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3 sı...
Manto (Özet) : Dünya'nın litosfer ile çekirdek arasındaki katmandır. 100-2890 km’ler içinde bulunan mantonun yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3 sıcaklığı 1900-3700 °c içinde değişmiş olur. Manto, yer hacminin en büyük bölümünü oluşturur. Yapısında silisyum, magnezyum , nikel ve demir bulunmaktadır. Mantonun üst kesimi yüksek ısı ve basınçtan dolayı plastiki özellik gösterir. Alt kesimleri ise sıvı halde bulunur. Bu yüzden mantoda devamlı olarak alçalıcı-yükselici hareketler görülür.Manto Nedir
Manto, yerkabuğu ile çekirdek içinde kalan kısımdır. Yer kabuğunun en ince olduğu okyanus tabanlarında 5 km, en kalınca olduğu büyük dağ sıralarının altında ise 70 km derinlikte adım atar ve 2900 km. derinliğe kadar devam eder. Yer kürenin toplam hacminin %82'den fazlasını, hacminin ise %67'sini oluşturur. Çekirdekte bulunan demir, nikel, oksijen ve kükürte ek olarak magnezyum, alüminyum ve silisyum ihtiva eder, ve büyük kısmı, bu elementlerin çeşitli şekillerde kombinasyonlarından oluşmuş kayaç yapıda bileşiklerden oluşur. Yer kabuğundan değişik olarak bu minerallerin demir ve magnezyum içinde ne olduğu, silisyum ve alüminyum içeriğine oranla çok daha fazladır. Manto katmanının yoğunluğu, yüzeyden derine doğru artarak 3,3 g/cm³'ten 6 g/cm³'e kadar değişmiş olur ve ortalama 4,5 g/cm³ kadardır. Sıcaklığı, çekirdek ile komşu alanlarda 4000 °C kadar yüksek, yer yüzeyine en yakın olduğu okyanus tabanlarında ise 100 °C kadar düşük olabilir. Sadece, manto tabakasının tüm derinliği süresince genel olarak katı halde bulunmuş olduğu sanılmaktadır. Mantonun yer kabuğuna komşu çok ince bir kısmı haricinde plastik özellikler gösteren bu katı, belli bir akışkanlık derecesi ile, yavaş bir konveksiyon hareketi gösterir, bu yolla yerkürenin derinliklerindeki sıcak materyel yavaşça yüzeye doğru çıkarak ısının yüzeye aktarılmasını sağlar. Yer kabuğunun hareketlerinin ve sonuçta levha tektoniği etkinliğinin sürdürülmesini elde eden güç, bu akımlardan doğar. Mantonun akışkanlığı, beklenenin tersine, sıcaklıkların daha yüksek olduğu derin tabakalarda yüzeye bakılırsa daha azdır. Bunun sebebi derinlerdeki yüksek tazyik altında mineral bileşikliklerin ergime sıcaklıklarının ortam sıcaklığına oranla çok yüksekte kalmasıdır. 700-2900 km derinlikler içinde kalan 'alt manto' bu durumdadır. 700 kilometrenin üstünde kalan 'üst manto' ise, sismik dalgaları belirgin derecede yavaş iletmesinden anlaşıldığı şeklinde, daha akışkan yapıdadır ve bundan dolayı astenosfer -zayıf küre, kuvvetsiz küre- olarak adlandırılır. Bu bölgedeki 1000 - 1300 °C arasındaki sıcaklıklar, kayaç bileşiklerinin ergime sıcaklığına çok yakındır ve üst manto materyeli sıvı hale geçme sınırına çok daha yakın bulunur. Günümüzde, astenosfer tabakasının en fazla 400 km derine kadar indirilmiş olduğu, 400-700 km arasının ise 'geçiş bölgesi' olarak adlandırılması gerektiği kanısı yaygınlaşmaktadır. Mantonun, kalınlığı okyanus tabanlarında birkaç kilometre ile kıta tabanlarında 70 kilometre içinde değişen en dış tabakası düşük sıcaklığı sebebiyle sert ve kırılgan bir katı yapısındadır ve yer kabuğu ile bütünleşmiş halde litosfer=taş küreyi oluşturur. Manto içinde mahalli sıcaklığın o bölgedeki bileşenlerin ergime sıcaklığından daha yüksek olduğu sınırı olan alanlar, magma olarak adlandırılan sıvı ortamı ihtiva ederler ve volkanik etkinliklerden görevli tutulurlar.
Değişik kaynaktan manto nedir
Litosfer ile çekirdek arasındaki katmandır. 100-2890 km’ler içinde bulunan mantonun yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3 sıcaklığı 1900-3700 °C içinde değişmiş olur. Manto, yer hacminin en büyük bölümünü oluşturur. Yapısında silisyum, magnezyum , nikel ve demir bulunmaktadır. Mantonun üst kesimi yüksek ısı ve basınçtan dolayı plastiki özellik gösterir. Alt kesimleri ise sıvı halde bulunur. Bu yüzden mantoda devamlı olarak alçalıcı-yükselici hareketler görülür.Mantodaki Alçalıcı-Yükselici Hareketler
Mantonun alt ve üst kısımlarındaki yoğunluk farkı sebebiyle magma isminde olan kızgın akıcı madde yerkabuğuna doğru yükselir. Yoğunluğun arttığı bölümlerde ise magma yerin içine doğru sokulur.Mantonun Katmanları
Manto, Litosfer ile çekirdek içinde yer edinen sıcak ve plastik bir kattır. Kalınlığı 2860 kilometreye yakındır. Ultrabazik ya da Ultramafik kayaçlardan oluşur. Ağırdır; yoğunluğu 3,5 - 6 gr/cm3 içinde bulunur.
Üç kısma ayrılır:
Üst manto ya da astenosfer
Orta manto
Alt manto.
Litosferin altından 700 km derinliğe kadar uzanan kuşağa üst manto ya da astenosfer denilir. Bu kuşağın yoğunluğu 3.3-4.3 gr/cm3 içinde değişmekte olup, bileşiminde ultrabazik ve ultramafik (olivinli ve piroksenli), şu demek oluyor ki fazla oranda alkali madde ve mineral içeren magma ya da ergimiş araç-gereç bulunur, üst mantonun alt kısmında P dalga hızı yoğunluk artışından dolayı 10.7-11 km/sn'yi bulur. Yerkabuğu parçaları ya da plakalar, üst mantonun üstünde yüzerler. Şu sebeple bu seviyelerde mantonun bir kısmı ergiyebilir. Bunun için de, belli bir sıcaklıkta mantonun bir miktar su içermesi yeterlidir. Bu durum gerçekleşince, kısmen eriyen astenosfer derhal hiçbir direnç göstermeden şekil değiştirir.
700-2900 km derinlikleri içinde uzanan kısmında ise alt manto adım atar; bu kuşakta demir ve magnezyum silikatları egemen durumdadır. Bundan dolayı alt mantonun alt kısmında yoğunluk 5.5'e kadar çıkmakta ve P dalga hızı ise 13.6 km/sn'ye ulaşır.
Orta manto kısmı Üst ve Alt manto içinde bir geçiş zonu oluşturur. Manto yerkürenin toplam hacminin %80 den fazlasını meydana getirir ve yerkabuğu hareketleri (deniz dibi yayılması, kıtaların kayması, epirojenez, orojenez, derin depremler) ile volkanizma için lüzumlu enerjiyle iç kuvvetlerin kaynağım teşkil eder.
YORUMLAR